Kutsalın Dokunulmazlığı: Kırklar Türbesi Anlatıları

Yıl 2024, , 1076 - 1095, 31.12.2024

Altuğ Ortakcı

https://doi.org/10.37999/udekad.1577490

Öz

Bu çalışma, geleneksel toplumların kutsal kabul edilen mekânlarla kurdukları derin bağların bir örneği olarak Seyfe Köyü'ndeki Kırklar Türbesi etrafında gelişen halk anlatılarını incelemektedir. Anlatılarda, mekânlara ve nesnelere duyulan saygının korunmasına özen gösterildiği, toplumsal değerlerin aktarımını destekleyen yasaklara yer verildiği tespit edilmiş ve bu yasaklar aracılığıyla toplumda birtakım normatif davranış kalıpları geliştiği gözlemlenmiştir. Araştırmada, saha çalışması yoluyla derlenen anlatılar türlerine göre sınıflandırılmış ve Stith Thompson’un Motif İndeksi temel alınarak analiz edilmiştir. Yapılan analizlerde, Kırklar Türbesi’ne dair anlatılardaki motiflerin evrensel temalarla paralellik gösterdiği ortaya konmuştur. Ayrıca, halk anlatılarında nesnelerle kurulan bağın toplumsal normlar, inançlar ve değerler açısından önemi, William Bascom’un folklorun dört işlevine dair teorisi temel alınarak değerlendirilmiştir. Bu anlatıların kutsal olanla kurulan ilişkilerin toplumsal bellekte korunmasına katkı sunduğu ve toplumun manevi değerlerine yönelik saygıyı güçlendirdiği belirlenmiştir. Seyfe Köyü anlatılarında gözlemlenen kutsallığa duyulan saygının, benzer halk anlatılarında genel olarak toplumsal normları pekiştirdiği, kültürel sürekliliği desteklediği ve sosyal uyumu sağladığı anlaşılmaktadır. Çalışma, halk inançlarının kültürel ve manevi değerlerin korunmasındaki önemini ve mekânlarla kurulan bağın toplum genelinde inanca dayalı bir kimlik bilincini güçlendiren evrensel bir yapıya sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Seyfe Köyü, Halk inançları, Anlatı, Tür, Motif, İşlev

The Inviolability of the Sacred: Narratives of the Kırklar Shrine

Öz

This study examines folk narratives surrounding the Kırklar Shrine in Seyfe Village as an example of the deep connections that traditional societies establish with sacred places. The narratives reveal a strong emphasis on respect for places and objects, along with prohibitions that support the transmission of societal values and foster normative behavior patterns within the community. Narratives collected through fieldwork were classified according to their types and analyzed using Stith Thompson's Motif Index. The analysis showed that the motifs related to the Kırklar Shrine align with universal themes. Additionally, the narratives' focus on objects and their significance for societal norms, beliefs, and values was evaluated based on William Bascom’s theory of the four functions of folklore. The study concludes that these narratives contribute to the preservation of sacred relationships within social memory and reinforce respect for the community’s spiritual values. The respect for sacredness observed in Seyfe Village narratives generally supports social norms, promotes cultural continuity, and ensures social cohesion in similar folk narratives. This work highlights the role of folk beliefs in preserving cultural and spiritual values and demonstrates how the bond with places holds a universal structure that reinforces faith-based identity awareness across society.

Anahtar Kelimeler

Seyfe Village, Folk Beliefs, Narrative, Type, Motif, Function

Kaynakça

• Akçam, H. (2023). Menâkıbnâmelerde yasak motifi üzerine bir inceleme. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16 (43), https://doi.org/10.12981/mahder.1343078
• Alptekin, A. B. (2012). Efsane ve motifleri üzerine. Akçağ Yayınları.
• Bascom, W. R. (2019). Folklorun dört işlevi. (Çev. F. Çalış). Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2. M. Ö. Oğuz & S. Gürçayır (Ed.). s. 71-86). Geleneksel.
• Bayat, F. (2018). Türk mitolojik sistemi 2. Ötüken Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2002). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Türk halk kültüründe memoratlar ve halk inançları. Akçağ Yayınları.
• Ege, F. (2022). Ardahan ili Çıldır ilçesi fıkralarının işlevsel halk bilimi yöntemi bağlamında değerlendirilmesi. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 8 (1), 86-96. https://doi.org/10.20322/littera.1029669
• Ergun, P. (2017). Türk kültüründe ağaç kültü. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Gümüş, İ. (2015). Türk masallarının Max Lüthi yaklaşımıyla çözümlenmesi. (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
• Hallaç, A. T. (2018). Memorat kavramının tanımlarındaki belirsizlik ve bir tanım denemesi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 2 (2), 1-20. https://doi.org/10.34083/akaded.447435
• İnan, A. (2020). Tarihte ve bugün Şamanizm. Altınordu Yayınları.
• Karagöz, E. (2019). Motif-Index of Folk-Literature kullanımı ve karşılaşılan bazı sorunlara çözüm önerileri. Millî Folklor, 124, 75-90.
• Ocak, A. Y. (2012). Alevi ve Bektaşi inançlarının İslam öncesi temelleri. İletişim Yayınları.
• Öger, A. & Kırmızı, Ö. (2024). Şanlıurfa yöresinde geleneksel bir sohbet toplantısı: Dağ yatısı. Millî Folklor, 36 (143), 40-52.
• Özcan, D. & Erdik, Ş. (2021). Türk halk masallarında imtihan motifi. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 6, 285-297. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1023944
• Özcan, N. (2021). İşlevsel halk bilimi kuramı bağlamında İzmir Aliağa yöresi Karaköy köyü mânileri. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (3), 207-219.
• Pehlivan, G. (2009). Menkıbe, efsane, memorat türlerini ayırt eden kriterler. Millî Folklor, 21 (83), 89-96.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini. (Çev. A. Kazancıgil). İşaret Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk efsanelerinde taş kesilme motifi ve bu efsanelerin tip kataloğu. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Seyidoğlu, B. (2005). Erzurum efsaneleri. Erzurum Kitaplığı.
• Thompson, S. (1946). The folktale. University of California Press.
• Thompson, S. (1955-1958). Motif-index of folk-literature: A classification of narrative elements in folktales, ballads, fables, mediaeval romances, exempla, fabliaux, jest-books and local legends (6 cilt). Indiana University Press.
• Uludağ, Z. (2022). Sözsüz folklor ve işlevleri bağlamında restoran kültürü. Folklor/Edebiyat, 28 (110), 353-368. https://doi.org/10.22559/folklor.2281
• Yalçınkaya, F. (2019). Anadolu efsanelerinde kadın ve çocukların kuşa dönüşmesi motifi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12 (28), 945-955.
• Yılmaz, B. (2022). Masal ve efsanelerde yaşlıların öldürülmesi motifi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 57, 44-51.