Modern Eğlencenin Öncü Mekânı: Marmara Gazinosu’nun Dünü ve Bugünü

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 17, 422 - 439, 31.12.2024

Başak Lale , Duygu Koca

https://doi.org/10.55004/tykhe.1474712

Öz

Geçmişten günümüze, her siyasi otorite kendisini mekânsal oluşumlarla var etmiş, ideolojisini bu alanlar vasıtası ile yansıtmıştır. Cumhuriyetin ilanı ile yeni ve batılı yaşayış, özellikle eğlence mekânları ile halkın her katmanına sunulmuştur. Marmara Gazinosu mekânsal kurgusunun yanında, yerleşkesinde bulunduğu Gazi Çiftliği ile Cumhuriyet ideolojisine paralel, asrî eğlence fikrinin sergilendiği, ilk aile gazinosu olmuştur. Şehrin modern yaşayış öncüsü sayılabilecek gazino, faaliyet gösterdiği dönem içerisinde eğlence programlarının yanı sıra, edebiyat etkinliklerine de ev sahipliği yapmış, şehirlinin batılı eğlence alışkanlıklarını deneyimleyebileceği/öğrenebileceği bir okul görevi üstlenmiştir. Su ile ilişkisi özenle kurgulanmış ve kurak Ankara’nın çehresinde önemli bir değişim yaratmış mekân, çiftlikle beraber, inşa edildiği dönemden itibaren çeşitli düzenlemelere maruz kalmış, 1950’lerde somut bir şekilde başlayan dönüşüm süreci günümüze kadar devam etmiştir. Marmara Gazinosu’nun hem mekânsal olarak hem de içerisinde kurgulanmış “modern eğlence pratiklerinin” değişiminin ve dönüşümünün analizi, temelleri 1920’lerde atılmış olan bir ideolojinin, günümüzde ne durumda olduğunun anlaşılması; geçmişin, güncele dair öğretilerinin irdelenmesi açısından önem taşımaktadır. Bu anlamda çalışma, Marmara Gazinosu’nu, dünü ve bugünü özelinde, mekânsal özelliklerinin yanı sıra içinde bulunduğu yapılı çevre ile biçimsel, ait olduğu dönemin gazino eğlence anlayışına dair ise bağlamsal olarak incelenmeyi amaçlamıştır. Bu doğrultuda konvansiyonel arşiv çalışması ve veri analizleri ile modern bir eğlence anlayışının Marmara Gazinosu üzerinden okuması yapılmıştır. Günümüzde yok olmuş gazino eğlence anlayışı ve mekânlarının, günümüzün ötesinde mekânsal ve ideolojik yansımalarını taşıyan Marmara Gazinosu’nun öğretileri analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Marmara Gazinosu, Cumhuriyet Dönemi, Dönüşüm, Gazino Eğlence Mekânları

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Alatan, Y. (2016, 5 Haziran). Atatürk'ün halka armağan ettiği köşkü de yıktılar. Sözcü Gazetesi. http://www.aocmucadelesi.org/index.php?Did=1687
• Alpagut, L. (2012). Marmara Köşkü: "Atatürk İçin Modern Çiftlik Evi". METU Journal of the Faculty of Architecture, 29(1), ss. 69–94.
• Aslanoğlu, İ. (1984). Ernst A. Egli: Mimar, eğitimci, kent plancısı. Mimarlık Dergisi, 209-210, ss.15–19.
• Aslanoğlu, İ. (2005). Baraj Gazinosu. Mimarlar Odası Ankara Şubesi Bülteni, 31, ss. 6–8.
• Atak, E. ve Şahin, S. Z. (2004). Atatürk Orman Çiftliği‘nin 79 yılı ve çiftliğin korunmasına yönelik politika arayışları. Planlama Dergisi, 3, ss. 80–88.
• Aydın, S., Türkoğlu, Ö., Emiroğlu, K. ve Özsoy, E. D. (2005). Küçük Asya'nın bin yüzü: Ankara. Dost Kitabevi Yayınları.
• Bayraktar, N. (2017). Ankara yazıları. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Bayraktar, N. (2016). Başkent Ankara’da Cumhuriyet sonrası yaşanan büyük değişim: Modern yaşam kurgusu ve modern mekânlar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), ss. 67–80.
• Beken, M. N. (2003). Aesthetics and artistic criticism at the Turkish Gazino. Journal of Musical Anthropology of the Mediterranean, 8, s. 19.
• Berlin Teknik Üniversitesi Dijital Kütüphanesi. (1936). Jansen’in AOÇ çizim [Plan], Parkanlage für Atatürk Orman Cifligi bei Ankara. https://architekturmuseum.ub.tuberlin.de/index.php?p=79&POS=5
• Dinçer, G. (2017). Cumhuriyet Döneminde Ankara’da kurulan toplumsal yaşam alanları. Ankara Araştırmaları Dergisi, 5(2), ss. 321–345.
• Duru, B. (2012). Mustafa Kemal döneminde Ankara'nın imarı. F. Ş. Cantek (Ed.), İcad edilmiş şehir: Ankara (ss. 107–123). Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• Eldem, B. (1993, 19 Eylül). Televizyonda müzik: "Aile Gazinosu". Cumhuriyet Gazetesi, Dergi Eki, ss. 4-5.
• Eldem, S. H. (1973). Elli yıllık Cumhuriyet mimarlığı. Mimarlık Dergisi, 121, ss. 5–11.
• Evrensel Haber Dijital Kütüphanesi. (2016, Mayıs 18). Mimarlar Odası: Marmara Köşkü yıkıldı. https://www.evrensel.net/haber/280459/mimarlar-odasi-marmara-kosku-yikildi
• Fakir, Cem. (Yönetmen). (2020) Gazinolar [Belgesel]. Vodafone TV.
• Gaste Arşivi Dijital Kütüphanesi. (1941, Eylül 1). Ulus Gazetesi. https://www.gastearsivi.com/gazete/ulus/1941-09-01/8
• Gültekin, N., ve Onsekiz, G. (2005). Ankara kentinde eğlence mekanlarının oluşumu ve yer seçimi. Gazi Üniversitesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20(1), ss. 137–144.
• Karakuş Candan, T. (2015). Cumhuriyetle hesaplaşmanın zirve mekânı: "Atatürk Orman Çiftliği ve Kaçak Saray". Dosya, 34, ss. 8–20.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2018). Ankara. İletişim Yayınları.
• Kemalettin, M. (1976). Ankara'nın İmarı. Arkitekt Dergisi, 4, s. 179.
• Keskinok, Ç. (2000). Atatürk Orman Çiftliği: Kuruluşu, sorunları ve gelişme seçenekleri için öneriler. Mimarlık Dergisi, 292, ss. 43–46.
• Koç Üniversitesi VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi. Marmara Gazinosunun Hizmet Verdiği Bir Dönemden Fotoğrafı [Fotoğraf]. Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (Envanter No: 0913).
• Lale, B. (2021). Su ile ilişkili Cumhuriyet Dönemi Ankara Gazinolarını yeniden okumak: Göl Gazinosu üzerine mekansal bir inceleme (Tez No. 661423) [Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Lale, B. ve Koca, D. (2023). Modern ideolojinin mekânsal oluşumu: 1923-60 yılları arası Ankara Gazinoları. Tasarım Kuram, 19(39), 334–350.
• Milli Kütüphane Dijital Kütüphanesi. (1948). Ulus Gazetesi. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/periodicals/catalog/issue/134571
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/periodicals/catalog/issue/140332
• Milli Kütüphane Dijital Kütüphanesi. (1939). Ulus Gazetesi. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/periodicals/catalog/issue/125860
• Milli Kütüphane Dijital Kütüphanesi. (1929a, 1 Temmuz). Ulus Gazetesi. Ankara yakında en güzel bir şehir olacak. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/periodicals/catalog/issue/140332
• Milli Kütüphane Dijital Kütüphanesi. (1929b, 18 Mayıs). Ulus Gazetesi. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/periodicals/catalog/issue/142368
• Mimarlar Odası Ankara. (t.y.). Yıkılması planlanan binalar, http://www.mimarlarodasiankara.org/index.php?Did=1453
• Mimarlar Odası Ankara. (2016). Mimarlar Marmara köşkünün yıkımına ışık hızıyla dava açtı. http://www.mimarlarodasiankara.org/index.php?Did=7079,
• Mimarlar Odası Ankara. (2012). AOÇ Mücadelesi. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayınları.
• ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dijital Kütüphanesi. (2014). ODTÜ Mimarlık Fakültesi AOÇ Araştırmaları. http://aocarastirmalari.arch.metu.edu.tr/files/2014/06/comp-8.jp
• Oğraş Çolak, Ö. (2020, 16 Ocak). Büyük Kulüp'te aile gazinosu günleri başlıyor: Eski günlere dönüş. Cumhuriyet Gazetesi, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/eski-gunlere-donus-1714596
• Önder, D. (2012). Cumhuriyet Dönemi Ankara’sında kentsel eğlence-dinlence coğrafyasının değişimi: Toplumsallaşmanın mekânından tüketimin mekânına. TÜCAUM VII. Coğrafya Sempozyumu, ss. 245–255.
• Özaloğlu, S. (2009). Sakinlerinin anılarında ankara'nın mekansal yaşanmışlığı. Dosya 16, ss. 25–35.
• Özalp, N. (2016). Bir başkentin anatomisi: 1950'lerde Ankara. İdeal Kent Yayınları.
• Özgen, Y. ve Büyüktolu, R. (2016). Cumhuriyetin ilk barajı: Çubuk Barajı (1929-1936). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 15(59), ss. 87-110.
• Şenol Cantek, F. (2003). Yabanlar ve yerliler: "Bir başkent olma sürecinde Ankara". İletişim Yayıncılık.
• Şenyapılı, Ö. (2013). Geçmişten bugüne isim isim Ankara. Boyut Yayıncılık.
• Şenyapılı, Ö. (1970). Ankara '70. Mimarlık Dergisi, 8(77), ss. 25-44.
• Taşdiken, A. (Yönetmen). (2020). Tarihin Ruhu, Atatürk Orman Çiftliği [Belgesel]. https://www.trt2.com.tr/tarih/tarihin-ruhu/tarihin-ruhu-orataturk-orman-ciftligi-or-50-bolum-1484858.
• Türkyılmaz, M. (2015). Ankara'da havuzbaşları: 1923-1950. Ankara Araştırmaları Dergisi, 3(1), ss.105–136.
• VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi. (t.y.). Atatürk Orman Çiftliği'ndeki Marmara Köşkü ve Havuzu. https://libdigitalcollections.ku.edu.tr/digital/collection/FKA/id/935/rec/2
• Yavuz, F. (1972). Şehirleşme sorunu. Mimarlık Dergisi, 72(10), ss. 21-24.
• Yavuz, F. (1966). Ankara ve şehirciliğimiz. Mimarlık Dergisi, 4(37), ss. 43-46.
• Yavuz, Y. (1973). Cumhuriyet Dönemi Ankara'sında mimari biçim endişesi. Mimarlık Dergisi, 10(121-122), ss. 26-44.
• Yılmaz, B. (2017). Bozkırdaki cennet: Gençlik Parkı. F. Ş. Cantek (Ed.), Sanki viran Ankara (ss. 211–237). İletişim Yayınları.