Erken Ortaçağlarda Gelibolu Yarımadası’na Yapılan Türk Akınları

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 246 - 274, 26.06.2019

Hayrettin İhsan Erkoç Kubilay Gürses

Öz

Gelibolu Yarımadası, tarih
boyunca pek çok istilaya ve mücadeleye tanık olmuştur. Bu bölgede askerî
faaliyet gösterenler arasında Erken Ortaçağlarda çeşitli Türk Toplulukları da
vardır. Roma-Bizans kaynaklarına göre Hunlar,
Bulgarlar ve Kutrigurlar yarımadaya harekât düzenlemişlerdir. Hunlar,
hükümdarları Attila’nın önderliğinde 447’de bölgeye ulaştıklarında, yarımadayı
anakaradan gelecek istilalara karşı korumak için yapılan ama aynı yıl yaşanan
depremde yıkılan Uzun Sur’u aşmışlardır. Attila, bu sefer sırasında yarımadada
yeri bilinmeyen bir çarpışmada bir Doğu Roma ordusunu da yenmiştir. Uzun Sur’un
478’deki başka bir depremde tahrip olmasından yararlanan bir Bulgar grubu, 539’dan
sonra yarımadaya girerek burayı yağmalamış, Çanakkale Boğazı’nı aşıp Anadolu
yakasına geçmeyi bile başarmıştır. 559’daki Kutrigur akını ise başarısız olmuş
ve Kutrigurlar, kısa bir süre önce yeniden inşa edilen Uzun Sur nedeniyle
yarımadaya giremeden çekilmek zorunda kalmışlardır. 813’e gelindiğinde
Bulgarlar, hükümdarları Kurum Han’ın komutasında yarımadaya yeniden girerek
bölgedeki yerleşimleri yağmalamışlardır. Söz konusu askerî faaliyetler
incelendiğinde, bunların daha büyük Balkan seferlerinin yalnızca birer harekâtı
olduğu ve tek başına yarımadayı hedef alan müstakil seferler düzenlenmediği
görülmektedir. Bu akınlardan söz eden kaynaklardan anlaşıldığı kadarıyla, Erken
Ortaçağlarda yarımadaya saldıran Türk toplulukları buraları yalnızca geçici
olarak istila etmişler ve ganimet elde ettikten sonra buraya yerleşmeyip
ülkelerine dönmüşlerdir. Bu çalışmayla hem İslam-öncesi Türk Tarihi’ne
hem de Çanakkale’nin ve Gelibolu Yarımadası’nın yerel tarihine katkıda
bulunulması, bölge tarihinin İslam-öncesi Türklerle ilgili bir geçmişe de sahip
olduğunun vurgulanması amaçlanmıştır. Çalışmada bölgedeki Türk akınlarıyla ilgili
bilgi veren Roma-Bizans kaynakları tarafımızca gözden geçirilmiş, bu
kayıtlardaki bilgiler ortaya çıkarılmış ve söz konusu bilgiler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gelibolu Yarımadası, Hunlar, Ogurlar, Bulgarlar, Kutrigurlar

Kaynakça

• Agathiae Myrinaei Historiarum libri quinque, (Haz. B. G. Niebuhr), Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, E. Weber, Bonn 1828. Agathias, The Histories, (Çev. Joseph D. Frendo), Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Walter De Gruyter, Berlin 1975. AHMETBEYOĞLU, Ali, Avrupa Hun İmparatorluğu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001. _______, Attila’nın Sarayı’nda Bir Romalı: Grek Seyyahı Priskos’a Göre Avrupa Hunları, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2014. ANDREEV, Yordan, Bılgarskite Hanove i Tsare, Sofiya 1992. BEŞEVLİEV, Veselin, Pırvobılgarite İstoriya, Vit I Kultura, Bılgarsko İstoriçesko Nasledstvo, Plovdiv 2008. BLOCKLEY, R. C., The Fragmentary Classicising Historians of the Later Roman Empire: Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, 2 Cilt, Francis Cairns, Trowbridge 1981-1983. Chronicon Paschale: 284-628 AD, (Çev. Michael Whitby ve Mary Whitby), Liverpool University Press, Liverpool 2007. ERKOÇ, Hayrettin İhsan, “Batı Göktürk Kağanlığı’nın Kuruluşu”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 33/1, 2016, s. 43-72. _______, “Attila’nın 447 Yılı Balkan Seferi”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Uluslararası Balkan Tarihi ve Kültürü Sempozyumu – 6-8 Ekim 2016, Çanakkale – Bildiriler, (Ed. Aşkın Koyuncu), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, Ankara 2017, s. 60-87. FEHÉR, Géza, Bulgar Türkleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1985. GOLDEN, Peter B., An Introduction to the History of the Turkic Peoples: Ethnogenesis and State-Formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the Middle East, Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1992. _______, Türk Halkları Tarihine Giriş: Ortaçağ ve Erken Yeniçağ’da Avrasya ve Ortadoğu’da Etnik Yapı ve Devlet Oluşumu, (Çev. Osman Karatay), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2017. GÜZELEV, Vasil, Kavhanite i İçirgu Boilite Na Bılgarskoto Hanstvo-Tsarstvo, Bılgarsko İstoriçesko Nasledstvo, Plovdiv 2007. Ioannes Malalae Chronographia, (Ed. Johannes Thurn), Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Walter de Gruyter, Berlin 2000. Iordanis, Romana et Getica, (Ed. Theodor Mommsen), Monumenta Germaniae Historica, Apud Weidmannos, Berlin 1882. John Skylitzes, A Synopsis of Byzantine History 811- 1057, (Çev. John Wortley), Cambridge University Press, New York 2010. KAYAPINAR, Ayşe, “Bulgarların Balkanlara Göçü ve Tuna Bulgar Devleti”, Balkanlar El Kitabı Cilt 1: Tarih, (Ed. Bilgehan A. Gökdağ ve Osman Karatay), Akçağ Yayınları, Ankara 2017, s. 105-128. MAENCHEN-HELFEN, Otto, The World of the Huns: Studies in Their History and Culture, (Ed. Max Knight), University of California Press, Berkeley 1973. MIEROW, Charles Christopher, The Gothic History of Jordanes in English Version with an Introduction and a Commentary, Princeton University Press, Princeton 1915. MORAVCSIK, Gyula, Byzantinoturcica, 2 Cilt, E. J. Brill, Leiden 1983. MÜLLER, Karl, Fragmenta Historicorum Græcorum, 5 Cilt, Parisiis Editore Ambrosio Firmin Didot, Paris 1851. NORWICH, John Julius, Bizans II: Yükseliş Dönemi (MS 803-1081), (Çev. Selen Hırçın Riegel), Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2013. OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2017. Procopius, History of the Wars, Books I and II, (Çev. H. B. Dewing), The Loeb Classical Library, William Heinemann, London 1914. Scriptor Incertus, (Çev. Francesca Iadevaia), Edizioni Dr. Antonino Sfameni, Messina 1987. STEPHENSON, Paul, ““About the Emperor Nikephoros and How He Leaves His Bones in Bulgaria”: A Context for the Controversial Chronicle of 811”, Dumbarton Oaks Papers, 60, 2006, s. 87-109. Suidae Lexicon, (Haz. Immanuel Bekker), George Reimer, Berlin 1854. The Chronicle of John Malalas, (Çev. Elizabeth Jeffreys, Michael Jeffreys ve Roger Scott), Australian Association for Byzantine Studies, Melbourne 1986. The Chronicle of Theophanes Confessor: Byzantine and Near Eastern History AD 284-813, (Çev. Cyril Mango ve Roger Scott), Clarendon Press, Oxford 1997. The Ecclesiastical History of Evagrius Scholasticus, (Çev. Michael Whitby), Liverpool University Press, Liverpool 2000. The History of Menander the Guardsman: Introductory Essay, Text, Translation, and Historiographical Notes, (Çev. R. C. Blockley), Francis Cairns, Trowbridge 1985. Theophanes, Theophanis Chronographia, (Ed. Ioannis Classen), 2 Cilt, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, E. Weber, Bonn 1839-1841. Theophanis Chronographia, (Ed. Carolus de Boor), 2 Cilt, Teubner, Leipzig 1883-1885. TREAGOLD, Warren, The Byzantine Revival, Stanford University Press, Stanford 1988. YAVUZ, Mehmet Fatih, “Antik Çağlarda Gelibolu Berzahında İnşa Edilen Savunma Duvarları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 41, 2005, s. 1-16. ZIMONYI, Istvan, “Bulgarlar ve Ogurlar”, Türkler, (Ed. Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca), II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 606-616. ZLATARSKİ, Vasil, İstoriya Na Bılgarskata Dırjava Prez Srednite Vekove Tom 1 Çast 1, Sofiya 1970. ZLATARSKİ, V. N., “Kurum Han”, (Çev. M. Türker Acaroğlu), Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 10-11, 1983, s. 125-146.