OSMANLI’DA SARAYIN ŞAİRİ HİMAYESİNİN İKTİSADİ BOYUTLARI [II. BAYEZİD DÖNEMİ (909-917/1503-1511) ARŞİV KAYITLARINA GÖRE]

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 4, 1018 - 1040, 31.12.2024

Ali Duman

https://doi.org/10.37999/udekad.1570315

Öz

Osmanlı sarayının şairlere ve sanatçılara nasıl ekonomik destek sağladığı ve bu desteğin şairlerin sarayla olan ilişkileri ve itibarları doğrultusunda nasıl dağıtıldığı önem arz eder. Bu bağlamda, çalışmanın temel amacı; II. Bayezid’in son dokuz yılına ait inamat defterleri ve diğer belgeler üzerinden, şairlere verilen nakdî ve aynî yardımları incelemek, II. Bayezid dönemi arşiv kayıtlarına dayanarak şairlere verilen ödüllerin ekonomik boyutlarını ortaya koymaktır. Araştırmada doküman incelemesi ve nicel yöntemler kullanılmış, 1503-1511 dönemi arşiv kayıtları analiz edilmiştir. Veriler; şairlerin aldıkları ödüller, bu ödüllerin verilme nedenleri ve dönemsel değişiklikler açısından değerlendirilmiştir. Bulgular, ödüllerin verilmesinde şairin saray nezdindeki itibarının öncelikli olduğunu göstermektedir. Ödüller arasında kasideler ve diğer eserler karşılığında verilen nakdî ödüller ile elbise ve kumaş gibi aynî yardımlar bulunmaktadır. Çalışma, şairlerin aldıkları ödüllerin miktarlarını, türlerini ve dağılımını grafik ve tablolarla destekleyerek sarayın şairlere yönelik himaye politikasının ekonomik boyutlarını kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Sonuçlar, Osmanlı sarayının sanat ve edebiyatı destekleme konusundaki cömertliğini ve bu desteğin şairlerin sosyal statüsü üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır. Bu çalışmanın Osmanlı döneminde sanat ve edebiyatın desteklenmesiyle ilgili önemli veriler sunması ve alana katkı sağlaması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bayezid, Hami, Osmanlı, Saray, Şair, Ekonomi

Etik Beyan

Etik Beyan/Ethical Statement: Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Teşekkür

Makalenin oluşumunda eserlerinden faydalandığım ve bizzat görüşünü aldığım Sayın Prof.Dr. İsmail E. Erünsal hocama ve yayım sürecindeki titiz çalışmalarından ötürü UDEKAD'a çok teşekkür ederim.

ECONOMIC DIMENSIONS OF THE COURT'S PATRONAGE OF POETS IN THE OTTOMAN STATE [ACCORDING TO ARCHIVE RECORDS OF THE BAYEZID II PERIOD (909-917/1503-1511)]

Öz

Understanding how the Ottoman court provided economic support to poets and artists, and how this support was distributed based on the poets' relationships with the court and their reputations, is of significant importance. In this context, the main aim of the study is to examine the cash and in-kind aids given to poets using inamat registers and other documents from the last nine years of Bayezid II's reign. The study seeks to reveal the economic dimensions of the awards given to poets during the reign of Bayezid II, based on archival records from this period. Document analysis and quantitative methods were employed in the research, analyzing archival records from the period 1503-1511. The data were evaluated in terms of the rewards received by poets, the reasons for these rewards, and periodic changes. The findings indicate that the poet's reputation with the court was prioritized when awarding prizes. The awards included cash prizes in return for odes and other works, as well as in-kind aids such as clothes and cloth. The study comprehensively addresses the economic dimensions of the palace's patronage policy towards poets by presenting the amounts, types, and distribution of the rewards received by poets with graphs and tables. The results reveal the generosity of the Ottoman court in supporting art and literature, and the impact of this support on the social status of poets. It is hoped that this study will provide important data on the support of art and literature in the Ottoman period and contribute to the field.

Anahtar Kelimeler

Economy, palace, Bayezid, Ottoman, Patronage, Poet

Etik Beyan

Etik Beyan/Ethical Statement: Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Teşekkür

Makalenin oluşumunda eserlerinden faydalandığım ve bizzat görüşünü aldığım Sayın Prof.Dr. İsmail E. Erünsal hocama ve yayım sürecindeki titiz çalışmalarından ötürü UDEKAD'a çok teşekkür ederim

Kaynakça

• Açıkgöz, M. (1996). II. Bâyezîd Devri İn’âmât Defteri (Muharrem-Zilhicce 910/Haziran- Mayıs 1504-1505). (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akpınar, İ. (2022a). Aşk Yolunda Bir Serçenin Hikâyesi: II. Bayezid Devri Şairlerinden Kâdirî’nin ʽIşk-nâme Adlı Mesnevisi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29(29), 81-117.
• Akpınar, İ. (2022b). Coming from Ajam to Rum: Ajam Poets of the 16th Century Ottoman Empire. M. A. Kireçci, G. Biltekin (ed.), Connectivities and Common Legacies in Central Asia, Afghanistan, Pakistan, Iran and Turkey (c. II), (s. 839-866). Economic Cooperation Organization Educational Institute,
• Albayrak Sak, V. (2023). Kanunî’nin Şiir ve Şair Sevmeyen Paşaları: Rüstem Paşa ve Ayas Paşa. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 49, 99-110. https://doi.org/10.21497/sefad.1313184 [Erişim Tarihi: 09.09.2024].
• Barkan, Ö. L. (1979). İstanbul Saraylarına Ait Muhasebe Defterleri. Belgeler, 9, 296-380.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). (2024). Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e), 363/ 38, 363/ 38, 363/ 52, 363/ 42, 363/ 39, 363/ 49, 363/ 7, 363/ 60, 363/ 63, 363/ 72, 363/ 61, 363/ 37, 363/ 41, 363/ 15, 363/ 64, 363/ 2, 363/ 57, 363/ 17, 363/ 12, 363/ 65, 363/ 71, 363/ 76, 363/ 70, 363/ 55.
• Çakır, B. (2016). Osmanlı Devleti’nin Bilinen En Eski (1495-1496) Bütçesi ve 1494-1495 Yılı İcmali. Osmanlı Araştırmaları, 47(47), 113-145. https://doi.org/10.18589/oa.582970 [Erişim Tarihi: 09.09.2024].
• Durmuş, T. I. (2020). Yöneticilere Sunulan Kasideler Üzerinden Osmanlı Edebî Himaye Geleneğinin Seyri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 25, 191-275.
• Durmuş, T. I. (2021). Şair ve Sultan: Osmanlı’da Edebî Himaye. İstanbul: Muhit Kitap.
• Dosay Gökdoğan, M. (2002). Osman Gazi’den Mehmed Vahideddin’e Osmanlı Bilimi ve Kültürü. Türkler, Ed.: Hasan Celal Güzel vd., C. XI, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 175-209.
• Erünsal, İ. (1979-1980). Türk Edebiyatı Tarihinin Arşiv Kaynakları: II. Bâyezid Devrine Ait Bir İnamat Defteri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 10(11), 303-342.
• Erünsal, İ. E. (1984). Türk Edebiyatı Tarihinin Arşiv Kaynakları II Kanuni Sultan Süleyman Devri’ne Ait Bir İn‘âmât Defteri. Osmanlı Araştırmaları, 4, 1-19.
• Erünsal, İ. E. (2016). “Arşiv Belgelerine On Altıncı Asır Şairleri” Edebiyat Tarihi Yazıları: Arşiv Kayıtları Yazma Eserler ve Kayıp Metinler. (haz. Hatice Aynur, s. 206-246). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Erünsal, İ. E. (2024). “On Altıncı Asrın Kayıp Şairleri” Edebiyat Tarihi Yazıları: Yazma Eserler ve Kayıp Metinler, (Genişletilmiş ve güncellemiş 2. bs.) haz. Hatice Aynur (s. 331-359). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Erünsal, İ. E. (2024). “Türk Edebiyat Tarihinin Arşiv Kaynakları I: II. Bayezid Devri’ne Ait Bir İn‘âmât Defteri.” Edebiyat Tarihi Yazıları: Yazma Eserler ve Kayıp Metinler, (Genişletilmiş ve güncellemiş 2. bs.) haz. Hatice Aynur (s. 211-258). İstanbul: Timaş Yayınları. Gök, İ. (2014). Atatürk Kitaplığı M.C. O.71 numaralı 909-933/1503-1527 tarihli İn'âmât Defteri (Transkripsiyon-Değerlendirme). (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• İnalcık, H. (2005). Şâir ve Patron: Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Kazan, H. (2009). Osmanlı Sarayının Sanatı Himayesinin Mali Boyutları (XVI. Asrın İlk Çeyreğinde II. Bayezid’in İnamat Defteri Çerçevesinde). İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 47, 105-120.
• Kazan, H. (2010). XVI. Asırda Sarayın Sanatı Himayesi. İstanbul, İslâm Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı. Sungurhan, A. (2011). Klasik Türk Edebiyatında Îdiyye “Bayram Şiirleri” (İnceleme-Şiirler). Grafiker Yayınları.
• Tezcan, E. (2004). Pargalı İbrahim Paşa Çevresindeki Edebî Yaşam, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Unan, F. (1991). Osmanlı Resmî Düşüncesinin “İlmiye Tariki” İçindeki Etkiler: Patronaj İlişkisi. Türk Yurdu, 45(391), 33-42.
• Yakupoğlu, C. (2010). II. Bayezid’in Oğlu Şehzâde Mahmud’un Hayatı ve Faaliyetleri. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 6, 319-339.