Stoa Felsefesine Eleştirel Bir Yaklaşım: Gladyatör Filmi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 18, 239 - 256, 30.06.2025

Çağan Bir

https://doi.org/10.55004/tykhe.1600638

Öz

Bu çalışmada Gladyatör (Ridley Scott, 2000) filmi Stoa felsefesinin eleştirisi ve tartışılması olarak ele alınmaktadır. Maximus karakterinin Stoacı ideale uygunluğu ve filmin Stoacılığa dair eleştirileri ve Stoacılığın sınırları gösterilmektedir. Stoa felsefesi için gerçekten iyi olan erdemdir. İnsan kontrolü dışındakileri değil, kendi duygularını kontrol edebilir. Maximus; cesaret, adalet, bilgelik, ölçülü olmak, dostlarına sadık davranmak gibi pek çok erdeme sahiptir; ün ve zenginlik peşinde değildir. Filmin antagonisti olan Commodus ise hiçbir erdemi taşımamaktadır. Film, bu iki karakter arasındaki bir intikam hikayesinin yanı sıra erdem ve erdemsizlik arasındaki mücadeleyi de ele almaktadır. Çalışma, filmde Stoacılığa yöneltilen eleştirileri bazı temel meseleler üzerinden incelemektedir. İlki bilgenin yanılmazlığı meselesidir. Maximus ve Aurelius iyi ve erdemli insanlar oldukları için karşı tarafın kötülüğünü anlayamamaktadırlar. İkincisi diğer insanların onaylarının, tanımalarının önemidir. Maximus, Stoacılığın aksine kölelikten kurtulmak için halkın sempatisini ve etrafındakilerin onayını alması gerektiğini fark etmektedir. Diğer mesele ailesi öldürülmüş ve köle yapılmış bir adam için apatheia durumunun mümkün olmamasıdır. Stoacı öfkeye kapılamaz ama Maximus’u motive eden intikam isteği, hınç ve öfkedir. Bu bağlamda Maclntyre’ın dediği gibi apatheia üst sınıflara uygun olabilir ama köle konumunda olan biri için ya da alt sınıflar için uygunluğu tartışmalıdır. Stoacılar için doğa yasaları, toplum yasaları, bireysel akıl hepsi evrensel aklın bir parçasıdır. Bu durum Stoacılığın yazgıcılığının (doğaya, evrensel akla uygun yaşama düşüncesinin) kültür ve politika alanında ne kadar etkili olduğu sorununu doğurmaktadır. Genel olarak Stoacılığın reel olan toplumsallık ve politikliği doğru değerlendiremediği eleştirisi filmin Stoacılığa yönelttiği bir başka eleştiri olarak değerlendirilebilir. Stoacılığın değiştirilemez olan skalası belirsizdir. Bu bağlamda erdem anlayışı önemli olmakla birlikte Stoa felsefesinin alt sınıflar nezdinde neden yaygınlık kazanmadığı filmin de getirdiği temel eleştiri kabul edilerek tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Stoa Felsefesi , Gladyatör , Erdem , Bilgelik , Apatheia

A Critical Approach To Stoic Philosophy: The Movie Gladiator

Öz

In this study the movie Gladiator (Ridley Scott, 2000) is discussed as a criticism and discussion of Stoic philosophy. The character of Maximus’s suitability to Stoic ideal and the movie’s criticisms on Stoicism, and the limits of Stoicism are pointed out. According to Stoic philosophy what is truly good is virtue. Maximus possesses many virtues such as courage, justice, wisdom, temperance, being loyal to his friends and does not seek fame and wealth. On the other hand, Commodus, the antagonist of the movie, does not possess any virtue. In addition to being a story of revenge between these two characters, the movie also explores the struggle between virtue and vice. This study examines the criticisms directed at Stoicism in the movie through some fundamental issues. The first one is the infallibility of the sage. Since Maximus and Aurelius are good and virtuous people, they cannot understand the evil of the other side. The second is the importance of other people's approval and recognition. Contrary to Stoicism, Maximus realizes that in order to be freed from slavery, he needs to gain public sympathy and the approval of those around him. The other issue is that apatheia is not possible for a man who is enslaved and whose family has been murdered. The Stoic cannot give in to anger but what motivates Maximus is the desire for revenge, resentment and anger. In this context, as Maclntyre states, apatheia may be suitable for the upper classes, but its relevance for those in slavery or from the lower classes is debatable. For the Stoics, the laws of nature, the laws of society, individual reason are all parts of universal reason. This raises the question of how effective Stoic fatalism (the idea of living in accordance with nature and universal reason) is in the field of culture and politics. In general, the criticism that Stoicism fails to evaluate real sociality and politics correctly can be considered as another criticism that the movie directs towards Stoicism. The unchangeable scale of Stoicism is ambiguous. Accordingly, while the concept of virtue is significant, the movie raises a central critique regarding why Stoic philosophy has failed to gain widespread acceptance among the lower classes – a point that this discussion takes as a basis.

Anahtar Kelimeler

stoicism , Gladiator , virtue , wisdom , apatheia

Kaynakça

• Aurelius, M. (2019). Kendime düşünceler. (çev. Y. E. Ceren). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Barbosa, C. (2020, Aralık, 29). Doğaya uygun yaşamak. Öncül Analitik Felsefe Dergisi. https://onculanalitikfelsefe.com/dogaya-uygun-yasamak-carina-barbosa/
• Brun, J. (2006). Stoa felsefesi. (çev. M. Atıcı). İletişim Yayınları.
• Cevizci, A. (2015). Felsefe tarihi. Say Yayınları.
• Cicero, M. T. (1998). Yaşlılık-Dostluk. (çev. A. Sarıgöllü ve T. Tunga). Cumhuriyet Gazetesi - Çağdaş Matbaacılık Yayıncılık.
• Durand, M., Shogry, S. ve Baltzly, D. (2023, Mart, 2). Stoacılık (Stanford Felsefe Ansiklopedisi). Kualia Analitik Felsefe Dergisi. https://kualiafelsefedergisi.com/2023/03/stoacilik-stanford-felsefe-ansiklopedisi/
• Epiktetos. (2013a). Kılavuz kitap. (çev. S. Adem). Şule Yayınları.
• Epiktetos. (2013b). Söylevler. (çev. B. Akar). Divan Kitap.
• Gilmore, R. (2017). Searching for wisdom in movies. Palgrave Macmillan.
• Hadot, P. (2012). Yaşam İçin Felsefe. (çev. K. Kahveci). Pinhan Yayıncılık.
• Jankovic, I. (2021a, Ocak, 7). Stoacı kayıtsızlık ne anlama gelir?. Öncül Analitik Felsefe Dergisi. https://onculanalitikfelsefe.com/stoaci-kayitsizlik-ne-anlama-gelir-igor-jankovic/
• Jankovic, I. (2021b, Ocak, 7). Stoacılık sizi daha mutlu yapar mı? Stoacılar daha mutlu mudur?. Öncül Analitik Felsefe Dergisi. https://onculanalitikfelsefe.com/stoacilik-sizi-daha-mutlu-yapar-mi-stoacilar-daha-mutlu-mudur-igor-jankovic/
• Kıymaz, T. (2022, Ocak). Bir yaşam felsefesi olarak çağdaş stoacılık. TED Meşale Dergisi. 33. 22-25. https://viewer.joomag.com/ted-meşale-dergisi-33-sayı/0490913001642513767
• MacIntyre, A. (2001). Ethik’in Kısa Tarihi. (çev. H. Hünler ve S. Z. Hünler). Paradigma Yayınları.
• Meany, P. (2021, Mart, 2). Milliyetçiliğe karşı Stoacılık. Öncül Analitik Felsefe Dergisi. https://onculanalitikfelsefe.com/milliyetcilige-karsi-stoacilik-paul-meany/
• Scott, R. (Yönetmen). (2000). Gladiator [Sinema Filmi]. Dreamworks Pictures, Universal Pictures, Scott Free Productions.
• Sellars, J. (2003). Stoics on the big ccreen: Marcus and Maximus [Bildiri Metni]. Classical Association Conference, University of Warwick. https://studylib.net/doc/8435517-stoics-on-the-big-screen---creighton-university-bscw
• Seneca, L. A. (2021). Teselliler. (çev. K. Sarıalioğlu). Fol Kitap.
• Stock, G. (2021). Stoacılık. (çev. M. Molacı). Fol Kitap.
• Winkler, M. M. (2004). Gladiator: Film and history. Blackwell Publication.