Qılman İlkin Musayev’in Hatıratları Işığında Kafkas İslam Ordusu

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 112 - 124, 30.06.2021

Muhammed Ali Arslan

Öz

XX. Yüzyılın başlarında Güney Kafkasya’daki Bolşevik ve Ermeni Taşnakları tarafından bölgedeki Müslüman-Türk nüfusa karşı yapılan zulüm ve baskılar zamanla katliama dönüşmüştür. Osmanlı Devleti yapılan bu müdahaleleri bertaraf etmek amacıyla, daha sonra “Kafkas İslam Ordusu” ismiyle anılacak bir ordunun oluşmasını sağlamıştır. Nuri Paşa Liderliğinde oluşturulan Kafkas İslam Ordusu Azerbaycan’a doğru harekete geçmiş ve Bakü Şehri’ne kadar ilerleyerek Kafkasya’da geçici de olsa düzeni tesis etmiştir. Azerbaycan Halkı tarafından bölgenin kurtarıcısı olarak kabul edilen Kafkas İslam Ordusu’nun kısa sürede gerçekleştirdiği barış ve huzur, Kılman İlkin Musayev’i küçük yaşlarda etkilemiş ve bu tesirler sonucunda Kılman İlkin’i dönemin yaşamış bir şahidi olarak eserler yazmaya sevketmiştir. XX. Yüzyılın Meşhur Azerbaycan Yazarı ve Yerel Tarihçisi Kılman İlkin Musayev, Bakü Şehri’nin tarihi ile ilgili çok sayıda çalışmalar kaleme almıştır. Bu çalışmalardan bir tanesi de hatırat tarzında yazılan ve Kafkas İslam Ordusu’nu konu edinmiş “Türk Ordusu Bakü’de” adlı eseridir. Hatırat tipinde, sıra dışı bir anlatım ve perspektif ile yazılan bu eser 1917-1920 yılları arasında Kafkasya’da ve hususen Azerbaycan Coğrafyasında yaşanılanlara ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kılman İlkin Musayev, Kafkas İslam Ordusu, Türk Ordusu Bakü’de, Kafkasya, Hatırat.

Caucasian Islamic Army in the Light of Qılman İlkin Musayev’s Memoirs

Öz

XX. The persecution and oppression of the Muslim-Turkish population in the region by the Bolshevik and Armenian Dashnaks in the South Caucasus at the beginning of the century turned into massacres over time. In order to eliminate these interventions, the Ottoman Empire ensured the formation of an army that would later be called the "Caucasian Islamic Army". The Caucasian Islamic Army, formed under the leadership of Nuri Pasha, took action towards Azerbaijan and advanced to Baku, establishing order in the Caucasus, albeit temporarily. The peace and tranquility achieved in a short time by the Caucasian Islamic Army, which was accepted as the savior of the region by the Azerbaijani people, was the beginning of the XXth century. Famous Azerbaijani Writer and Local Historian of the 20th Century, Qılman İlkin Musayev was influenced at an early age, and as a result of these influences, Qılman İlkin wrote down what happened as a witness of the period. Qılman İlkin Musayev has written many studies on the history of Baku City. One of these works is "Turkish Army in Bakı", which was written in the style of memoir and was about the Caucasian Islamic Army. Written in the form of a memoir with an extraordinary narrative and perspective, this work sheds light on what happened in the Caucasus and especially in Azerbaijan between the years 1917-1920.

Anahtar Kelimeler

Qılman İlkin Musayev, Caucasian Islamic Army, Turkish Army in Baku, Caucasus, Memoir.

Kaynakça

• Ahmedov, T. (2011). “Qılman İlkin Makalesi”, Azerbaycan Yazarları (XX.-XIX. Yüzyıllar), Ansiklopedik Malumat Kitabı. Bakü: Nurlar Yayınevi.
• Aliyeva, S. (2021). Dağlı Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Kafkas İslam Ordusunun Rolü. Hüseyin Tosun (Ed.). I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti-Azerbaycan İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Sempozyumu,13-16 Eylül 2018, (588-589), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atlı, C. (2021). Azerbaycan Arşiv Belgeleri Işığında Ermenilerin 1918-1920’de, Erivan ve Bakü’de Yaptıkları Ermeni Mezalimi. Hüseyin Tosun (Ed.). I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti-Azerbaycan İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Sempozyumu,13-16 Eylül 2018, (143-144), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Çelik, M.Y, Memmedli, M. (2020). Türk ve Rus Kaynaklarına Göre Kafkas İslam Ordusu’nun Kafkasya Harekâtına Yeni Bir Bakış, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 6 (11), 403-404.
• Qasımov, C. (2018) Qılman İlkin’in (Musayev) Hatıratında Kafkas İslam Ordusu. I. Dünya Savaşı Dönemi’nde Osmanlı Devleti-Azerbaycan İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Uluslar arası Sempozyumu 13-16 Eylül 2018- Bakü/Azerbaycan Bildiri Özetleri Kitapçığı, (15), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Qəmbərova, Ş. (Ed). (2014). Qələmlə Çarpışan Mücahid Ömrü, Bakü: F. Köçərli Adına Respublika Uşaq Kitabxanası Elmi-Metodika Şöbəsi.
• Qılman İlkin (7 Kasım 2009). Azerbaycan Gazetesi. Mahmudov, Y. (Ed). (2005). Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi, Bakü: Lider Nəşriyyat, 2, 104.
• Musayev, Q. İ. (2003). Türk Ordusu Bakıda. Bakü: Azerbaycanda Atatürk Merkezi, Orhan Nəşriyyat.
• Rıhtım, M., Tekleli, M. (2008). Qafqas İslam Ordusunun xronologiyasıi, Bakü: Nurlar Nəşriyyat. Süleymanov, M. (2014). Nuru Paşa və Silahdaşları, Bakü.
• Turp, M.(2021). Mondros Mütarekesi Müzakerelerinde Kafkasya Meselesi, I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti-Azerbaycan İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Sempozyumu,13-16 Eylül 2018, (334), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Yaquplu, N. (2012). Qafqas İslam Ordusu və Nuru Paşanın Azərbaycanda İzləri, Bakü: Adiloğlu Nəşriyyat.