BOLŞEVİK İHTİLÂLİ SONRASINDA YENİ SOVYET İDARÎ SİSTEMİNİN KIRGIZİSTAN’DAKİ GÖRÜNTÜSÜ ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 9, 185 - 199, 16.04.2017

Ercan Çelebi

Öz

Rusya,
1917 Bolşevik İhtilâli’nden sonra Çarlık Rusyası’nın mirasını devralarak;
genelde Türkistan’da özelde ise Kırgızistan’daki varlığını sürdürmeye devam
etmiştir. 24 Kasım 1917’de “Rusya
Halklarının Hakları Beyannâmesi” nin yayınlanmasından sonra Rusya’nın ve
doğunun bütün Müslüman işçilerine hitaben özel bir çağrı neşredilerek, Çarlık
Rusyası’na bağlı milletlerin kendi mukadderatlarını belirleyebilecekleri ifade
edildi. Rusların verdiği hakkı kullanarak bağımsızlığını ilk olarak 6 Aralık
1917’de Finlandiyalılar ilân etti. Bunu 11 Aralıkta Litvanya, 12 Ocakta
Letonya, 22 Ocakta Ukrayna ve 24 Şubatta Estonya izledi. Türk ve Müslüman
unsurlar içinde ilk olarak 22 Temmuz 1917’de İdil-Ural Millî Muhtariyeti ilân
edildi. 28 Kasımda Başkurtlar, 26 Aralıkta Kırımlılar cumhuriyetlerini ilân
ettiler. Bunu Alaş-Orda ve Hokand’da ilân edilen Türkistan Millî Muhtariyetleri
izledi. En son olarak 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Cumhuriyeti kurulmuş oldu.
Bununla birlikte Bolşevikler; gayr-i Rus müstemleke ülkelerdeki Rus emperyalizmi
menfaatlerini sağlamlaştırma yoluna gittiler. Bunun için en önemli dayanak “Çarlık devri Rus güçleri”, arkasına
gizlenecekleri şiâr ise “beynelmilel
proleter ve mazlum şark milletleri çalışanları inkılâbı” idi. Böylece
Ruslar plânlarının birinci aşamasını yani “millî
Sovyet devleti” nazariyesini uygulamaya koydular. Moskova bu “millî Sovyet Cumhuriyetleri” ne
müstakil devletler gibi muamele etmiş; hatta onlarla çeşitli muahedeler imza
ederek onları avutabilmişti. Uzun iç savaşlardan sonra 30 Aralık 1922’de Sovyet
Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği ilân edildikten sonra, 31 Ocak 1924’te
düzenlenen II. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Kurultayı’nda ilk
anayasa kabul edilmiştir. Oluşturulan “Yeni
Sovyet Sistemi”, ulusları kontrol etmede, Sovyetlerin kullandığı en önemli
araçlardan biri oldu. Bu çalışmada Bolşevik İhtilâli sonrasında yeni Sovyet Rus
İdarî Sistemi’nin Kırgızistan’daki görüntüsü üzerine tespitlerde bulunulması
düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kırgızistan, Çarlık Rusyası, Sovyet Rusya, Bolşevik İhtilâli, Türkistan

Kaynakça

• ABAZOV Rafiz, “Çarlık Yönetimi Altında Kırgızlar”, (Çev. Özgür Çınarlı-Ahmet Karan), Türkler, Cilt. 18, Ankara 2002.
• BAL İdris, “Sovyetlerin Ulusları Kontrol Yöntemleri: “Türk Kökenli veya Müslüman Uluslara Özel Referanslar”, Türkler, Cilt. 18, Ankara 2002.
• BAUMANN Robert F., “Rusya'nın Türk Bölgelerinde Yayılması”, Türkler, Cilt. 18, Ankara 2002.
• BAYUR Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, III, Ankara 1983.
• BENNIGSEN A.-C. Lemercier Quelquejay, Stepte Ezan Sesleri, İstanbul 1981, s. 98.
• “Buküngi Türkistan Cumhuriyetlerinde İdarî Bölünüşler”, Yaş Türkistan, Sayı: 64, 1935.
• CANAY (Abdülvahap Oktay), “Türkistan’da Yirlileşdiriş Nimeden İbaret?”, Yaş Türkistan, Sayı: 2, 1930.
• ÇELEBİ Ercan, “Türkistan’da Rus Sömürü İdaresine Karşı İsyanlar: Abtabaçı Abdurrahman Bek ve Dükçi İşan İsyanları”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 146, Ekim 2003.
• ÇELEBİ Ercan, “8 Temmuz 1916 Tarihli Çar II. Nikola Fermanı ve Türkistan’da 1916 Yılı Genel Ayaklanması”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 144, Haziran 2003.
• ÇELEBİ Ercan, “Gayr-i Rus Halkların Devlet İdarelerine İştiraki ve Yerlileştirme Meselesi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sa: 141, Aralık 2002.
• ÇOKAYOĞLU Mustafa, “Millî Küreş Meydanıda”, Yaş Türkistan, sa. 17, 1931.
• ÇOKAYOĞLU Mustafa, “Kerenski ve Türkistan Millî hareketi I”, Yaş Türkistan, Sa: 9-10.
• ÇOKAYOĞLU Mustafa, “Kerenski ve Türkistan Millî hareketi II”, Yaş Türkistan, Sa: 9-10.
• ÇOKAYOĞLU Mustafa, “Kerenski ve Türkistan Millî hareketi III”, Yaş Türkistan, Sa: 9-10.
• ÇOROTEKİN Tınçtıkbek, “Kırgızistan Cumhuriyeti”, Türkler, C. 19, Ankara 2002.
• DEVLET Nadir, Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihleri, Ankara 1985.
• DEVLET Nadir, Çağdaş Türkiler, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, C. 15, konya 1994.
• GLEASON Gregory, “Orta Asya’da 1924 Sınır Düzenlemeleri: Modern Sınır İlişkilerinin Tarihi Boyutları”, (Çev. M. Faruk Çakır), Türkler, C. 18, Ankara 2002.
• GÜNDOĞDU Abdullah, “Kırgızistan: Dün, Bugün, Yarın”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sa: 15, Güz 2011.
• HAYİT Baymirza, “Akmescitte Kanlı Savaş”, Milli Türkistan, Sa: 55, 1944.
• KARA Füsun, “Rusya’nın Kırgızistan’daki Koloni Siyaseti (1852-1917)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sa: 2, Elazığ 2007.
• M.Ç (Mustafa Çokayoğlu), “Millî Mesele Tivereğide”, Yaş Türkistan, Sa: 9-10, 1930.
• M., “Sovyetler İttifakının Siyasi Coğrafyası”, Yaş Türkistan, Sayı: 33, 1932.
• OKTAY Abdülvahap, Türkistan Millî Hareketi ve Mustafa Çokay (Doğumunun 60. Yılı Münasebetiyle), İstanbul 1980.
• OKTAY (Abdülvahap Oktay), “Otraklaştıru Siyaseti Neticesi”, Yaş Türkistan, Sa: 73, 1935.
• ÖMURBEKOV Toktorbek, “Sömürge Döneminde Kırgızlar”, (Çev. Liliye Sabirova), Türkler, C. 18, Ankara 2002.
• SABOL Steven, “Orta Asya'da Rus-İngiliz Rekabeti”, Türkler, C. 18, Ankara 2002.
• SARAY Mehmet, Kırgız Türkleri Tarihi, Nesil Matbaacılık ve Yayıncılık, İstanbul 1993.
• SARAY Mehmet, Türk Dünyasında Eğitim Reformu ve Gaspıralı İsmail Bey, Ankara 1987.
• SARAY Mehmet, “Rusya'nın Türkistan'da Yayılması”, Türkler, C. 18, Ankara 2002.
• SERTÇELİK Seyit, “Rus İmparatorluğu’nun Avrupa Yakasında Yaşayan Türklerin Demografik Dağılımı ve Çarlık Rusyası’nın Türklere Yönelik Politikaları”, Türkler, C. 18, Ankara 2002.
• TAHİR (Tahir Çağatay), “Bolşeviklernin Millî Siyaset Oyunı”, Yaş Türkistan, Sa: 78, 1936.
• TEMUROĞLU (Tahir Çağatay), “Türkistan’da İnkılâp Devri”, Yaş Türkistan, Sa: 25.
• TEMUROĞLU (Tahir Çağatay), “Sovyet Rusya Muhaceret Siyaseti”, Yaş Türkistan, Sa: 103, 1938.
• TOGAN Zeki Velidi, Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi, İstanbul 1981.
• “Türkistanlıların İnkılâb Aldındaği Vaziyeti”, Yaş Türkistan, Sa: 43, 1933, s. 26-28.
• “Türkistandaği Siyasi Vaziyet”, Yaş Türkistan, Sa: 14, 1931.
• “17’nçi Yıl Fibral”, Yaş Türkistan, Sa: 5-6, 1930.
• “Sovyet Patriotizminden Rus Milliyetçiliğine”, Yaş Türkistan, 1936.