ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDEKİ SINIRLAMA İŞLEVİNDEKİ “-(y)XncA dek/degin/kadar” ARA FORMUNUN DOĞU TRAKYA AĞIZLARINDAKİ GÖRÜNÜMÜ VE “-(y)XncA” ZARF-FİİLİNİN KULLANIM ÇEŞİTLİLİĞİ

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 7, 152 - 163, 27.06.2016

Bülent Hünerli

Öz

Zarf-fiillerin Türkçenin ilk yazılı eserlerinden itibaren ne denli değişik işlevlerde kullanıldığını takip edebilmekteyiz. Eski Türkçe döneminden günümüz Türk lehçelerine kadar, zarf-fiil ekleri fiillerin cümle içinde zarf olarak kullanılmasını sağlayarak, fiillere birtakım işlevler kazandırmıştır. Bazı durumlarda da zarf-fiiller asıl işlevini/işlevlerini kaybetmiş veya başka bir yapıya aktarmıştır.
Eski Türkçe döneminden beri takip edebildiğimiz {-(G)XncA} zarf-fiil ekinin genellikle iki anlamda ve işlevde kullanıldığı görülmektedir: Bunlardan ilki (-dığı zaman, -dığında) anlamında zamandaşlık işlevi; ikincisi (-ıncaya kadar, -ana kadar) anlamında sınırlılık işlevidir. Özellikle Türkiye Türkçesinde {-(y)XncA} zarf-fiilinin sınırlama işlevi, tek başına {-(y)XncA} eki ile karşılanamadığı için, bu anlam “Fiil+ {-(y)XncA}+(y)A ve çekim edatı” şeklinde formüle edebileceğimiz bir yapıyla ifade edilir. Eski Anadolu Türkçesinde ise sınırlama işlevini oluşturan {-(y)XncA}‘nın dört farklı formunu görmekteyiz: 1. “-(y)XncA” 2. “-(y)XncA ve çekim edatı” 3. “-(y)XncA(y)A ve çekim edatı” 4. “Tâ/çak... -(y)XncA”. Günümüzde ise Eski Anadolu Türkçesindeki bu dört farklı formun Doğu Trakya Ağızlarında işlek bir biçimde kullanıldığı görülmektedir. Çalışmamızda bu konu üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Doğu Trakya, İşlev, Zarf-Fiil, Ağız, Eski Anadolu Türkçesi

Zarf-fiillerin Türkçenin ilk
yazılı eserlerinden itibaren ne denli değişik işlevlerde kullanıldığını takip
edebilmekteyiz. Eski Türkçe döneminden günümüz Türk lehçelerine kadar,
zarf-fiil ekleri fiillerin cümle içinde zarf olarak kullanılmasını sağlayarak,
fiillere birtakım işlevler kazandırmıştır. Bazı durumlarda da zarf-fiiller asıl
işlevini/işlevlerini kaybetmiş veya başka bir yapıya aktarmıştır.

Eski Türkçe döneminden beri takip edebildiğimiz {-(G)XncA}
zarf-fiil ekinin genellikle iki anlamda ve işlevde kullanıldığı
görülmektedir: Bunlardan ilki (-dığı zaman, -dığında) anlamında
zamandaşlık işlevi; ikincisi (-ıncaya kadar, -ana kadar) anlamında sınırlılık
işlevidir. Özellikle Türkiye Türkçesinde 
{-(y)XncA} zarf-fiilinin sınırlama işlevi, tek başına {-(y)XncA}
eki ile karşılanamadığı için, bu anlam “Fiil+ {-(y)XncA}+(y)A ve çekim
edatı” şeklinde formüle edebileceğimiz bir yapıyla ifade edilir. Eski
Anadolu Türkçesinde ise sınırlama işlevini oluşturan  {-(y)XncA}‘nın dört farklı formunu
görmekteyiz: 1. “-(y)XncA” 2.
“-(y)XncA ve çekim edatı” 3. “-(y)XncA(y)A ve çekim edatı” 4.
“Tâ/çak... -(y)XncA”.  Günümüzde ise Eski Anadolu Türkçesindeki bu
dört farklı formun Doğu Trakya Ağızlarında işlek bir biçimde kullanıldığı
görülmektedir. Çalışmamızda bu konu üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Trakya, İşlev, Zarf-Fiil, Ağız, Eski Anadolu Türkçesi

Kaynakça

• Ata, Aysu 2004, Karahanlı Türkçesi: Türkçe İlk Kur’an Tercümesi, Ankara: TDK Yayınları.
• Bodroligeti, András J. E. 2001, A Grammar of Chagatay, Muenchen: Lincom Europa.
• Canpolat, Mustafa 1995, Mecmū‘atü’n-Neẓā’ir -‘Ömer Bin Meṣ‘ūd, Ankara: TDK Yayınları.
• Çağatay, Saadet 2008, “Eski Osmanlıca’da Fiil Müştakları I-II-III”, Prof. Dr. Saadet Çağatay’ın Yayınlanmış Tüm Makaleleri C:1, Hzl. Aysu Ata, İstanbul Ayaz Tahir Türkistan İdil- Ural Vakfı, s. 322-383.
• Demir, Necati 2004, Dânişmend-nâme, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Demiray, Gizem 2008, Kırklareli Pınarhisar Merkez İlçesi ve Köyleri Ağız İncelemesi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Deny, Jean 1941, Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Çev. Ali Ulvi Elöve, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Dilçin, Cem 1991, Mes‘ūd Bin Aḥmed-Süheyl ü Nev-Bahâr, Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, Muharrem 1998, Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım.
• Eliyev, Vilayet 1989, Azerbaycan Dilinde Fe’li Bağlama, Bakı: V. İ. Lenin Adına APİ-NİN Neşri.
• Gabain, Annemarie Von. 1945, Özbekische Grammatik, Leipzig Wien: Otto Harrassowitz.
• ------------------------------ 2003, Eski Türkçenin Grameri, Çev. Mehmet Akalın, Ankara: TDK Yayınları.
• Güldaş, Ayhan 1996, Hâlilname - Abdülvasi Çelebi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gülsevin, Gürer 2001, “Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf-Fiiller”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C: II, Sayı: 2, Afyon, s.122-143.
• Hünerli, Bülent 2006, Kırklareli Babaeski İlçe ve Köyleri Ağız İncelemesi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• --------------------- 2012, Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Zarf-fiiller, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi.
• Kalay, Emin 1990, Edirne İli Havsa İlçesi ve Köyleri Ağzı, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ---------------- 1998, Edirne İli Ağızları, Ankara: TDK Yayınları.
• Karahan, Leyla 2011, “Anadolu Ağızlarında Kullanılan Bazı Zarf-Fiil Ekleri” Türk Dili Üzerine İncelemeler, Ankara: Akçağ Yayınları, s.345-373.
• ------------------- 2011, “Zarf-Fiil Eklerinin Genişleme Eğilimi ve –sA(r) Ekinin Yapısı” Türk Dili Üzerine İncelemeler, Ankara: Akçağ Yayınları, s.192-200.
• Kaya, Ceval 1994, Altun Yaruk, Ankara: TDK Yayınları.
• Kocabaş, Yasemin 2007, Minhâcü’ş-Şehâde, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kononov, Andrey Nikolayeviç 2001, Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka, İstanbul: Multilingual.
• Korkmaz, Zeynep 1973, Marzubân-nâme Tercümesi - Sadru’d-dîn Şeyhoğlu, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• ------------------------ 2003, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yayınları.
• Li, Yong Song 2004, Türk Dillerinde Sontakılar, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Mirzezade, Hüseyn 1990, Azerbaycan Dilinin Tarihi Grammatikası, Bakı: Azerbaycan Universiteti Neşriyyatı
• Németh, Gyula 1983, “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, TDAY Belleten 1980- 1981, Ankara: TDK Yay., s. 113-167.
• Olcay, Selahattin 1995, Doğu Trakya Yerli Ağzı, Ankara: TDK Yayınları.
• Ölmez, Mehmet 1991, Altun Yaruk III. Kitap (=5. Bölüm), Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi
• Önler, Zafer 1990, Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa)- Müntahab-ı Şifâ I, Ankara: TDK Yayınları.
• Sağol, Gülden 1993, Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi, Cambridge: Harvard Üniversitesi, Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Söyegov, Mıratgeldi 1981, Türki Dilleriñ Günorta- Günbatar Toparında Hal İşlikler, Aşgabat: Ilım.
• Sungur, Necati 2006, Heves-nâme-Tâcî-zâde Cafer Çelebi, Ankara: TDK Yayınları.
• Şanlı, Cevdet 1990, Kırklareli İli Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları (İnceleme-Metin), Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Taşçı, Yasemin 2003, Anadolu Ağızlarında Zarf-Fiil Ekleri, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tatçı, Mustafa 2008, Yûnus Emre Dîvân- Risâletü’n- Nushiyye, İstanbul: H Yayınları.
• Tekin, Talat 2004, Irk Bitig, Ankara: Öncü Kitap.
• Timurtaş, Faruk Kadri 1963, Şeyhî’nin Husrev ü Şîrin’i, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Tosun, İlker 2004, Tekirdağ Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yıldız, Osman 2008, Yūsuf u Zeli͞ḫā - Şeyyâd Ḥamza, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yavuzarslan, Paşa 2002, Münebbihü’r- Rāki͞din - Mūsā bin Ḥācı Ḥüseyin el-İzniki͞ - , C: I-II, Ankara: TDK Yayınları.
• Yelten, Muhammet 1993, Kemâliyye - Şirvanlı Mahmud, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ----------------------- 1998, Târih-i İbn-i Kesîr Tercümesi-Şirvanlı Mahmud, Ankara: TDK Yayınları.
• Yüce, Nuri 1999, Gerundien im Türkischen, İstanbul: Simurg Yayınları.
• Yücel, Bilal 2000, “Türkiye Türkçesinde Zarf-Fiil Eklerinin Yapı Bakımından Sınıflandırılması Üzerine”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı: IX, Sivas, s. 75-114.