ŞEHNAME’YE GÖRE TÜRK İMGESİ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 120 - 152, 27.12.2020

Ahmet Karadeniz

Öz

Şehname, İran’da milli bir bilinç ve coşku uyandırmak amacıyla “İran’ın milli şairi” olarak kabul edilen Firdevsi tarafından kaleme alınmış bir eserdir. O, bu çalışmayı yaparken İran’ın eski sözlü destanlarını kalemini ustalıkla konuşturarak yazıya dökmüştür. Dışardan gelebilecek bir tehdidin içeride birlik olma bilincini sağlamlaştırdığının farkında olan Firdevsi bu vesile ile Türklere de temas etmiştir. İran’ın bir hükümdarının Turan hükümdarından bahsederken sarf ettiği “ben arı soylu İrec’in o ise büyücü kökenli Tur’un soyundan, bizim aramızda nasıl bir dostluk sağlanabilir ki?” şeklindeki ifadeler bu iki millet arasında sınırları kesin hatlarla belirli bir düşmanlığın olduğunu gösterir. Bu düşmanlık Firdevsi’nin zıtlık ilkesi üzerine kurulan bu eserinde karşı kahraman rolünün Türklere yüklenmesine sebep olmuştur. Şüphesiz ki karşı kahraman rolünün Türklere verilmesi sebepsiz de değildir. İki millet arasındaki ilişkilerin doğası Şehname’nin Türk algısını etkilemiştir. Bu maksatla Firdevsi bazen Türkleri küçümsemiş bazen ise kendilerini daha yüce göstermek maksadıyla düşmanını da yüceltmiştir. Sonuç olarak Türkler hakkında bir imge oluşturabilmiştir. Bu imge dönemin şartlarına hizmet ettiği için elbette tarafsız olduğundan söz edilemez. Ötekileştirilmenin merkezinde yer alan “Türk” genellikle destanın kötü kahramanı rolünü üstlenmiştir. Şehname’de her ne kadar olumsuz bir imgeleme olsa da Türklerin bazı gelenekleri, günlük hayatları, coğrafyaları hatta inançları hakkında başka kaynaklarla da desteklenebilen çok derin ve önemli bilgilerin sunulması eseri kıymete haiz kılar.

Anahtar Kelimeler

İmge, Öteki, Türk,, Firdevsi,, Şehname,, İran

Kaynakça

• Kitaplar: - ABDUREZZAK, Ali Osman, Türk Destanlarından Kalevala Destanına, Karakum Yayınları, Ankara 2018.
• - BAYAT, Fuzuli, Oğuz Destan Dünyası, Ötüken Yayıncılık, İstanbul 2013.
• - BONNEFOY, Yves, Mitolojiler Sözlüğü, C.I. Haz. Levent Yılmaz, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2000.
• - CAMPBELL, Joseph, Doğu Mitolojisi, Çev. Kudret Emiroğlu, İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul 2014.
• - CLAUSON, Sır Gerard, An Etymological Dictionary Of Pre-Thirteenth-Century Turkish, The Clarendon Press, Oxford 1972.
• - CURTİS, Vesta Sarkhosh, İran Mitleri, Çev. Fatma Esra Aslan, Phoenix Yayınları, Ankara 2016.
• - CÜVEYNİ, Alaaddin Ata Melik, Tarih-i Cihan Güşa, C.III, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• - ÇAKAN, Varis, Orta Asya Türk Tarihinin Kaynakları, Binyıl Yayınları, Ankara 2009.
• - ÇOBANOĞLU, Özkul, Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Akçağ Yayınları, Ankara 2018.
• - DEMİREL, Hamide, Türk Destanlarında Güzellik-Destan-Masal ve Din Unsurları ile Yabancı Destanlarda Türk Kahramanları, Ötüken Yayınları, İstanbul 2010.
• - DOĞRUL, Ömer Rıza, Tanrı Buyruğu, C.II, Ahmet Halit Yaşaroğlu Kitapçılık, İstanbul 1955.
• - DUMEZİL, Georges, Mit ve Destan I, Çev. Ali Berktay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.
• - ELİADE, Mircea, Şamanizm, Çev. İsmet Birkan, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 1999.
• - ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, C.I, TDK Yayınları, Ankara 2008.
• - ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2010.
• - FİRDEVSÎ, Şahnâme I, Çev. Necati Lugal, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2005.
• - FİRDEVSÎ, Şehname II, Çev. Nimet Yıldırım, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2016.
• - FRYE, Richard N., The History of Ancient Iran, C. H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung, München 1984.
• - GENÇ, Reşat, Kaşgarlı Mahmud’a Göre 11. Yüzyılda Türk Dünyası, TKAE Yayınları, Ankara 1997.
• - GÖMEÇ, Sadettin Yağmur, Türk Kültürünün Ana Hatları, Akçağ Yayınları, Ankara 2006.
• - GUMİLEV, L.N., Eski Türkler, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2011.
• - HARTOG, François, Herodotos’un Aynası - Öteki Tasavvuru Üzerine Bir Deneme, Çev. Mehmet Emin Özcan, İthaki Yayınları, İstanbul 2014.
• - HOBSBAWM, Eric, Tarih Üzerine, Çev. Osman Akınhay, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 1999.
• - KAŞGARLI MAHMUD, Divanü Lûgat’it-Türk, C.III, Çev. Besim Atalay, TDK Yayınları, Ankara 1988.
• - KAYABAŞI, Onur Alp, Destan ve Hükümdar, Kömen Yayınları, Konya 2016.
• - KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usûl, Kubbealtı Yayınları, İstanbul 1998.
• - LİGETİ, L., Bilinmeyen İç Asya, Çev. Sadrettin Karatay, TKAE Yayınları, Ankara 1986.
• - MERÇİL, Erdoğan, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2006.
• - MESÛDÎ, Murûc ez-zeheb, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
• - OLRİK, Axel, “Epic Laws of Folk Narrative” The Study of Folklore, Ed. Alan Dundes University of California, by Prentice-Hall, Berkeley 1965, s.129-141.
• - ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C.1, TTK Yayınları, Ankara 2010.
• - ÖGEL, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, C.II, TTK Yayınları, Ankara 2019.
• - RANK, Otto, Kahramanın Doğuş Miti, Çev. Gökçe Yavaş, Pinhan Yayınları, İstanbul 2006.
• - RASONYİ, Laszio, Tarihte Türklük, TKAE Yayınları, Ankara 1993.
• - SÜMER, Faruk, Eski Türklerde Şehircilik, TTK Yayınları, Ankara 2019.
• - ŞEŞEN, Ramazan, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK Yayınları, Ankara 2001.
• - ŞİŞMAN, Bekir, KUZUBAŞ, Muhammet, Şehname’nin Türk kültür ve Edebiyatına Etkileri, Ötüken Yayınları, İstanbul 2007.
• - TABERİ, Tarih-i Taberî, C.II, Çev. M. Faruk Gürtunca, Sağlam Yayınevi, İstanbul (tarih yok).
• - TEKİN, Şinasi, Eski Türklerde Yazı, Kâğıt, Kitap ve Kâğıt Damgaları, Eren Yayınları, İstanbul 1993.
• - TAŞAĞIL, Ahmet, Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, TTK Yayınları, Ankara 2004.
• - TAŞAĞIL, Ahmet, Gök-Türkler I, TTK Yayınları, Ankara 2003.
• - TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, C.I, Enderun Yayınları, İstanbul 1981.
• - TOGAN, Zeki Velidi, Oğuz Destanı (Reşidüddin Oğuznamesi Tercüme ve Tahlili), Enderun Yayınları, İstanbul 1982.
• - TURAN, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2014.
• - YAZICI, Nesimi, İlk Türk – İslam Devletleri Tarihi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1992.
• - YILDIRIM, Nimet, Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı Yayınları, Ankara 2008.
• - YUSUF HAS HACİB, Kutadgu Bilig, C.I, Haz. R. Rahmeti Arat, TTK Yayınları, Ankara 1979.
• Makaleler: - BACQUE-GRAMMONT, Jean-Louis “Kalmıklardan Yuc ve Mecuc’a Evliya Çelebi’de Öteki ve Ötekileşmenin Ötesi” Doğumunun 400. Yılında Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi Toplantısı Bildirileri, TDK Yayınları, İstanbul 2011, s. 47-50.
• -GÖKÇE, Mustafa, “Türk Devlet Geleneğinin Mitolojik Kökenleri,” Türk Tarihine Dair Yazılar (Üçler Bulduk Armağanı), Ed. Alpaslan Demir, Gece Kitaplığı Yayınları Ankara 2017, s. 233-263.
• - GÖMEÇ, Saadettin Yağmur, İslâm Öncesi Türk Tarihinin Kaynakları Üzerine, Tarih Araştırmaları Dergisi 1999-2000, C.XX, S.31, Ankara 2000, s. 51-82.
• - GÖMEÇ, Sadettin Yağmur, “Kagan ve Katun”, DTCF Tarih Araştırmaları,” S.29, Ankara 1997, s.81-90.
• - GÖMEÇ, Sadettin Yağmur, “Tunga Tigin'in Kimliği Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, Cilt 48, Sayı 2000, s.205 - 210.
• - GÜVENÇ, Bozkurt, “Kimlik, İmaj ve Türk İmajı,” Dünyada Türk İmgesi, Ed. Özlem Kumrular, Kitap Yayınları, İstanbul 2005, s. 174-178.
• .- JEZERNİK, Bozidar, “Türk İmgesi” Hayallerdeki Türk, Ed. B. Jezernik, Çev. Ali Özdamar, Kitap Yayınları, İstanbul 2012, s.7-27.
• - KARADENİZ, Ahmet, “İslam Kaynaklarında Türk İmgesi ve Onun Değişimi,” Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.1, S.1, s.25-36.
• - KOLESNİKOV, A.İ., “İran v Naçale VII veka,” Palestinskiy Sbornik, 22\\85, Leningrad 1970.
• - KOWALSKİ, Tadeusz, “Şehname’de Türkler” Çev. Harun Güngör, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.1, S.1, s.288-300.
• - NASKALİ, Emine Gürsoy, “Destanın Tarifi” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, Yıl 1992, C.40, S. 1992, s.1-8.
• - SELÇUK, Bahir, “Klasik Türk Şiirinde Renkli Bir Oyun Çevgân,” 1. Uluslararası Bilimsel Araştırmaları Kongresi - İnsan ve Toplum Bilimleri, IBAD-2016, s.1859-1873.