AN ETYMOLOGICAL DICTIONARY of PRE-THIRTEENTH CENTURY TURKISH’IN TERS DİZİMİ

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 12, 409 - 440, 25.04.2018

Bahri Kuş

Öz

Ters dizim, kelimelerin son
seslerinden başlamak üzere onları abece sırasına göre sıralamayı ifade eden bir
kavramdır. Bir bütüncedeki kelimeleri sondan başa doğru yeniden sıralama
esasına dayanan bu yöntemle hazırlanan eserlere ters dizim/dizin sözlükleri adı
verilmektedir. Bu uygulamanın Türkiyedeki geçmişi yarım yüzyıllık bir dönemi
içine almaktadır. Bununla birlikte son zamanlarda bu yöntemle hazırlanan
eserlerin sayısında bir artış gözlenmektedir. Dünyada ise çok daha eski
dönemlerden itibaren bu yöntemle hazırlanan eserlerin varlığı bilinmektedir. Kendine
mahsus bir tertip tarzıyla Türk dilinin 13. yüzyıla kadarki söz varlığını
içeren An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish (EDPT) adlı
etimoloji sözlüğü Türkoloji sahasında sıklıkla başvurulan bir eserdir. Bu
yazıda EDPT’de geçen madde başı kelimeler, Türk dilindeki hâkim ekleşme kültürü
hakkında fikir vermesi bakımından, önce isimler sonra fiiller olmak üzere son
seslerine göre sıralanmıştır. Bu yolla hangi eklerin ne tür kelimeler türettiği
bilgisinin denetlenmesinin yanında kural dışı olarak görülen örneklerin de bir
arada görülmesine imkân verilerek ekleşme bilgisine ait inceliklerin tespit
edilmesi ve araştırmalarda önemli ölçüde zaman tasarrufu sağlanması
hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ters dizin, Clauson, etimoloji, sözlük

Kaynakça

• Clauson, Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford University Press, 1972.
• Koçoğlu, Vildan, “An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish (EDPT)’nin Söz Dizini”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C: VI, S:1, 111-149, İzmir, 2006.
• Kuş, Bahri, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish’in Düz ve Ters Dizimi, Yayımlanmamış Seminer Eseri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2011.
• Kuş, Bahri, “Ters Dizim Sözlüklerinin Türk Dili Çalışmalarındaki Yeri ve Önemi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 54, 103-115, 2015.