KUTSAL TOPRAKLAR’IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİNİN RUSYA’DAKİ YANSIMALARI: VASİLİY POZNYAKOV VE GEZİ NOTLARI

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 97 - 107, 28.12.2023

Serkan Acar

https://doi.org/10.56252/turktarars.1373187

Öz

İstanbul’un Türkler tarafından fethedilmesi hem Moskova Çarlığı’nı hem de Rus Kilisesi’ni derinden etkiledi. Moskova idaresi IV. İvan döneminde Kazan ve Astarhan hanlıklarını ele geçirince Rus İmparatorluğu’nun temelleri atıldı. Aynı asrın başlarında dünya siyasetinde de mühim gelişmeler görüldü. Doğu’da Osmanlılar Filistin ve Mısır’ı ele geçirirken Batı’da önemli reformlar yapıldı. Kurulan yeni dünya düzeninde Moskova Çarlığı ve Rus Kilisesi muasır bir ideolojiye ihtiyaç duydu. Bu bağlamda, Rus yayılmacılığının hız kazandığı XVI. yüzyılda Kudüs’e gönderilen Ruslardan biri de Vasiliy Poznyakov isimli tacir ve seyyahtı. Bu zat 1558-1560 yılları arasında İstanbul, İskenderiye, Kahire, Sina ve Kudüs’ü ziyaret ederek 1561’de Moskova’ya geri döndü. Günümüze kadar ulaşan gezi notlarını kaleme aldı ve Doğu dünyasındaki Ortodoks kiliselerine mensup ruhanilerle görüşüp fikir teatisinde bulundu. Ayrıca Filistin ve Mısır’ın Türkler tarafından ele geçirilişi hakkındaki tarihi olayları ve hikâyeleri not etti. Kudüs’teki gözlemlerini ayrıntılı biçimde yazarak bunların Ruslarla olan bağlantılarını betimledi. Vasiliy Poznyakov ve eseri Kutsal Topraklar’ın Türkler tarafından fethinin kuzeydeki yansımalarını anlamamız bâbında dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Ruslar, Türkler, Mısır

Kaynakça

• Acar, Serkan, Kazan Hanlığı-Moskova Knezliği Siyasi İlişkileri, Ankara 2013.
• _______, “Rus Nokta-i Nazarından İdeal Bir Hükümdar Örneği Olarak Fatih Sultan Mehmed”, Çağdaşı Yabancıların Gözünden Fatih Sultan Mehmed, Haz. Azmi Özcan, İstanbul 2022, s. 144-163.
• Acun, Fatma, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslim Din Adamlarına Verilen İmtiyazlar: 16. Yüzyılda Tur-ı Sina Manastırı”, XIV. Türk Tarih Kongresi 9-13 Eylül 2002 Kongreye Sunulan Bildiriler, C. II., Kısım II, Ankara 2005, s. 1403-1411.
• Altundağ, Şinasi, “Selim I”, İslam Ansiklopedisi, C. X, s. 423-434.
• Atiya, Aziz S., “The Monastery of St. Catherine and the Mount Sinai Expedition”, Proceedings of the American Philosophical Society, Vol. 96, No. 5, 1952, s. 578-586.
• Belobrova, Olga Andreyevna, “Hojdenie na Vostok Gostya Vasiliya Poznyakova s Tovarişçi (Podgotovka Teksta, Perevod i Kommentarii)”, Biblioteka Literaturı Drevney Rusi, Tom 10, Pod Red. D. S. Lihaçev, L. A. Dmitriyev, St. Petersburg 2000, s. 48-93 ve 569-578.
• Bercken, William van den, Holy Russia and Christian Europe: East and West in the Religious Ideology of Russia, Londra 1999.
• Cherniavsky, Michael, “Holy Russia: A Study in the History of an Idea”, The American Historical Review, Vol. 63, No. 3, Apr. 1958, s. 617-637.
• İnanır, Emine, Rusların Gözüyle İstanbul, İstanbul 2013.
• Karamzin, Nikolay Mihayloviç, İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo, Moskova 2008.
• Kemaloğlu, İlyas, Rusların Gözüyle Türkler, İstanbul 2015.
• Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara 2020.
• Loparev, Hrisanf Mefodiyeviç, “Hojdenie Trifona Korobeynikova 1593-1594 gg.”, Pravoslavnıy Palestinskiy Sbornik, Vıpusk 27, Tom IX/3, St. Petersburg 1889, s. XXXIX-LXXV.
• Obolensky, Dimitri, “Russia’s Byzantine Heritage”, Byzantium and the Slavs: Collected Studies, Londra 1971, s. 87-123.
• _______, “Nationalism in Eastern Europe in the Middle Ages”, Transactions of the Royal Historical Society, Vol. 22, 1972, s. 1-16.
• Saharov, İvan Petroviç, “Puteşestvie Moskovskih Kuptsov Trifona Korobeynikova i Yuriya Grekova po Svyatım Mestam v 1582 Godu”, Skazaniya Russkago Naroda, Tom Vtoroy, St. Petersburg 1849, s. 135-158.
• Stepennaya Kniga Tsarskogo Rodosloviya po Drevneyşim Spiskam, Tom II, Red. N. N. Pokrovskiy-G. D. Lenhoff, Moskova 2008.
• Yermolenko, Galina I., “Early Modern Russian Pilgrims in the Holy Land”, Through the Eyes of the Beholder-The Holy Land, 1517-1713, Edt. Judy A. Hayden and Nabil I. Matar, Leiden-Boston 2013, s. 53-74.
• Zabelin, İ. Ye., “Poslanie Tsarya İvana Vasilyeviça k Aleksandriyskomu Patriarhu İokimu s Kuptsom Vasilem Poznyakovım i Hojdenie Kuptsa Poznyakova v İerusalim i po İnım Svyatım Mestam 1558 Goda”, Çteniya v İmperatorskom Obşçestve İstorii i Drevnostey Rossiyskih pri Moskovskom Universitete, Kniga Pervaya, Moskova 1884, Giriş s. I-XII, Metin s. 1-32.