16. ve 17. Yüzyıl Türkçe Siyasetnâmelerinde Ortak Temalar ve Siyasetnâmelerin İşlevi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: Özel Sayı, 71 - 82, 30.12.2021

Osman Bayraktar Vala Tüzüner

https://doi.org/10.32329/uad.980290

Öz

Bu makalede 16. ve 17. yüzyıllarda Türkçe olarak yazılmış toplam 15 siyasetnâme taranarak, eserlerde dile getirilen ortak yönetim problemlerinin neler olduğu ve yazarların bu problemlere nasıl tepki verdikleri sorularına cevap aranmıştır. Makalenin odaklandığı ikinci alan, yöneticiler ve yönetim uygulamaları açısından siyasetnamelerin işlevinin ne olduğu sorusudur. Araştırmada içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İlk aşamada döneme ilişkin bütün siyasetnameler incelenmiş, işlenen konular içeriklerine göre kodlanmış, sekiş ve daha fazla eserde tekrar eden konular ortak tema olarak kabul edilmiştir. İkinci aşamada, yazarların ifadelerinin altında yatan kavramsal ve gerçek yapı keşfedilmeye çalışılmıştır. Padişahın konumu, timar ve zeamet sisteminin yozlaşması, vezirlerin tutumu, hazine yönetimi, askerin sistemin bozulması, reayanın durumu, kadıların niteliğinin düşmesi ve rüşvetin yaygınlaşması ortak temalardır. Yazarların önemli bölümü, problemin kaynağını eski uygulamalardan uzaklaşmış olmaya bağlamakta, dolayısıyla çözüm olarak eski uygulamalara dönülmesini önermektedir. Siyasetnameler, yazıldıkları dönemde hem yöneticilere açısından temel siyaset bilgilerini aktaran kitaplar hem de gerçek problemlere çözüm üreten metinler işlevini görmüşlerdir. Günümüzde temel yönetim bilgilerini aktarma işlevini yönetim okulları; yönetim problemlerine çözüm önerilerini ise yöneticilerin yanlarında bulundurdukları danışman kadrosu karşılamaktadır. Bu bakımdan, siyasetnâme tarzı eserlerin günümüzde fazlaca karşılığı bulunmamakla birlikte, yönetim bilgisine ve yazma kudretine sahip yazalar her zaman etkileyici eserler ortaya koyabilirler. Günümüzde de bu yazım tarzını deneyen yazarların olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Siyasetname, Kamu yönetimi, Osmanlı Yönetim Sistemi, Siayasetnamelerin işlevi

Common Themes in the 16th and 17th Century Political Texts and the Function of These Texts

Öz

In this article, total of 15 political texts written in Turkish in the 16th and 17th centuries were scanned and answers to the questions of the common management problems expressed in the works and how the authors reacted to these problems were sought. The second area the article focuses on is the question of what the function of political texts in terms of managers and management practices. In the research, the content analysis method was used. In the first stage, all the political texts were examined, the themes were coded, and the issues in eight works and more were accepted as common themes. In the second stage, the conceptual and real structure behind the linguistic expression expressed by the authors was tried to be interpreted. The status of sultans, corruption of the timar and sergeancy system, management of the treasury, the attitude of viziers, the disruption of the soldier’s system, the decline of the quality of the kadis and bribery are common themes. Most of the authors attribute the source of the problem of being distanced from old practices and therefore suggest returning to old practices as a solution. Although politics-style works do not have much value today, although, writers who have management knowledge and writing power can always produce impressive works.

Anahtar Kelimeler

Political treatise, public administration, Ottoman administration system, the function of political treatise.

Kaynakça

• Adalıoğlu, H. H. (2009). Siyasetname. DİA (C. 37, ss. 306-308). İstanbul: TDV Yayınları.
• Afyoncu, E. (2013). Ayn Ali Hakkında Yeni Bilgiler. Journal of Turkish Studies, 39. 95-128.
• Akdağ, M. (1975). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası. Ankara: Bilgi Yay.
• Akün, Ö. F. (2002). Koçi Bey. DİA (C. 26, ss. 143-148). İstanbul: TDV Yayınları.
• Ali Emirî. (2017). Tadkdîm. Lütfi Paşa, Asâfnâme içinde, (15-21), İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Âşık Çelebi. (2018). Mi’râcü’l-Eyâle . (M. U. Onuş ve A. Bulut, Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu.
• Ayni Ali Efendi (1962). Kanunname-i Âl-i Osman. (Tuncer, H., Haz.). Ankara: Tarım Bakanlığı Yay.
• Aziz Efendi (1985). Kânûn-nâme-i Sultânî Li Azîz Efendi. (Murphey, R., Haz.). Harvard: Harvard Üniversitesi Yayınları.
• Bayraktar, O. ve Alayoğlu, N. (2018). Günümüz Örgütleri İçin Yetenek Yönetimi Modeli Önerisi: Devşirme Sistemi. Amme İdaresi Dergisi, 51(3), 89-119.
• Blaydes, L., Grimmer, J. ve McQueen, A. (2018). Mirrors for Princes and Sultans: Advice on the Art of Governance in the Medieval
• Christian and Islamic Worlds. The Journal of Politics, 80 (4), 1150–1167.
• Dinçer, Ö. (2018). Siyasetnâmeleri Yeniden Okumak. İstanbul: Klasik Yay.
• Elo, S., Kääriäinen, M., Kanste, Q., Pölkki, T., Utriainen, K. ve Kyngäs, H. (2014). Qualitative Content Analysis: A Focus on Trustworthiness, Sage Open. 1-10.
• Emecen, F. M. (2007). Osman II. İslâm Ansiklopedisi (C. 33, ss. 453-456), İstanbul: TDV.
• Emecen, F. M. (2000). İbrahim. DİA (C. 21, ss. 274-281), İstanbul: TDV Yayınları.
• Gelibolulu Mustafa Âlî (2015). Siyaset Sanatı - Nushatü's Selâtîn (Çerçi, F., Çev.). İstanbul: Büyüyenay Yay.
• Gökyay, O. Ş. (1994). Düstûrü’l-Amel. İslâm Ansiklopedisi (C. 10, ss. 50-51), İstanbul: TDV Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (2012). Ulak. DİA (C. 42, ss. 77-79). İstanbul: TDV Yayınları.
• Hezarfen Hüseyin Efendi. (1998). Telhîsül'l-beyân fî kavânîn-i Âl-i Osmân. (İlgürel,S., Düz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hırzü'l Mülûk. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Kaynaklar içinde, (Yücel, Y., Haz.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hsieh, H. F. ve Shannon, S. E. (2005). Three Approaches to Qualitative Content Analysis. Qualitative Health Research. 15(9), 1277-1288.
• İlgürel, M. (1993). Celâlî İsyanları. DİA (C. 7, ss. 252-257), İstanbul: TDV Yayınları.
• İpşirli, M. (1979-1980). Hasan Kâfî El-Hisarî ve Devlet Düzenine Ait Eseri Usûlü’l hikem fî nizâmi’l âlem, Tarih Enstitüsü Dergisi, 10-11, 239-278.
• İpşirli, M. (1999). Islahat. DİA (C. 19, ss. 174-185). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kahraman, A. (1989). Ahlâk-ı Alâî. DİA (C. 2, ss15-16), İstanbul: TDV Yayınları.
• Karaismailoğlu, A. (2002). Kelile ve Dimne. İslâm Ansiklopedisi (C.25, ss. 210-212), İstanbul: TDV Yayınları.
• Kınalızâde Ali Çelebi (2014). Ahlâk-ı Alâ'î. (Unan, F., Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kitab-i Müstetab (1988). (Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar içinde, (Yücel, Y., Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kitabu Mesâihi'l Müslimîn ve Menâfii'l Mü'minîn (1988). (Osmanlı Devleti Teşkilatında Dair Kaynaklar içinde, (Yücel, Y., Haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köksal, A. C. (2017). Bir İslâm Âlimi Olarak Lütfi Paşa. Osmanlı Araştırmaları, 50, 29-72.
• Küçükömer, İ. (2007). Düzenin Yabancılaşması. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kütükoğlu, M. S. (2003). Lâyiha. İslâm Ansiklopedisi (C. 27, ss. 116-117), İstanbul: TDV Yayınları.
• Lütfi Paşa (2017). Asafnâme. (Ahmet Uğur, Haz.), İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Murphey, R. (1985). Kânûnnâme-i Sultânî Li Azîz Efendi. Harvard: Harvard Üniversitesi Yay.
• Naki, E. (2016). XVI. Yüzyılda Latin Amerika Gümüşünün Osmanlı-İspanyol Rekabetindeki İktisadi Rolüne Dair Bazı Düşünceler. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 14(16), 229-247.
• Oktay, A. S. (2015). Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Sayar, A. G. (2013). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Unan, F. (2014). Kınalı-zâde Ali Çelebi: Hayatı ve Ahlâk-ı Alâ'i'si, Ahlak-ı Alâ'î içinde. Ankara: Türk Tarih Kurumu. XIII-LXVIII.
• White, M. D. ve Marsh, E.E. (2006). Content Analysis: A Flexible Methodology. Library Trends, 55(1), 22-45.
• Yılmaz, C. (2003). Osmanlı Siyaset Düşüncesi Kaynakları ile İlgili Yeni Bir Kavramsallaştırma: Islahatnâmeler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(2). ss.299-338.
• Yılmaz, C. (2009). Siyasetname. DİA (C. 36, ss. 36-38), İstanbul: TDV Yayınları.
• Yücel, Y. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Dair Kaynaklar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.