RUSÇADAN TÜRKÇEYE GEÇEN ALINTI SÖZCÜKLERDE ANLAMSAL EŞ DEĞERLİK

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 364 - 380, 30.09.2024

Aytül Bayar , Ceren Dağtekin

https://doi.org/10.37999/udekad.1475640

Öz

İnsanoğlu geçmişten günümüze süregelen bir etkileşim ağı içerisindedir. Etkileşim esnasında kültürler arasında dilsel ilişkiler kurulur. Bu ilişkiler diller arası bağ kurmaya yardımcı olurken aynı zamanda karşılıklı iletişimsel bazı sorunların da doğmasına neden olur. Bu sorun dünya dilleri üzerinde genel bir konudur. Toplumlar iletişimi sağlamak ve bu dilsel engelleri aşmak amacıyla birbirlerinin dilini, kültürünü, edebiyatını, tarihini ve sanatını öğrenmeye başlar. Bu gereksinim ile birlikte toplumlar arasında dilsel etkileşimin bir sonucu olarak diller arasında karşılıklı sözcük alıntılamaları kaçınılmaz olur. Bu süreç içerisinde alıntılanan sözcüklerde sözcüğün kaynak dilde karşıladığı anlamı ile hedef dildeki karşılığı arasında anlamsal tutarsızlıklar olabileceği gibi aktarımsal sorunlar da meydana gelir. Kültürler arasında ortaya çıkabilecek bu sorunların giderilmesi ve sözcüklerdeki anlamın doğru bir şekilde aktarılmasını sağlamak için dilsel olgulara yoğunlaşılmalıdır. Bu doğrultuda Hint-Avrupa dil ailesinin Slav Dilleri grubunun Doğu Slav Dilleri alt grubundan olan Rusça ile Ural-Altay dil grubunun Altay grubundan olan Türkçe arasında karşılıklı alıntılanan sözcüklerin anlamsal ilişkilerine değinilmiştir. Alıntılanan sözcüklerin kaynak ve hedef dildeki anlamsal eş değerlikleri ve ileti dizgeleri incelenmiştir. Anlamsal eş değerliği teyit edilen alıntı sözcükler örnekler dâhilinde açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rus Dili, Türk Dili, Alıntı Sözcük, Eş Değerlik.

SEMANTIC EQUIVALENCE IN BORROWED WORDS TRANSFERRED FROM RUSSIAN TO TURKISH

Öz

Human societies engage in continuous interaction spanning across historical epochs to the present day. Within these interactions, linguistic ties are forged between cultures, facilitating cross-cultural communication. While these linguistic connections foster inter-linguistic bonds, they also give rise to mutual communicative challenges. This phenomenon is pervasive across the spectrum of world languages. To bridge these linguistic divides, individuals embark on journeys to learn each other’s languages, cultures, literature, histories, and arts, thereby facilitating effective communication and overcoming linguistic barriers. Consequently, due to the imperative of intercultural communication, the mutual borrowing of words between languages becomes inevitable. However, this process can introduce semantic disparities between the original meaning of a word in the source language and its counterpart in the target language, leading to challenges in accurately conveying intended meanings. To mitigate such challenges and ensure precision in communication, it is imperative to focus on linguistic phenomena. In this context, this paper explores the semantic relations of mutually borrowed words between Russian, a member of the East Slavic Languages subgroup within the Slavic Languages group of the Indo-European language family, and Turkish, belonging to the Altaic group within the Ural-Altaic language family. The study examines the semantic equivalences and contextual nuances of borrowed words in both the source and target languages, providing illustrative examples to elucidate confirmed semantic equivalences.

Anahtar Kelimeler

Russian Language, Turkish Language, Borrowed Words, Semantic Equivalence.

Kaynakça

• Abasıyanık, S. F. (2002). Semaver. Yapı Kredi Yayınları. Ahundova, P. (2016). Dil ilişkileri ve alıntı sözler üzerine. Gazi Türkiyat, (18), 205-211.
• Aleksandrov, V. (2016). Akuka. İzdatelskiye reşeniya.
• Alkan, H. (2012). Lehçeler arası aktarmalarda yalancı eş değerler sorunu (Türkiye Türkçesi-Özbek Türkçesi-Yeni Uygur Türkçesi fiil örneği). International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (4), 671-688. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4100
• Baskakov, N. (1985). Tyurkskaya leksika v slove o polku İgoreve. Nauka. Budu, M. (2018). Türkçeden Rusçaya geçen kelimelerin fono-morfo-semantik başkalaşması. Yeni Türkiye Türk Dili Özel Sayısı, 267-282.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi Yayınları.
• Cansever, E., Uçurum şiiri. https://www.siir.gen.tr/siir/e/edip_cansever/ucurum.htm adresinden edinilmiştir. (Erişim Tarihi: 06.03.2024)
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük. Ötüken Yayınları.
• Çerkasov, A. (1966). Hmel. Azbuka-Attikus.
• Çudinov, A. (1894). Slovar inostrannıh slov, voşedşih v sostav russkogo yazıka. İzdaniye knigoprodavtsa v. i. Gubinskava.
• Dudintsev, V. (1938). Belıye odejdı. Knijnaya palata.
• Duvar Gazetesi. (2020, 16 Kasım). Çare Sovyet rejimi tarım sistemi. Türkiye’ye çare kolhoz ve sovhoz deneyimi. https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2018/06/10/care-sovyet-rejimi-tarim-sistemi adresinden edinilmiştir. (Erişim Tarihi: 03.03.2024)
• Duvar Gazetesi. (2021, 10 Eylül). 6-7 Eylül Pogromu, ulus devlet anlayışı, laiklik ve Atatürk’ün mirası. https://www.gazeteduvar.com.tr/6-7-eylul-pogromu-ulus-devlet-anlayisi-laiklik-ve-ataturkun-mirasi-haber-1534140 adresinden edinilmiştir. (Erişim Tarihi: 03.03.2024)
• Fasmer, M. (1986). Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka. Tom 1-2. Progress.
• Fasmer, M. (1987). Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka. Tom 4. Progress.
• Gogol, V. (1842). Mertvıye duşi. Moskovskiy universitet.
• Gonçarov, İ. (1859). Oblomov. SPb.
• Günay, D. V. (2007). Sözcükbilime giriş. Multilingual Yayınları.
• Karaağaç, G. (2009). Dil, tarih ve insan. 5. Basım. Kesit Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. 2. Baskı. Türk Dil Kurumu Yayınları. Karaağaç, G. (2015). Türkçenin alıntılar sözlüğü. 1. Baskı. Akçağ Yayınları.
• Karaca, V. İ. (2012). Türkiye Türkçesindeki alıntı sözcüklerde görülen ses olayları üzerine bir inceleme. Turkish Studies, 7(4), 2059-2090. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4107
• Karadoğan, A. (2004). Türk lehçeleri arasında aktarma sorunları. (Yayınlanmamış doktora tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Keskin, A. (1998). İki dilli sözlük bilgisi lexikographie ve dillerarası eşdeğerlik sorunsalı. Çukurova Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 5(5), 220-240.
• Koçan, V. (2018). Po jizni v vasilkovoy forme. Rasskazı ot feldşera. İzdatelskiye reşeniya.
• Korolenko, V. (1978). Slepoy muzıkant. Lenizdat.
• Krılov, G. (2005). Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka. Peçatnıy dvor.
• Lari, S. (2018). Nayti tebya. İzdatelskiye reşeniya.
• Mihelson, A. (1866). 30000 inostrannıh slov, voşedşih b upotrebleniye v russkiy yazık obyacneniyem ih korney. Po slovaryam: Geyze, Reyfa i dr.
• Milli Eğitim Bakanlığı Kurumu. (1995). Örnekleriyle Türkçe sözlük. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Milli Eğitim Bakanlığı Kurumu. (1996). Örnekleriyle Türkçe sözlük. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Milliyet Gazetesi. (2019, 11 Kasım). Ceza yiyen alkollü sürücüden polise konser. https://www.milliyet.com.tr/dunya/ceza-yiyen-alkollu-surucuden-polise-konser-6076795 adresinden edinilmiştir. (Erişim Tarihi: 05.03.2024)
• Milliyet Gazetesi. (2022, 3 Ekim). Duma’dan Ukrayna'dan ilhak edilen 4 bölgenin Rusya'ya katılımına onay. https://www.milliyet.com.tr/dunya/dumadan-ukraynadan-ilhak-edilen-4-bolgenin-rusyaya-katilimina-onay-6835036 adresinden edinilmiştir. (Erişim Tarihi: 06.03.2024)
• Mişenko, A. (2016). Savaof. İzdatelskiye reşeniya.
• Nekrasov, V. (1968). V okopah Stalingrada. İzvestiya. Ojegov, S. & Şvedova, N. (1949). Tolkovıy slovar russkogo yazıka. Akademii nauk SSSR.
• Puşkin, A. (1835). İstoriya Petra I. Public Domain.
• Rasputin, V. (2018). Proşaniye s materyoy. Pojar (sbornik). Ekslyuziv: Russkaya klassika.
• Sabah Gazetesi. (2018, 14 Ağustos). Aslı Omağ: Matruşka gibiyim. https://www.sabah.com.tr/magazin/matruska-gibiyim-4363070 adresinden edinilmiştir. (Erişim Tarihi: 06.03.2024)
• Soljenitsın, A. (2010). Krasnoye koleso. Vremya.
• Şanskiy, N. (1963). Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka. Tom1. Vıpusk 1. Moskovskiy universitet.
• Şanskiy, N. (1973). Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka. Tom1. Vıpusk 5. Moskovskiy universitet.
• Şanskiy, N., İvanov, V. & Şanskaya, T. (1971). Kratkiy etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka. Prosveşeniye. Şapoşnikov, A. (2010). Etimologiçeskiy slovar sovremennogo russkogo yazıka. Prosveşeniye.
• Şerbatov, M. (1908). O povrejdenii nravov v Rossii. Russkogo tovarişestva.
• Şorin, A. (2013). Nefomat (sbornik). İzdatelstvo Aelita.
• TDK. (2011). Türkçe sözlük. 11. Baskı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2019). Türkçe sözlük. 11. Baskı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tervala, O. & Tolvanen, K. (2006). Zaimstvovannıye slova v russkom yazıke v leksike po ekonomike. Yuvyaskulya.
• Tietze, A. (2016). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. 1. Baskı. TÜBA Yayınları.
• Tietze, A. (2019). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. 1. Baskı. TÜBA Yayınları.
• Tolstoy, A. (1862). Knyaz Serebryanıy. İzdatelstvo detskaya literatura.
• Tolstoy, L. (1934). Anna Karenina. Gosudarstvennoye izdatelstvo detskoy literaturı.
• Tolstoy, A. (2012). Hojdeniye po mukam. Nauka.
• Tören, H. (2022). Türkçe söz diziminde denk / eş değerli yapılar. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29(29), 1289-1300. Türkrus. (2020, 13 Temmuz). Rubleden iki sıfır atılsın, 1 dolar 70 kapik olsun önerisi. https://www.turkrus.com/1206017-rubleden-iki-sifir-atilsin-1-dolar-70-kapik-olsun-onerisi--xh.aspx adresinden edinilmiştir. (Erişim Tarihi: 10.04.2024)
• Türkrus. (2013, 18 Eylül). Rus mujik Vasili İlin'den hayat dersleri: “Sadece açgözlüler para biriktirir!”. https://www.turkrus.com/62507-rus-mujikten-hayat-dersleri-xh.aspx adresinden edinilmiştir. (Erişim Tarihi: 10.04.2024)
• Udoviçenko, N. (2014). İzlom. Vremena pohuje. Ot kabula do Vankuvera. Samizdat.
• Uğurlu, M. (2012). Türk lehçeleri arasında benzer kelimelerin eş değerlik durumu. Turkish Studies, 7 (4), 215-222. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4235
• Uşakov, D. (1935). Tolkovıy slovar russkogo yazıka. Том 1. A-Ryurinı.
• Uşakov, D. (1938). Tolkovıy slovar russkogo yazıka. Том 2. L-Onlovet.
• Uşakov, D. (1939). Tolkovıy slovar russkogo yazıka. Том 3. P-Ryaş:Ka.
• Uşakov, D. (1940). Tolkovıy slovar russkogo yazıka. Том 4. S-.Yaşurnıi.
• Vısoçina, O. (2002). Ponimaniye i adaptatsiya inoyazıçnogo slova v soznanii nositelya yazıka. Yuvyakyulya.
• Yazıcıoğlu, Y. & Erdoğan, S. (2007). Bilimsel araştırma yöntemleri. Genişletilmiş 2. Baskı. Detay Yayıncılık.
• Yumrutaş, M. (2023). Alıntı sözcüklerin TRT Haber ve Anadolu Ajansı haber bültenlerinde kullanım durumu. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (13), 28-55.
• Zadornov, N. (1946). Amur-batyuşka. Veçe.