YENİ TARİHSELCİLİK BAĞLAMINDA CENGİZ DAĞCI’NIN GENÇ TEMUÇİN ANLATISI VE İSLAMİYET ÖNCESİ İNANÇ SİSTEMİNİN YANSIMALARI

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 873 - 888, 30.06.2025

Mehmet Eren

https://doi.org/10.37999/udekad.1678722

Öz

Yeni tarihselcilik, tarih ve edebiyat disiplinleri etrafında kendisine yer bulan, tarihi günümüze göre yeniden yorumlayan bir kuramdır. İlk olarak edebiyatta ardından tarih alanında görülen kuram, tarihe bir anlatı olarak bakmakta ve tarihin metinselliği üzerine yoğunlaşmaktadır. Kuram, tarihî anlatıyı hem tarihsel bağlamıyla hem de yazınsal değeriyle ele alarak yeniden çözümlemeyi hedeflemektedir. Yeni tarihselciler, yazarın dönemi öznel düşünceleri etrafında ele almasından kaynaklı olarak tarihin yeniden şekillendirildiğini belirterek yeni bir çözümleme yöntemi ortaya koymuşlardır. Cengiz Dağcı, tarihî roman özelliklerine göre yazdığı Genç Temuçin anlatısıyla tarihin seyrini değiştiren Cengiz Han’ı ve dönemini anlatmaktadır. Dağcı, Cengiz Han’ı anlatısının merkezine yerleştirerek tarihi yeniden kurgulamış ve Cengiz Han etrafında İslamiyet öncesi Türk inanç sistemlerini ve kültleri işlemiştir. Bu çalışma, aslî kahraman Temuçin’in yeni tarihselcilik kuramı etrafında çözümlenmesini ve Temuçin’in Cengiz Han’a dönüşümü sürecinde ona tesir eden ve çevreleyen Şamanlık, Gök-Tengri inancı, rüya motifi, dağ, kurt ve alageyik kültlerinin tematik düzlemde tarihsel bağlamıyla incelenmesini amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yeni tarihselcilik , Cengiz Dağcı , Genç Temuçin , İnanç Sistemleri , Kültler.

Etik Beyan

Bu çalışmada etik ilkelere uyulduğu beyan edilmiştir.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum yoktur.

Teşekkür

Yoktur.

CENGİZ DAGCI’S NARRATİVE OF YOUNG TEMUJİN AND REFLECTİONS OF THE PRE-ISLAMİC BELİEF SYSTEM İN THE CONTEXT OF NEW HİSTORİCALİSM

Öz

New historicism is a theory that finds its place in the disciplines of history and literature, and reinterprets history according to the present day. First seen in literature and then in the field of history, the theory looks at history as a narrative and focuses on the textuality of history. The theory aims to reanalyze historical narrative by considering it with both its historical context and literary value. New historicists have put forward a new analysis method by stating that history is reshaped due to the author's subjective thoughts about the period. Cengiz Dagci narrates Genghis Khan and his period, who changed the course of history, with the narrative of Young Temujin, which he wrote according to the characteristics of a historical novel. Dagci reconstructed history by placing Genghis Khan at the center of his narrative and processed pre-Islamic Turkish belief systems and cults around Genghis Khan. This study aims to analyze the main hero Temujin within the framework of the new historicism theory and to examine the Shamanism, Gök-Tengri belief, dream motif, mountain, wolf and fallow deer cults that influenced and surrounded Temujin during his transformation into Genghis Khan on a thematic level and in their historical context.

Anahtar Kelimeler

New historicism , belief systems , Cengiz Dagci , Young Temujin , cults.

Etik Beyan

Çalışma etik ilkelere uyularak hazırlanmıştır.

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Teşekkür

Yoktur.

Kaynakça

• Abbaslı, N. (2015). Ufukların Efendisi Cengiz Han. Bilge Karınca Yayınları.
• Adler, A. (1979). İnsanı Tanıma Sanatı. (K. Şipal, Çev.). Say Yayınları.
• Alizade, R. (2012). Türk Mitolojisinde Kültler. Ceren Matbaacılık Yayınları.
• Altınkaynak, E. (2015). Anlatım Esasına Dayalı Metinler ve Din. Ardahan Üniversitesi Yayınları. Arseven, T. (2022). Yeni Tarihselcilik Kavramı Çerçevesinde Tarih ve Edebiyat Araştırmaları. A. Bedir, B. Soykan ve U. C. D. İmamoğlu (Edt.), Tarih ve Tarihçilik Sempozyumu Cilt 1. ss. 453-468. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Aslan, İ. (2014). Edebiyat ve Tarih İlişkisi: Edebî Metinleri Yeni Tarihselcilik Odağında Okumak. Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, 6, 255-264.
• Bayat, F. (2006). Türk Mitolojisinde Dağ Kültü. Folklor/Edebiyat, 46, 47-60.
• Bayrak, Ö. (2016). Sorularla Yeni Türk Edebiyatı. Kesit Yayınları.
• Dağcı, C. (2005). Genç Temuçin. Ötüken Yayınları.
• Durmuşoğlu, K. (2024). Büyük Moğol Hanlarında Dinî Müsamaha (Cengiz, Ögedey, Göyük ve Möngke Dönemi). Journal of Universal History Studies, 2, 143-162. https://doi.org/10.38000/juhis.1527434
• Eco, U. (2017). Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti. (K. Atakay, Çev.). Can Yayınları.
• Geçikli, K. (2016). Edebiyatta Yeni Tarihselcilik. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40, 173-188. Gömeç, S. (1998). Şamanizm ve Eski Türk Dini. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4, 38-52.
• Gümüş, S. (2015). Modernizm ve Postmodernizm. Can Yayınları. Güven, E. (2024). Hakas Masalı “Zenginle Avcı”nın Vladimir Propp’un Yapısal Anlatı Çözümleme Yöntemi Kapsamında İncelenmesi. Karadeniz Araştırmaları, 81, 53-68.
• İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. Millî Eğitim Yayınları.
• Jenkins, K. (1997). Tarihi Yeniden Düşünmek. (B. S. Şener, Çev.). Dost Kitabevi Yayınları.
• Kara Erdemir, G. (2018). Yeni Tarihselci Söylem Işığında Bir Disiplin Olarak Edebiyat. Folklor/Edebiyat, 95, 299-312. Kaya, Ç. (2024). Temüçin Ne Zaman Çinggis Kagan/Han Ünvanını Aldı? Journal of Universal History Studies, 2, 312-324. https://doi.org/10.38000/juhis.1440864
• Lamp, H. (2010). Moğolların Efendisi Cengiz Han. (A. Gökçe Bozkurt, Çev.). İlgi Kültür Sanat Yayınları.
• Moran, B. (2005). Edebiyat Kuramları ve Eleştirisi. İletişim Yayınları. Oppermann, S. (2006). Postmodern Tarih Kuramı. Phoenix Yayınları.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Polat, İ. (2020). Türk Kültüründe Dağ Kültü ve Dağ Kültüne Bağlı Varlıklar. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 68, 153-174.
• Söylemez, O. (2011). Aytmatov’da Cengiz Han, Dağcı’da Temuçin Algılaması ve Tarih Şuuru. E. Kefeli ve N. Sarıahmetoğlu (Edt.), Bellek-İnsan-Eser: Cengiz Dağcı, ss. 180-187. Ötüken Yayınları.
• Şahin, S. (2004). Cengiz Aytmatov’un Beyaz Gemi Romanıyla Murathan Mungan’ın Kasım ile Nasır Hikâyesinde Geyik Motifinin Kullanımı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 23, 105-114.
• Taşağıl, A. (1995). Gök-Türkler C.1. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Temel Alemdar, E. (2018). Türklerde Din. A. Taşağıl ve A. Kar (Edt), Dünyanın Oluşumundan Sanayi Devrimi’ne İnsanlığın Serüveni. ss. 209-218. İstek Yayınları.
• Todorov, T. (2010). Yazın Kuramı. (M. Rifat ve S. Rifat, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü. https://Sozluk.Gov.Tr/ [Erişim Tarihi: 01.15.2025]
• Yörükan, Y. Z. (2016). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm. Ötüken Yayınları.