Emotion Verbs in Anatolian Dialects in the Context of Compilation Dictionary

Yıl 2024, , 610 - 628, 30.09.2024

Hanife Yaman

https://doi.org/10.37999/udekad.1519541

Öz

Emotions provide information about how events, situations and objects in the external world affect the inner world of human beings. It is important to determine, understand and evaluate how these positive and negative emotions that individuals develop against events, situations and objects are expressed in language. In this framework, verbs expressing emotions are analyzed under the title of mental verbs in language studies. Mental verbs are a category of verbs that include actions of the human mind such as understanding, thinking, knowing, feeling and sensation. In the literature, many studies on mental verbs and their subtypes have been conducted. However, there are almost no studies on mental verbs on the basis of Anatolian dialects, which is one of the important sources of Turkish language vocabulary. In this study, it is aimed to classify and evaluate the emotion verbs in the Complitation Dictionary according to their semantic features. The verbs of emotion are grouped under fourteen headings: fear, surprise, doubt/doubt, anger/anger, joy, love, arrogance, resentment/resentment, temperament, shame, hatred, desire/wish. As a result, it is seen that the emotion verbs identified in Anatolian dialects reveal the change and diversity in the emotional world of Turkish society.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Dialects, Compilation Dictionary, emotion verbs, mental verbs, Turkish

Derleme Sözlüğü Bağlamında Anadolu Ağızlarında Duygu Fiilleri

Öz

Duygular, dış dünyada yaşanan olaylara, durumlara ve nesnelere karşı insanın iç dünyasına nasıl tesir ettiği hakkında bilgi vermektedir. Bireylerin olaylara, durumlara ve nesnelere karşı geliştirdikleri olumlu- olumsuz bu duyguların dilde nasıl ifade edildiğini belirlemek, anlamak ve değerlendirmek önemlidir. Bu çerçevede, dil araştırmalarında duygu belirten fiiller, mental fiiller başlığı altında incelenmektedir. Mental fiiller, insan zihninin anlama, düşünme, bilme, duygu ve duyu gibi eylemleri içeren bir fiil kategorisidir. Alan yazınında mental fiiller ve alt türleri üzerine çok sayıda çalışma yapılmıştır. Ancak mental fiiller konusunun Türk dilinin söz varlığının önemli kaynaklarından biri olan Anadolu Ağızları temelinde ele alındığı çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu çalışmada, Derleme Sözlüğü’nde yer alan duygu fiillerinin anlam özelliklerine göre tasnif edilmesi ve değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Buna göre duygu fiilleri, korku, şaşkınlık, kuşku/şüphe, öfke/kızgınlık, sevinç, sevgi, kibir, dargınlık/küslük, aksi mizaç, utanç, nefret, arzu/istek fiiller olmak üzere on dört başlık altında gruplandırılmıştır. Sonuç olarak, Anadolu ağızlarında tespit edilen duygu fiillerinin, Türk toplumunun duygu dünyasındaki değişimi ve çeşitliliği ortaya koyduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Ağızları, Derleme Sözlüğü, duygu fiilleri, mental fiiller, Türkçe

Kaynakça

• Aksan, D. (2017). Anlambilim: Anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Bilgi.
• Alan, İ. & Özeren, M. (2018). Kırgız Türkçesinde mental fiiller. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 61, 203-224. https://doi.org/10.14222/Turkiyat3778
• Ay, Ö. (2009). Türkiye Türkçesi ağızlarında fiil çekimi. Türk Dil Kurumu.
• Biber, D. et al. (2007). Grammar of spoken and written English. Longman. https://doi.org/10.1075/z.232
• Bilgin Aksoy, G. (2021). Azerbaycan Türkçesinde mental fiiller. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Croft, W. (1993). Case marking and the semantics of mental verbs. In Semantics and The lexicon. (Ed.: J. Pustejovsky), 55-72, Boston. https://doi.org/10.1007/978-94-011-1972-6_5
• Çelik, N. (2022). Dîvânu Lugâti’t-Türk’te geçen temel duygu fiillerinin Derleme Sözlüğü’ndeki durumu üzerine bir değerlendirme. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (57), 143-156. https://doi.org/10.53568/yyusbed.1135819
• Çiloğlu, M. (2008) Anadolu ve Rumeli ağızlarında tasvirî fiiller. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi].Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdem, M. (2004). Türkmen Türkçesinde mental fiillerin isteme göre anlam değişmeleri. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri 1, (s. 939-949), Türk Dil Kurumu.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2016). Kırgız Türkçesinde duygu fiilleri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2021). Kırgız Türkçesinde duygu fiillerinin semantik yapısı ve etimolojisi üzerine bir inceleme. Turkish Studies, 16 (4), 2281-2302.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2022). Kazak Türkçesinde duygu fiilleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 11 (3), 991-1016.
• Halliday, M. (2004). An Introduction to functional grammar. Foreign Language Teaching and Research. https://doi.org/10.4324/9780203783771
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde mental fiiller. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• İbe, P. (2004). Türkçe ruh durumu eylemleri için bir sınıflama önerisi. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, 1 (1), 35-45.
• İlter, E. (2019). Karahanlı Türkçesinde duygu fiilleri. [Yayımlanmış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılınç, E. (2024). Irk Bitig’de duygu fiilleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 495-514. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1425698
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi grameri (Şekil bilgisi). Türk Dil Kurumu.
• Levin, B. (1993). English verb classes and alternations a preliminary ınvestigation. The University of Chicago.
• Niiranen, L. (2008). Effects of learning contexts on knowledge of verbs (Doctoral Dissertation). University Of Tromso.
• Seçkin, K. (2019). Eski Türkçede mental fiiller. [Yayımlanmış doktora tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Soydan, S. (2018). Tarama Sözlüğünün ilk iki cildindeki duygu fiilleri üzerine bir değerlendirme. Journal of Turkish Studies, 13 (5), 471-493. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.12923
• Şahin, S.(2012). Türkmen Türkçesinde mental fiiller. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Şirin User, H. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı yazıtları: Söz varlığı incelemesi. Kömen.
• TDK (2009). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• TDK (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Üstüner, A. (2000). Anadolu Ağızlarında sıfat-fiil ekleri. Türk Dil Kurumu.
• Van Voorst, J. (1992). The Aspectual semantics of psychological verbs. Linguistics and Philosophy, 15 (1), 65-92. http://www.jstor.org/stable/25001462
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimler sözlüğü. Multilingual.
• Viberg, Å. (2004). The Lexical typological profile of Swedish mental verbs. Languages in Contrast, 5 (1), 121-157. https://doi.org/10.1075/lic.5.1.09vib
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk runik harfli metinlerde mental fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 1, 17-51.
• Yaylagül, Ö. (2010). Türkiye Türkçesindeki duygu fiilleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7, 100-111. https://doi.org/10.1501/MTAD.7.2010.4.63
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygurcada mental fiiller. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.