ARAPÇADAN TÜRKÇEYE ÇEVİRİDE KÜLTÜREL ÖGELERİN AKTARIMI: TAYYİB SÂLİH’İN MEVSİMU’L-HİCRE İLE’Ş-ŞİMÂL ADLI ESERİNİN TÜRKÇE ÇEVİRİSİ ÜZERİNDEN BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 800 - 814, 30.06.2025

Şehide Cengiz Arslan

https://doi.org/10.37999/udekad.1674752

Öz

Kültürün dışavurumu mesabesindeki dili, kültürden bağımsız düşünmek mümkün değildir. Dolayısıyla bir toplumun kültürü, sadece o toplumun dili incelenerek analiz edilebilir. Bu bağlamda edebî eserler dilsel ve sanatsal bir yapıt olmanın yanı sıra kültürel bir vesika hükmündedir. Edebî eserlerin bu çok yönlü yapısı çevirisini güçleştirmekte ve çevirmene bu noktada büyük iş düşmektedir. Edebî çevirinin zorluklarından biri kuşkusuz kültürel ögelerin çevrilmesidir. Topluma özgü kültürel kodlar olarak tanımlanabilecek bu ögeler çoğu zaman erek kültürde karşılık bulamamaktadır. Çevirmenin kültürel ögelerin çevirisinde karşılaştığı engelleri nasıl aştığı sorusu pek çok araştırmaya konu olmuş ve çeviribilimciler tarafından stratejiler önerilerek bu engel aşılmaya ve tanımlanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada Arapçadan Türkçeye çeviride kültürel ögelerin aktarımının hangi stratejiler odağında gerçekleştiği, Arap edebiyatının önemli isimlerinden Tayyib Sâlih’in Mevsimu’l-Hicre ile’ş-Şimâl adlı eseri ve Türkçe çevirisi üzerinden incelenmiştir. Kaynak metindeki kültürel ögelerin tespiti ve erek metinle karşılaştırmalı analizi sonucunda, Türk ve Arap kültürünün coğrafî, dinî ve tarihî müşterekleri sebebiyle pek çok ortak paydaya sahip olduğu görülmüştür. Bu durum, iki dil arasındaki çeviride kolaylık sağlamaktadır. Çevirmenin çevreye dair ögeler dışında kültürel benzerliklerin olduğu ifadelerde, ortografik uyarlama veya metin içi açıklama stratejilerine başvurduğu; kültürel mesafenin arttığı durumlarda ise özerk yaratım, sınırlı evrenselleştirme ve yerlileştirme gibi değiştirme yöntemlerini kullandığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Ögeler , Tayyib Sâlih , Mevsimu’l-Hicre ile’ş-Şimâl , Çeviri Stratejileri

THE TRANSFER OF CULTURAL ELEMENTS IN ARABIC TO TURKISH TRANSLATION: AN ANALYSIS OF THE TURKISH TRANSLATION OF TAYYİB SÂLİH'S MAWSİM AL-HİJRA İLA AL-SHİMAL

Öz

Language, as a cultural manifestation, cannot be considered independent of culture. Therefore, the culture of a society can only be analyzed by examining the language of that society. In this regard, literary works are not only linguistic and artistic works but also cultural documents. This multifaceted structure of literary works complicates their interpretation and places a significant responsibility on the interpreter. Undoubtedly, one of the greatest challenges in literary translation lies in rendering cultural items. The question of how translators overcome the obstacles encountered in the translation of cultural items has been the subject of numerous studies. In this study, the subject was examined within the context of Arabic and Turkish through the work of Tayyib Sâlih, one of the important names in Arabic literature, titled Mawsim al-Hijra ila al-Shimal, and its Turkish translation. In the source text, the identification of culturally specific items and their comparative analysis with the target text have revealed that Turkish and Arab cultures share numerous commonalities. This situation facilitates translation between the two languages. It has been determined that the translator employed strategies such as orthographic adaptation, intratextual gloss, autonomous creation, limited universalization, and naturalization in the translation.

Anahtar Kelimeler

Cultural Specific Items , Tayyip Salih , Mawsim al-Hijra ila al-Shimal , Translation Strategies

Kaynakça

• Aixelá, J. F (1996). Culture-specific items in translation. Román Álvarez, M. Carmen-África Vidal (Ed.), In Translation, Power, Subversion, pp. 52-78. Multilingual Matters.
• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, N. (2002). Geçmişten günümüze yazın çevirisi. İmge Kitabevi.
• Aljaji, Z. (2002). Fedâʾu’l-medîne fî rivâyeti “Mevsimu’l-Hicre ile’ş-Şimâl” li’t-Tayyib Sâlih. Şarkiyat Mecmuası, (16), 453-471.
• Ayyıldız, E. (2018). Et-Tayyib Sâlih’in “Mevsimu’l-Hicre İle’ş-Şemâl” adlı romanının tahlili. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 58 (2), 662-689.
• Cibril, T. (1997). ʿAlaʾ al-darb meʿa’l-Ṭayyib Ṣâliḥ: melâmiḥ min mîra zâtiyya. Merkez al-Dirâsât al-Sûdâniyya.
• es-Sekût, H. (2015). Kâmûsu’l-edebi’l-‘Arabiyyi’l-hadȋs. Kahire: Hey'etu'l-Mısriyyeti'l-Amme li'l- Kitâb.
• et-Tayyib, H. E. (2001). Mukaddime. H. E. et-Tayyib (Ed.), et-Tayyib Sâlih: Dirâsât nakdiyye (ss. 9–18). Beyrut: Riad er-Rayyes Books.
• Hicâzî, A. A. (2015). Mevsimu’l-Hicre ile’ş-Şimâl . H. M. Ğâzî (Ed.), et-Tayyib Sâlih Siyre ve Şehâdât min Mehattâti'l-'Umr (s. 141-164). Vikâletu's-Sahâfeti'l-'Arabiyye "Nâşirûn".
• Kılıç, M. (2020). Tayyib Salih’in “Kuzeye Göç Mevsimi” Romanında Oryantalist ve Oksidentalist Bakış Açısı. Nüsha, 97-116.
• Koç, C. T. (2004). Ṭayyib Ṣâliḥ ve romancılığı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Koç, C. T. (2017). Tayyib Sâlih'in romanlarındaki kadın karakterler. Şarkiyat Mecmuası, (29), 71-89.
• Köşeli, Y. (2013). Tayyib Sâlih'in Mevsimu’l-Hicre ila’ş-Şimâl adlı romanında postkolonyal izlekler. Turkish Studies, 8 (8), 777-792. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.5196
• Laskar, A. (2022). Hayatu't- Tayyib Sâlih ve Segâfetuhu. Sprin Journal of Arabic-English Studies, 21-27.
• Newmark, P. (1988). A textbook of translation. Prentice-Hall International.
• Newmark, P. (2010). Translation and culture. Ed. B. Lewandowska-Tomaszcyk & M. Thelen. In Meaning in translation, pp.171-182. Peter Lang.
• Pekparlatır, S. (2020). Sudanlı yazar Et-Tayyib Sâlih’in Ḥafnetu Temr adlı kısa öyküsünün teknik ve tematik incelemesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 20 (2), 547-568. https://doi.org/10.33420/marife.770590
• Sâlih, T. (1997). Mevsimü’l-hicre ile’ş-şimâl. Dârü’l-Cîl.
• Salih, T. (2016). Kuzeye göç mevsimi. Çev.Adnan Cihangir. Ayrıntı Yayınları.
• Suçin, M. H. (2007). Öteki dilde var olmak. Multilingual.
• Taş, S. (2017). Kültürel unsurların çevirisi ve çeviri stratejileri. HUMANITAS – Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (10), 1-14. https://doi.org/10.20304/humanitas.337060
• Yener, F. (2017). Arap romanının dehası: Tayyib Sâlih, hayatı, eserleri ve modern Arap edebiyatındaki yeri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (58), 373-389.
• Yeşilyurt, A. (2023, Mart). "Aşk-ı Memnu" Dizisinin Arapça Dublajında Kültürel Ögelerin Çevirisi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aljazeera Culture (2025). https://www.aljazeera.net/culture/2009/2/23/الطيب-صالح-سيرة-مبدع-عربي. Erişim Tarihi: 14.03.2025
• al-ain.com. https://al-ain.com/article/sudan-tree-autumn-rain. Erişim Tarihi: 08.04.2025
• almaany. https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/الخوجة. Erişim Tarihi: 09.04.2025
• Besrâha. https://besraha.com/65199. Erişim Tarihi: 09.04.2025
• Türk Dil Kurumu. Türk Dil Kurumu sözlükleri. https://sozluk.gov.tr. Erişim Tarihi: 09.04.2025