DOLAYLI VE DOLAYSIZ VERGİLERİN ENFLASYON VE EKONOMİK BÜYÜMEYE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 133 - 152, 03.07.2024

Ahmet Kamacı Oya Kurt

https://doi.org/10.52736/ubeyad.1339343

Öz

Hükümetler, enflasyonu önlemek ve gelir dağılımı adaletini sağlamak için sağlıklı bir vergi politikasına ihtiyaç duymaktadır. Ülkelerin önemli bir gelir kaynağı olan ve harcamalarını finanse eden vergiler, kamu yatırımları için gerekli kaynağı sağladığından ekonomik büyümenin de arttırılması için temel bir araçtır. Teorik olarak dolaylı vergiler ekonomik büyümeyi arttırırken; dolaysız vergiler ekonomik büyümeyi azaltmaktadır. Enflasyonist süreçte de gelir dağılımı adaleti açısından dolaylı vergilere nazaran dolaysız vergilere daha fazla ağırlık verilmesi gerekmektedir.
Bu çalışmada dolaylı ve dolaysız vergilerin enflasyon ve ekonomik büyüme üzerindeki etkileri incelenmiştir. Vergiler ile enflasyon için veriler 2006M2-2021M11 arasında aylık olarak, ekonomik büyüme ve vergiler için veriler ise 2006Q2-2021Q3 dönemleri arasında çeyreklik olarak alınmıştır. Çalışmada 2 ayrı model kurulmuştur. İlk modelde vergilerin enflasyonla ilişkisi incelenmiş ve dolaysız vergilerden enflasyona doğru tek yönlü nedensellik tespit edilmiştir. Ayrıca uzun dönemde dolaysız vergilerde 1 birimlik artış olduğunda enflasyonda 0.018879 birimlik bir artış olduğu gözlenmektedir. Çalışmadaki 2.modelde ise vergilerle ekonomik büyüme ilişkisi incelenmiştir. Yapılan analiz sonucunda, dolaylı vergilerle GSYİH arasında çift yönlü bir nedensellik varken; dolaysız vergilerden GSYİH’ye doğru tek yönlü bir nedensellik tespit edilmiştir. Aynı zamanda, dolaylı vergilerde meydana gelen 1 birimlik artış ekonomik büyüme üzerinde 0.87 birimlik artışa neden olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dolaysız vergiler, dolaylı vergiler, enflasyon, ekonomik büyüme

Kaynakça

• Abdiyeva, R. ve Baygonuşova, D. (2016). Geçiş ekonomilerinde vergi gelirleri ve ekonomik büyüme ilişkisi: Kırgızistan örneği. Akademi Bakış Dergisi, (53): 59-71.
• Akbulut, H. (2017a). Enflasyon ve faiz oranlarının vergi gayreti ile ilişkisi: Türkiye’de uygulanan gelir vergisi için ampirik bir uygulama. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, 54(630): 55-65.
• Akbulut, H. (2017b). Tüketici fiyatlarının dolaylı vergilere asimetrik tepkileri: 2006-2015 dönemi Türkiye örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 31(2): 273-288.
• Akıncı, A. (2019). Türkiye’de vergi gelirlerinin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(1): 100-106.
• Akıncı, A. ve Özçelik, Ö. (2018). Türkiye’de dolaylı vergilerin enflasyon üzerindeki etkisi. Maliye ve Finans Yazıları, (110): 9-20.
• Altıner, A. ve Çalcalı. (2019). Türkiye’de vergi gelirleri ve bütçe harcamalarının ekonomik büyüme ile etkileşimi. Maliye Dergisi, (176): 406-427.
• Anicheba, A. S. (2015). Implications of tax policy on inflation in Nigeria (1981 – 2012). Developing Country Studies, 5(21): 103-113.
• Arısoy, İ. ve Ünlükaplan, İ. (2011). Katma değer vergisi, enflasyon oranı ve kamu harcamaları arasındaki ilişkinin dinamik analizi. Sosyoekonomi, 16(16): 93-112.
• Ayenew, W. (2016). Determinants of tax revenue in Ethiopia (Johansen co-integration approach). International Journal of Business, Economics and Management, 3(6):69-84.
• Boğa, S. (2020). Türkiye’de vergi gelirleri ve ekonomik büyüme arasındaki asimetrik ilişki: Nardl eşbütünleşme yaklaşımı. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(1): 487-507.
• Çalcalı, Ö., Altıner, A. (2019). Makro ekonomik açıdan vergi gelirlerinin belirleyicileri: Oecd ülkeleri üzerine bir uygulama. Maliye ve Finans Yazıları, (112): 175-198.
• Durkaya, M. ve Ceylan, S. (2006). Vergi gelirleri ve ekonomik büyüme. Maliye Dergisi, (150): 79-89.
• Erdoğan, E., Topçu, M. ve Bahar, O. (2013). Vergi gelirleri ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye ekonomisi üzerine eşbütünleşme ve nedensellik analizi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 50 (576): 99.
• Erdoğan, S. ve Erdoğan, A. (2018). Türkiye’de Tanzi ve Patinkin etkilerinin Var yöntemiyle analizi (2006 – 2017). Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(1):1-10.
• Furceri, D. ve Mourougane, A. (2009). The effect of financial crises on potential output: new empirical evidence from OECD countries. OECD Economic Department Working Papers, (699): 1.
• Göçer, İ., Mercan, M., Bulut, Ş. ve Dam, M. M. (2010). Ekonomik büyüme ile vergi gelirleri arasındaki ilişki: sınır testi yaklaşımı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (28):97-110.
• Gündoğdu, S. (2022). Türkiye’de vergi denetiminde etkinlik; dolaylı ve dolaysız vergiler bağlamında inceleme. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2): 161-172.
• Güneş, H. (2020). Seçilmiş Oecd ülkelerinde vergi gelirlerinin enflasyona etkisi. Fiscaoeconomia, 4(2):422-436.
• Gürdal, T. ve Yavuz, H. (2017). Kocaeli ve Sakarya esnafının katma değer vergisine bakışı. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(1): 51-62.
• Güvenek, B, Alptekin, V. ve Çetinkaya, M. (2010). Enflasyon ve dolaylı vergilerden elde edilen gelirler arasındaki ilişkinin var yöntemiyle analizi. Kamu-İş Dergisi, 11(2): 1-28.
• Ibadin, P.O. ve Oladipupo, A.O., (2015), Indirect taxes and economic growth in Nigeria, EKON. MISAO I PRAKSA DBK. GOD XXIV. BR. 2. (345-364)
• Kılıç, H. (2012). Katma değer vergisi. İstanbul Üniversitesi Maliye Enstitüsünde Verilen Konferans, İstanbul, s.131-185.
• Kızılkaya, F. ve Dağ, M. (2018). Türkiye’de vergi gelirleri-ekonomik büyüme ilişkisi: dönemsel bir analiz. Türkiye'de Güncel Mali Sorunlar (iç.) İKSAD Publishing, September 2018: 5-43.
• Kolçak, M. ve Arpa, T. (2017). Vergi gelirleri ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği (1976-2016). TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 9(33): 279.
• Kuştepeli, Y. ve Bilman, M. (2009). Türkiye’de vergiler ve büyüme arasındaki uzun dönem ilişkisi. İşletme Fakültesi Dergisi, 10(1):119-130.
• Küçükoğlu, M., Taş, H.Y. ve Özcan. S. (2019). Vergilendirmenin büyümeye etkisi. 4. Uluslararası GAP İşletme Bilimleri ve Ekonomi Kongresi, Şanlıurfa,18-27.
• Macek, R. (2015). The impact of taxation on economic growth: case study of Oecd countries. Review of Economic Perspectives, 14(4): 309-328.
• MBS (1963) Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu. T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi,197, Ankara.
• Możdzierz, A. (2017). The impact of changes in indirect tax rates on inflation in selected EU countries. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio H Oeconomia, 51(4): 257-267.
• Mucuk, M., Alptekin, V. (2008). Türkiye’de vergi ve ekonomik büyüme ilişkisi: Var analizi (1975- 2006). Maliye Dergisi, (155): 159-174.
• Özbilen, Ş. (2010). Maliye Politikası. Gazi Kitabevi, ÖzBaran Ofset Matbaacılık, Ankara, 590 s.
• Özpençe, A. İ. (2017). Türkiye’de 1980 sonrası kamu harcamaları, vergi gelirleri ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28): 31-41.
• Öztürk, Ö. F. (2021). Dolaysız ve dolaylı vergi gelirlerinin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: Türkiye örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 8(3): 430-442.
• Paksoy, S. ve Bakan, S. (2010). Türkiye’de uygulanan vergi politikaları ve ekonomik büyüme üzerine etkileri: (1980 sonrası). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(32):150-170.
• Patoli, A., Zarif, T. Ve Syed, N. A. (2012). Impact of inflation on taxes in Pakistan: an empirical study of 2000-2010 period. Journal of Management and Social Sciences, 8(2):31-41.
• Polat, M. (2019). Ekonomik büyüme ile vergi gelirleri arasındaki ilişkinin incelenmesi: Türkiye örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(3): 1991-2009.
• Sağdıç, E. N., Aydın, D. (2021). Dolaylı ve dolaysız vergiler ile ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği (2006-2018). International Journal of Public Finance, 6(1), 21-46.
• Songur, M. ve Yüksel, C. (2018). Vergi yapısı ile ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, (643): 47-70.
• Stoilova, D. ve Patonov, N. (2013). An empirical evidence for the impact of taxation on economy growth in the European Union. Tourism & Management Studies, 3: 1031-1039.
• TCMB (2013). Enflasyon ve fiyat istikrarı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Ankara.
• Temiz, D. (2008). Türkiye’de vergi gelirleri ve ekonomik büyüme ilişkisi: 1960-2006 dönemi. 2. Ulusal İktisat Kongresi, İzmir, 1-18.
• Terzi, H. ve Yurtkuran, S. (2016). Türkiye’de dolaylı/dolaysız vergi gelirleri ve Gsyh ilişkisi. Maliye Dergisi, (171): 19-33.
• Tülümce, S. Y. (2013). Türkiye’de vergi gelirleri ve büyü me arasındaki ilişkinin ampirik analizi (1988-2010). Gümrük Ticaret Dergisi (2): 56-64.
• Türk, İ. (2015). Maliye politikası: amaçlar-araçlar ve çağdaş bütçe teorileri. 26.Bası, Turhan Kitabevi Yayınları, ÖzBaran Ofset, Ankara, 399 s.
• TÜSİAD (2012). Dolaylı ve dolaysız vergilerin Türk mali sistemi içerisindeki yeri: siyasal, sosyal ve ekonomik sonuçları. Türkiye Sanayicileri ve İş Adamları Derneği, İstanbul.
• Yavuz, H. ve Beşel, F. (2015). Türkiye’de uluslararası ticaret ve muamelelerden alınan vergi gelirleri-ekonomik büyüme ilişkisi: frekans nedensellik analizi. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(1):45-55.
• Yıldız, B. (2019). Vergi gelirlerinin ekonomik belirleyicileri üzerine ampirik bir analiz: yüksek gelirli Oecd ülkeleri örneği. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 17(3):324-339.