Social Development and Higher Education: A Qualitative Analysis of the Goals in Türkiye's Twelve Development Plans

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 19, 20.03.2025

Ayşe Mahinur Tezcan

Öz

Development plans are envisaged to guide the practices to be developed by identifying the needs at all levels of society and setting targets to meet these needs. Following the 1961 Constitution's commitment of development to a plan, twelve development plans, the first of which was published in 1963, have been put into effect for five-year periods, aiming at economic, social and cultural development for the benefit of society. Education, and higher education in particular, has an important place in the development of society. The objectives in development plans provide important clues for monitoring social change. Although development is a concept on which there is no consensus, it is used in a way that includes positive changes towards social, cultural and economic growth. The targeted change is not independent from the needs and policies of the period. There has been an evolution from the first development plans based on goals focused on economic growth to human-centered development plans focusing on social and cultural changes. It is noteworthy that the objectives regarding higher education have also changed in this respect.
In this study, the main themes of higher education targets in twelve development plans were identified and the axis of change was revealed through content analysis using the MAXQDA program. Ten themes were identified during the research process. The themes, according to their frequency of repetition, are as follows: cooperation (f:57), academician employment (f:54), glocalization (f:51), access to higher education (f:45), quality (f:44), university mission (f:37), establishment of new universities (f:34), transformation in the education system (f:31), higher education administration (f:29) and lifelong learning (f:27).
While the university was seen as the locomotive of industry in the first development plans, it has recently started to be seen as the subject of civil society at a higher level with goals such as transforming society, lifelong learning, internationalization and catching up with the information age.

Anahtar Kelimeler

change, development plans, higher education policy, university

Toplumsal Kalkınma ve Yükseköğretim: Türkiye'nin On İki Kalkınma Planındaki Hedefler Üzerine Nitel Bir İnceleme

Öz

Kalkınma planlarıyla, toplumun tüm kademesindeki ihtiyaçlar tespit edilerek ve bu ihtiyaçların giderilmesine yönelik hedefler koyularak, planların geliştirilecek uygulamalara rehberlik etmesi öngörülmektedir. 1961 Anayasası’nda kalkınmanın plana bağlanmasından sonra beşer yıllık dönemler için toplum yararına ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı hedefleyen ve günümüze kadar ilki 1963’de yayımlanan on iki adet kalkınma planı yürürlüğe koyulmuştur. Eğitim ve özelinde yükseköğretime ilişkin hedefler de toplumun kalkınmasında önemli bir yere sahiptir. Kalkınma planlarında yer alan hedefler, toplumsal değişmeyi izlemek açısından önemli ipuçlarını ortaya koymaktadır. Kalkınma, üzerinde uzlaşılamayan bir kavram olsa da sosyal, kültürel ve ekonomik büyümeye yönelik olumlu değişimleri içeren bir mahiyette kullanılmaktadır. Hedeflenen değişim, dönemin ihtiyaçlarından ve politikalarından bağımsız değildir. Ekonomik büyümeye odaklanan hedefleri temeline alan ilk kalkınma planlarından, sosyal, kültürel değişimlere odaklanan insan merkezli kalkınma planlarına doğru bir evrilme söz konusudur. Yükseköğretime ilişkin hedeflerin de bu minvalde bir değişim gösterdiği göze çarpmaktadır.
Bu çalışmada on iki kalkınma planındaki yükseköğretime ilişkin hedeflerin ana temaları tespit edilerek değişim ekseni, MAXQDA programı kullanılarak içerik analizi yoluyla ortaya koyulmuştur. Araştırma sürecinde on tema belirlenmiştir. Temalar, tekrarlanma sıklığına göre sırasıyla; iş birliği (f:57), akademisyen istihdamı (f:54), küyerelleşme (f:51), yükseköğretime erişim (f:45), nitelik (f:44), üniversitenin misyonu (f:37), yeni üniversite kurulması (f:34), eğitim sisteminde dönüşüm (f:31), yükseköğretim yönetimi (f:29) ve hayat boyu öğrenme (f:27) olarak belirlenmiştir.
Üniversite, ilk kalkınma planlarında sanayinin lokomotifi olarak görülmekte iken; toplumu dönüştürme, yaşam boyu öğrenme, uluslararasılaşma ve bilgi çağını yakalama gibi hedeflerle son dönemlerde daha yüksek düzeyde sivil toplumun öznesi olarak görülmeye başlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

değişim, kalkınma planları, üniversite, yükseköğretim politikaları

Kaynakça

• Akça, Y., Şahan, G., & Tural, A. (2017). Türkiye’nin Kalkınma Planlarında Eğitim Politikalarının Değerlendirilmesi. International Journal of Cultural and Social Studies, 3 (Special Issue), 394-403.
• Altbach, P. G. (2002). Introduction to the transaction edition. J. Ben-David (Ed.), Centers of learning: Britain, France, Germany, United States. New Brunswick-London: Transaction Publishers.
• Altınsoy, S. (2011). Yeni devlet üniversitelerinin gelişimi: Sorunlar ve politika önerileri. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(2), 98-104.
• Altundemir, M. E. (2012). Kalkınma planlarından eğitime bakış: Kamusal mallar teorisi perspektifinden. The Journal of Knowledge Economy & Knowledge Management, 7(1), 94-105.
• Antalyalı, Ö. L. (2007). Tarihsel süreç içerisinde üniversite misyonlarının oluşumu. SDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (6), 25-40.
• Aslan, O., & Yılmaz, M. (2021). Türkiye cumhuriyeti kalkınma planları kapsamında eğitim yapılarının analizi. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 6(1), 114-132.
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology, 3(2), 77-101.
• Buyruk, H. (2016). Ekonomik kalkınma hedefinden bin yıl kalkınma hedeflerine: Eğitim-kalkınma ilişkisine dair bir çözümleme. Mülkiye Dergisi, 40 (1), 111-142.
• Charle, C., & Verger, J. (2015). Üniversitelerin tarihi. (İ. Yerguz, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Cengiz, E. (2014). Üniversite-sanayi işbirliği üzerine değerlendirmeler. Yükseköğretim Dergisi, 4(1), 1-8.
• Creswell, J. W. (2014). Araştırma yaklaşımının seçimi. Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (M. Bütün, Çev.). (s. 3-23). Ankara: Eğiten Kitap.
• Çakır, T. (1993). Planlı dönemde yükseköğretim politikaları ve uygulamaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çelik, O., & Çetiner, S. (2019). Türkı̇ye ekonomı̇sı̇nde kalkınma planları ve kalkınma planlarındakı̇ söylem değı̇şı̇klı̇klerı̇. International Journal of Economics, Politics Humanities & Social Sciences, 2 (3), 121-131.
• Çelik, Z., & Gür, B. S. (2014a). Yükseköğretim sistemlerinin yönetimi ve üniversite özerkliği: Küresel eğilimler ve Türkiye örneği. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 4(1), 18-27.
• Çelik, Z., & Gür, B. S. (2014b). Neden yükseköğretim reformu gerekli? Yeni Türkiye, 58, 719-724.
• Çelikyay, H. (2021). Türkiye’de çevre politikaları: kalkınma planları üzerinden bir inceleme. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 6(15), 185-205.
• Çoruk, A. (2019). Planlı kalkınma dönemindeki milli eğitim şûra kararlarının kalkınma planlarındaki eğitime ilişkin hedefler çerçevesinde değerlendirilmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 15(4), 297-318.
• Erdem, A. R. (2013). Üniversite özerkliği: Mali, akademik ve yönetsel açıdan yaklaşım. Journal of Higher Education and Science, 3(2), 97-107.
• Erten, P. & Kazu, İ. Y. (2016). Öğretmenlerin yaşam boyu öğrenme yeterlilikleri. İlköğretim Online, 15(3), 838-854.
• Esteva, G. (2010). Development. The development dictionary: A guide to knowledge as power. London and New York: Zed Books.
• Güloğlu, M. F. (2021). Dijitalleşme ve ailenin yeniden üretimi. Dijital Tabakalaşma ve Eşitsizlik içinde. S. Nerse & A. Özkan (Ed.) (s. 71-94). Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Gür, B. (2016). Egemen üniversite: Amerika’da yükseköğretim sistemi ve Türkiye için reform önerileri. İstanbul: Edam Yayınları.
• Hoşgörür, V., & Hoşgörür, T. (2011). Planlı dönemde yükseköğretimdeki gelişmeler. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 111-131.
• İnan, Ö. (2011). Planlı dönemde Türkiye’nin sanayileşme politikaları. İstanbul: Değişim Yayınları.
• İnanç, A. (2023). Kalkınma planları çerçevesinde eğitim politikalarının değerlendirilmesi. Türk Eğitim Değerlendirmeleri Dergisi, 4(4), 47-54.
• İpek, E. (2023). Doktora eğitimi bağlamında ar-ge ve kalkınma ilişkisi. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 6(4), 381-393.
• Karaboğa, Y. & Güloğlu, M. F. (2022). Pandemi sürecinde eğitimde eşitsizliğin yeniden üretiminde annenin katkısı. Yedi Aralık Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(1), 11-28.
• Küçüker, E. (2010). Türkiye’de eğitim planlaması neyi hedefliyor?. International Conference on New Trends in Education and Their Implications, 11-13 November, Antalya, 153-157.
• Küçüker, E. (2012). Türkiye’de kalkınma planları kapsamında yapılan eğitim planlarının analizi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20 (1), 9-26.
• Mavi, D. (2023). XI. Kalkınma planı’nda eğı̇tı̇m polı̇tı̇kaları: mı̇llı̇ eğı̇tı̇m bakanlığı’nın görevlerı̇ nelerdı̇r?. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 41, 36-49.
• Oakley, P., & Garforth, C. (1985). Guide to extension training. Rome: FAO.
• O’Leary, Z. (2021). The essential guide to doing your research project. Washington: SAGE.
• Pieterse, J. N. (2010). Development theory. London: SAGE Publications.
• Oyman Bozkurt, N. (2021). Bilimsel yayınların niteliği ve nitelik sorunlarına ilişkin akademisyen görüşleri
• Öz, H., Karabay, E. (2022). Kalkınma planları temelinde yükseköğretim politika ve hedefleri. Yükseköğretim Dergisi, 2022, 12 (3), 437-449.
• Rapley, J. (2004). Development studies and the post-development critique. Progress in development studies, 4 (4), 350-354.
• Robertson, R. (1994). Globalisation or glocalisation?. Journal of Internatioanal Communication, 1(1), 33-52.
• Sakarya, A. (2014). Türkiye’de ekonomi politikaları ve ülke mekânında değişim (1980-2012). Megaron, 9 (4), 243-254.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. (2018, 24 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 30488). [Çevirimiçi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180724.htm] (Erişim Tarihi: 15.01.2024).
• Şahin, M. Ş. (2023). On birinci kalkınma planı’nda hayat boyu öğrenme politikalarının değerlendirilmesi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(4), 1334-1354.
• Taş, U. (2007). Türkiye’de kalkınma planları ışığında eğitimin kalkınmadaki rolü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1963). Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967). Ankara. [Çevirimiçi:https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Kalkinma_Plani_Birinci_Bes_Yillik_1963-1967.pdf ] (Erişim Tarihi: 15.01.2024).
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1967). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972). Ankara. [Çevirimiçi: http://www.sp.gov.tr/upload/xSPTemelBelge/files/D2PxI+plan2.pdf ] (Erişim Tarihi: 15.01.2024).
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1973). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977). Ankara. [Çevirimiçi:https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Yeni-Strateji-ve-Kalkinma-Plani_Ucuncu-Bes-Yil_1973_1977.pdf ] (Erişim Tarihi: 15.01.2024).
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1979). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983). Ankara. [Çevirimiçi:https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Dorduncu-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani_1979_1983.pdf ] (Erişim Tarihi: 15.01.2024).
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1984). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989). Ankara. [Çevirimiçi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Besinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-1985-1989.pdf] (Erişim Tarihi: 15.01.2024).
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1989). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994). Ankara. [Çevirimiçi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Altinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1990-1994.pdf ] (Erişim Tarihi: 25.11.2024).
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000). [Çevirimiçi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Yedinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1996-2000.pdf] (Erişim Tarihi: 25.11.2024).
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001- 2005). [Çevirimiçi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Uzun_Vadeli_Strateji_ve_Sekizinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf] (Erişim Tarihi: 25.11.2024).
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013). [Çevirimiçi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf] (Erişim Tarihi: 25.11.2024).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). [Çevirimiçi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf] (Erişim Tarihi: 25.11.2024).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2023). On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028). [Çevirimiçi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/12/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028_11122023.pdf] (Erişim Tarihi: 15.01.2024).
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). [Çevirimiçi: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf] (Erişim Tarihi: 25.11.2024).
• Temel, A., Boyar, E. & Saygılı, S. (2002). Türkiye ekonomisinde yapısal değişim: 1946-1999. Planlama Dergisi, DPT’nin Kuruluşunun 42. Yılı Özel Sayı, 49-77.
• Terzi, H., & Oltulular, S. (2004). Türkiye’de sanayileşme ve ekonomik büyüme arasındaki nedensel ilişki. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 5 (2), 219-226.
• Tezcan, A. M. (2022). Kültürel sermaye ve akademi: 1980 sonrası toplumsal dönüşümün Türk akademisindeki yansımaları. Ankara: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Topal, M. (2021). 2023 Eğitim vizyonu belgesiyle 11. Kalkınma Planı’nda eğitimle ilgili hedeflerin karşılaştırılarak değerlendirilmesi. Academia Journal of Educational Research, 6(1), 156-195.
• Turan, Ş. A., Dil, E., & Sağır, P. M. (2019). Performans odaklı bir üniversitede akademisyenlerin çalışma deneyimleri. Yönetim Bilimleri Dergisi, 17 (33), 59-84.
• Uzun, H. (2021). Kalkınma planlarında eğitimin amacına yönelik getirilen tanımların kavramsal analiz. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 54, 564-578.
• Yakut, K., Obuz, Ö., Tepecik, F., & Açıkalın, S. (2017). Türkiye Cumhuriyeti iktisat tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Yıldırım, S. (2006). Türkiye’de 24 ocak 1980 öncesi ve sonrası sanayileşme ve ekonomik büyümeye etkileri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (1).
• Yücel, F. H., & Çalık, T. (2022). Kalkınma planlarında yükseköğretime yüklenen roller. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (3), 778-797.
• YÖK (2024). Türlerine Göre Mevcut Üniversite Sayısı. YÖK İstatistik. [Çevirimiçi:https://istatistik.yok.gov.tr/ ] (Erişim Tarihi: 15.01.2024).
• Yıldız, R. (2016). Üniversitenin misyonu, yeni kurulan üniversiteler ve yerel kalkınma önceliği. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 47, 65-84.
• Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. (1982, 20 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 17760). [Çevirimiçi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17760.pdf] (Erişim Tarihi: 15.01.2024).