DOĞU-BATI EKSENİNDE ŞARKİYATÇILIK ÇEVİRİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ: KURGUSAL FREMEN DİLİ ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 51 - 62, 30.06.2022

Fatma Ülkü Kavruk Murat Özcan

https://doi.org/10.37999/udekad.1060285

Öz

Bu çalışma, Herbert’ın Dune, Dune Messiah ve Children of Dune eserlerinin Türkçe ve Almanca çevirilerini kültürel çeviri ve şarkiyatçılık kapsamında karşılaştırmalı olarak incelemekte ve çevirilerle elde edilen etkiyi Doğu-Batı perspektifiyle değerlendirmektedir. İngilizce devam eden hikâye akışı içerisinde Fremen halkının konuştuğu Fremen dilindeki baskın Arap kültürü ve Fremen sosyal kimliğini betimleyen birçok Arapça sözcük, Herbert’ın şarkiyatçı söyleminin en belirgin göstergesidir. Türk ve Alman çevirmenlerin Arapça sözcükleri erek metinlere aktarım şekilleri ve sosyal kimliklerinin doğal sonucu olarak erek kültür içinde yakaladıkları etki, Edward Said’in “Şarkiyatçı Söylem Analizi” ve Tajfel ile Turner’ın “Sosyal Kimlik Kuramı” çerçevesinde yorumlanmakta ve ötekinin çevirisine yeni bir bakış açısı kazandırmak hedeflenmektedir. Çalışma içerisinde Arapça sözcüklerin Türkçe ile Almanca metinlere aktarımları Newmark’ın kültürel öğe çevirileri için önerdiği çeviri stratejileri çerçevesinde ve çevirmenlerin erek kültürlerde “iç grup” ya da “dış grup” şeklinde yarattıkları etki açısından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Arapça izlenimli Fremen sözcüklerin çevirilerinde en çok tercih edilen çeviri stratejileri Aktarım ve Doğallaştırma olarak belirlenmiştir. Dune serisinin 1995 yılı Türkçe çevirilerinde bu çeviri stratejilerinin kullanım oranları sırasıyla %41’e %58 ile 2015 yılına %75’e %22 ve Almanca çevirisinde ise %95’e %2 şeklindedir. Türkçe çeviri metinlerde Arapça sözcüklerin çoğunlukla kurgusal bir dilin parçası gibi değil de doğal bir dil olan Arapçadan Türkçede yer aldıkları halleriyle aktarıldığı gözlenmiş ve bu durum hâlihazırda yabancı olunmayan Arap dili ve kültürü sebebiyle Türkçe içinde doğallaştırılarak kaybedilen bir Fremen diline neden olmuştur. Alman erek kültür için ise çoğu Fremen sözcüğünün olduğu gibi aktarılması ve Alman sosyal kimliği gereği Herbert’ın hayali Doğu algısının Alman okuyucuya tüm yabancılığıyla götürülmesi erek okuyucu kitlesi için kaynak metindeki eşdeğer kültürel etkiyi sağlamıştır denilebilir.

Anahtar Kelimeler

Dune Serisi, Fremen Dili, Arapça, Şarkiyatçılık, Kültürel Çeviri

Evaluation of the Translations of Orientalism within the Eastern and Western Perspectives: The Case of the Fictional Fremen Language

Öz

This study analyses the Turkish and German translations of Herbert’s Dune, Dune Messiah and Children of Dune, with a comparative point of view within the concept of cultural translation and Orientalism and thus, evaluates the translations of Orientalism within the Eastern and Western perspectives. The prominent Arabic culture in the Fremen language and the Arabic words describing the Fremen social identity are the most obvious indicators of Herbert’s orientalist discourse in the novels. The way Turkish and German translators transfer these words to their translations and the effect they could create in parallel to their social identities, are to be evaluated within Edward Said’s “Orientalist Discourse Analysis” and Taijfel and Turner’s “Social Identity Theory”, in order to bring a fresh perspective in the translation of the other. In the study, the translations of the Arabic words have been analysed within the translation strategies suggested by Newmark for the translation of cultural words, and the effect the translators have created in the target texts as the “in-group” or “out-group” have been compared relatively. The most common translation strategies used in the translation of the Arabic-inspired Fremen words are Transference and Naturalization. In the Turkish translations of Dune Series in 1995, the rates of these translation strategies are 41% and 58%, while 75% and 22% in 2015. In German translations, these rates are 2% and 95%. The Arabic words have been translated into Turkish not as a part of a fictional language, but like loan words from Arabic with an adapted phonetics, which has led to the loss of the Fremen language in the Turkish translated texts. On the other hand, Fremen words have been transferred exactly the way they are in the source text into German and Herbert’s image of the Orient has been transferred to the target readers with the intended foreignness within the target culture.

Anahtar Kelimeler

Dune Series, Fremen language, Arabic, Orientalism, Cultural Translation

Kaynakça

• Akıncı, O. (2018). Dune: İyi Bilimkurgu İyi Edebiyattır. Kayıp Rıhtım.
• Barham, M. (2020). Creating the Man of Myth: ‘Dune’ by Frank Herbert and ‘Seven Pillars of Wisdom’ by T.E. Lawrence. Curious.
• Barnes, L., & van Heerden, C. (2006). Virtual Languages in Science fiction and fantasy literature. Language Matters, 37(1), 102–117. https://doi.org/10.1080/10228190608566254
• Carter, L. (1973). Imaginary Worlds: The Art of Fantasy. Ballantine Books.
• Csicsery-Ronay Jr, I. (2008). The Seven Beauties of Science Fiction. Wesleyan University Press.
• Destruel, M. (2016). Reality in Fantasy: linguistic analysis of fictional languages.
• Durrani, H. (2020). Reading Children of Dune, Entry 1: Qur’anic Passages; Race & Fremen Customs; Tradition & Change. https://hdernity.medium.com/reading-children-of-dune-entry-1-quranic-references-race-fremen-customs-tradition-change-b677bdd2ea1b
• Herbert, F. (1965). Dune. Chilton Books.
• Herbert, F. (1969). Dune Messiah. Putnam.
• Herbert, F. (1997a). Çöl Gezegeni Dune (D. Vural & A. Taşçıoğlu, Çev.). Sarmal Yayınları.
• Herbert, F. (1997b). Dune’un Çocukları (D. Vural & A. Taşçıoğlu, Çev.). Sarmal Yayınları.
• Herbert, F. (1997c). Dune Mesihi (D. Vural & A. Taşçıoğlu, Çev.). Sarmal Yayınları.
• Herbert, F. (2001a). Der Herr des Wüstenplaneten (R.M. Hahn, Çev.). Wilhelm Heyne Verlag.
• Herbert, F. (2001b). Der Wüstenplaneten (R.M. Hahn, Çev.). Wilhelm Heyne Verlag.
• Herbert, F. (2001c). Die Kinder des Wüstenplaneten (R.M. Hahn, Çev.). Wilhelm Heyne Verlag.
• Herbert, F. (2015a). Dune’un Çocukları (D. Körpe, Çev.). İthaki Yayınları.
• Herbert, F. (2015b). Dune (D. Körpe, Çev.). İthaki Yayınları.
• Herbert, F. (2015c). Dune Mesihi (D. Körpe, Çev.). İthaki Yayınları.
• Howard, K. T. (2012). Religious violence in Frank Herbert’s “Dune” series [Florida Atlantic University]. https://www-proquest-com.ezproxy2.acu.edu.au/docview/1113378600?pq-origsite=primo
• Jones, G. (2003). The Icons of Science Fiction. In Edward & J. and F. Mendlesohn (Eds.), The Cambridge Companion to Science Fiction.: Vol. Jones, Gwy (pp. 163–173). Cambridge University Press.
• Kennedy, K. (2016). Epic World-Building: Names and Cultures in Dune. Names, 64(June), 99–108.
• Lawrence Venuti. (1995). The Translator’s Invisibility: A History of Translation. Routledge.
• McRae, E. (1994). Translation of the Sicilianità in the Fictional Languages of Giovanni Verga and Andrea Camilleri. 1994, 1–312.
• Sáenz, A. E. (2020). (Re)translation and Reception of Neologisms in Science Fiction: A Methodological Proposal. Transletters. International Journal of Translation and Interpreting, 4, 39–58.
• Said, E. (1978). Orientalism: Western Perceptions of the Orient. Routledge.
• Tajfel, H. (1982). “Social Psychology of Intergroup Relations.” Annual Revieıo of Psychology, 33, 1–39.
• Turner, J. C. (1975). “Social Comparison and Social Identity: Some Prospects for Intergroup Behaviour.” European Journal of Social PsychologY, 5, 5–34.