+(B)O(L)- AS A COPULA IN MODERN TURKISH DIALECTS

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 3, 6 - 31, 01.06.2014

Uluhan Özalan

https://doi.org/10.12992/TURUK105

Öz

There are many examples in Turkish Language, which has a rich agglutination system, showing that a specific morphological function can be a performed by many morphemes. This situation can be both an inter-dialectal issue and a dialect-specific. For example, the morpheme that shows the event which will happen in the future occurs in many forms in historical and modern Turkish dialects. Another category which can be represented in different forms because of agglutination conditions, morphophonetic/morphophonemic processes, dialectal properties etc. in the paradigms is the copula. Accordingly, trying to analyze the morphological structure of Turkish language on the basis of the form causes different evaluations about which morphemes are included in this category. The function of +(B)O(l)- as a copula can be ignored or the examples given under the title of copula cannot perform this function. In the present study, the function of copula is dealt and under which conditions +(B)O(l)- performs this function is clarified with the examples form modern Turkish dialects.

Anahtar Kelimeler

Copula, +(B)O(l)-, function, agglutination, form

TÜRK DİLİNİN ÇAĞDAŞ DİYALEKTLERİNDE CEVHERÎ EK FİİL OLARAK +(B)O(L)-

Öz

Zengin bir ekleşme sistemine sahip Türk dilinde herhangi bir işlevin birden fazla morfem tarafından icra edilebildiğini gösteren örnekler vardır. Bu durum Türk dili için diyalektler arası bir mesele olabileceği gibi herhangi bir diyalektin iç meselesi olarak da değerlendirme konusu yapılabilir. Mesela, gelecekte vuku bulacak eylemleri ifade etme işlevli morfemler tarihî ve çağdaş diyalektlerde birçok farklı şekil yapısıyla karşımıza çıkabilmektedir. Türk dilinin ekleşme dizisinde çevre şartları, morfofonetik/morfofonemik süreçler, diyalektal özellikler gibi sebeplerle farklı biçimde temsil edilebilen bir unsur da cevherî ek fiildir. Ancak, Türk dilinin morfolojik yapısının şekle bağlı bir anlayışla açıklanmaya çalışılması, hangi unsurların bu kategoriye dâhil olduğuyla ilgili farklı tespitlerin yapılmasına yol açmıştır. Türk dilinde cevherî ek fiil olarak +(B)O(l)- biçiminin bu işlevi genellikle dikkate alınmamakta ya da bu işlevle kullanıldığı belirtilen bazı durumlarda, aslında cevherî ek fiil kategorisi dışında tutulması gerektiği görülmektedir. Bu çalışmada cevherî ek fiilin Türk dilinin ekleşme dizisindeki işlevi ele alınarak +(B)O(l)- şeklinin hangi durumlarda bu kategoride değerlendirilebileceği çağdaş diyalektlerden verilen örneklerle açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cevherî ek fiil, +(B)O(l)-, işlev, ekleşme, şekil

Kaynakça

• ARIKOĞLU, Ekrem (2005), Örnekli Hakasça Türkçe Sözlük, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ASLAN, Sema (2012), “Türkiye Türkçesinde Ol- Yardımcı Fiilli Yapıların Görünüş-Zaman Bildirimindeki İşlevleri”, Bilig, S. 63., s. 11-30.
• AY, Özgür (2011). “ol- Fiili ile Yapılan Birleşik Çekimler ve Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Kullanımı Üzerine”, Turkish Studies, C. 6/1, s. 659-671.
• BACANLI, Eyüp (2007), “Altay Türkçesinde Şimdiki Zamanın Ek Fiili ve İsim Cümlelerinde Şahıs Bildirimi”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.4, S.3, s. 52-67.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2004), Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• BASSARAK, Armin (1997), “New Considerations About the Turkish -DIR Suffix”. International Journal of Central Asian Studies 2, s.114-126.
• BAYDAR, Turgut (2012), “+DIr Bildirme Eki Üzerine” Selçuk Üni. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 32, s. 37-54.
• BAYDAR, Turgut (2013), “İsim+Yardımcı Fiil Şeklinde Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 49., s. 55-66., Erzurum
• BİLGEGİL, Kaya (2009), Türkçe Dilbilgisi, Salkımsöğüt Yayınları, Erzurum.
• BOESCHOTEN, Hendrik (1998), “Uzbek”, Lars Johanson ve Eva A. Csato (ed.) The Turkic Languages içinde. Routledge, Londra ve New York.
• CERİTOĞLU, Murat (2013), “ER- ve BOL- Ana Yardımcı Eylemleriyle Oluşturulan Birleşik Eylemlerin Kılınışı Üzerine”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, 19-22 Kasım 2013, Ankara.
• CLAUSON, Sir G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon.
• DENY, Jean (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Çev. Ali Ulvi Elöve, Maarif Matbaası, İstanbul.
• DİLAÇAR, Agop, (1988), "Türk Lehçelerinin Meydana Gelişinde Genel Temayüllerin
• Koyulaşması ve Körlenmesi" TDAY, Belleten, 1957.
• DURMUŞ, Oğuzhan (2009), Çuvaşçanın Şekil Bilgisi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Edirne.
• EDİSKUN, Haydar (2010), Türk Dilbilgisi, Remzi Kitapevi, İstanbul.
• ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill Leiden, Boston.
• ERGÖNENÇ, Dilek (2006) “Nogay Türkçesinde Sıfat fiillerle Kullanılan Bol- Fiilinin İşlevleri”, Karadeniz Araştırmaları, C. 3, S. 10., s. 148-156.
• ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek (2009), Nogay Türkçesi Grameri, Grafiker Yayınları, Ankara.
• ERSOY-YAZICI, Habibe (2007), Başkurt Türkçesinde Kip, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• GABAİN, A. von (2007), Eski Türkçenin Grameri, (çev. Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• GÜLSEVİN, Gürer (2000), “Türkiye Türkçesindeki Zaman ve Kip Çekimlerinde Birleşik Yapılar Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1997: 215-224.
• KARABEYOĞLU, Adnan Rüştü (2008), Türkiye Türkçesinde (ad+fiil birleşmelerinde) Yardımcı Fiiller, Beşir Kitapevi, İstanbul.
• KARABEYOĞLU, Adnan Rüştü (2007), “Orhon Yazıtları’nda BOL- ve ER- Fiilleri Üzerine”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 22., Niğde, s. 87-100.
• KARAKOÇ, Birsel (2000), “The Finite Copula bol- in Noghay and its Functional Equivalents in Turkish” Studies on Turkish and Turkic Languages (Turcologica 46), Wiesbaden: Harrassowitz, s. 143-149.
• KARAKOÇ, Birsel (2007), Nogayca ve Türkiye Türkçesinde Tümleç Yan Cümlelerinde Kullanılan Yüklemleştiricilerin Bir Karşılaştırması”, Turcology in Turkey. Selected papers [Studia Uralo-Altaica 47.]Szeged: Altajisztikai Tanszék. 337-359.
• KASAPOĞLU-ÇENGEL, Hülya (2005), Kırgız Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• KELEPİR, Meltem (2003), “Olmak, değil, var ve yok”, Proceedings of the XVIthDilbilim Kurultayı (National Linguistics Conference), 23-24 May, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (1999), Saha (Yakut) Türkçesi Grameri, Türk Dik Kurumu Yayınları, Ankara.
• KOCAOĞLU, Timur (2006), Karay The Trakai Dialect.
• KOÇ, Kenan, Oğuz Doğan (2004), Kazak Türkçesi Grameri, Gazi Kitapevi, Ankara.
• KORAŞ, Hikmet (2008), “Özbek Türkçesinde e- ve bol- Yardımcı Fiilerinin Birbirinin Yerine Kullanılması”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 18, S.2., s. 141-150, Elazığ.
• MANSUROĞLU, Mecdut (1998), “Karahanlıca”, Tarihî Türk Şiveleri (Yay. Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• MEHMET, Gülsün (2008), “Türkçede Çekim Sürecinde Kullanılan Kopulatif Formlar Hüküm Sözcüklerinin Salar Türkçesindeki Görünüm Ve İşlevleri”, Gazi Türkiyat Dergisi, S.3., s.131-146.
• ÖNER, Mustafa (2011), “Başkurtça Kısa Dil Bilgisi”, Türkçe Yazıları içinde, Kesit Yayınları, İstanbul, s. 167-231.
• ÖZALAN, Uluhan (2014), “Türk Dilinde Cevherî Ek Fiil”, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya.
• ÖZMEN, Mehmet (2000). “Olmak Fiili ile Kurulan Birleşik Fiil Çekimleri Üzerine”. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı. C. 2. 1417-1426.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (2010), Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• PEKACAR, Çetin (2007), “Kumuk Türkçesi”, A. B. Ercilasun (ed.) Türk Lehçeleri Grameri içinde. Akçağ yayınları, Ankara, s.939-1008.
• SAKAOĞLU, Saim ve Metin Ergun (1991), Türkmen Halk Masalları, Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara.
• SEREBRENNIKOV, B. A., N.Z. Gadjiyeva (2011), Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihî Grameri (çev. Tevfik Hacıyev, Mustafa Öner), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• TOPAL, Erol (2012), “Türkçede Ek Fiil (i-) Üzerine Düşünceler”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C. 20, No: 2, s. 649-654.
• TURAN, Zikri (1996), “Eski Anadolu Türkçesinde Ol- Cevherî Fiili”, TDAY-Belleten, Ankara.
• TURGUNBAYER, Caştegin (2008), “Kırgız Türkçesindeki Bol- Fiilinin İşlevleri Ve Türkiye Türkçesindeki Karşılıkları”, Türkbilig, S.15., s.126-135.
• TÜRK, Vahit (2004), “Kutadgu Bilig Örneği ile Türkçede Ana Yardımcı Fiil (er-)” V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II 20-26 Eylül 2004, TDK Yay., Ankara, s. 2993-3006.
• TÜRK, Vahit (2006), Ali Şir Nevâyî Nazmü’l-Cevâhir (Hz. Ali’nin Hikmetleri), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• TÜRK, Vahit (2006b), "İsimden Fiil Yapan –al-/-el-; -l- ve –ar-/-er-; -r- Eklerinin Kökeni", İlmî Araştırmalar Dergisi, C. XXI, İstanbul, s.183-191.
• UYGUR, Ceyhun Vedat (2010), Karakalpak Türkçesi Grameri, Kriter Yayınları, İstanbul.
• UZUN, Nadir Engin (2004), Dünya Dilinden Örneklerle Dilbilgisinin Temel Kavramları: Türkçe Üzerine Tartışmalar, Pandora Kitapevi, İstanbul.
• YALÇIN, Hüseyin C. (2000), Türkçe Sarf ve Nahiv (haz. Leyla Karahan, Dilek Ergönenç), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• YILDIRIM, Hüseyin (2012), Özbek Türkçesi (Dilbilgisi- Alıştırmalar- Konuşma- Metinler),
• Gazi Kitapevi, Ankara.