Opinions of School Administrators on Teachers' Reluctance to Take on Excessive Roles and Responsibilities

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 82 - 107, 23.04.2024

Ümit Bozyiğit , Ender Kazak

https://doi.org/10.32960/uead.1423938

Öz

The aim of this study is to investigate school administrators' views on teachers' reluctance to take on extra roles and responsibilities. The research was conducted in various school levels in the city center and districts of Düzce during the in September 2023, and the convenience sampling method, one of the purposive sampling methods, was employed to determine the study participants. The research was structured according to the basic qualitative study design, which is one of the qualitative research designs. Data were collected through semi-structured interview forms and face-to-face interviews. The data obtained were analyzed using the descriptive analysis technique, one of the qualitative analysis methods. According to the results of the study, administrators reported that teachers' extra-role responsibilities were related to administrative duties, parent-related responsibilities, professional responsibilities, and responsibilities associated with the school environment. As for the reasons why teachers are unwilling to take on extra-role responsibilities, individual factors such as the reluctance to take risks, lack of trust in senior administrators, inconsistent behavior of administrators, making teachers feel undervalued, reluctance, not enjoying their profession, having different personality traits, and requiring extra time, as well as environmental factors such as the devaluation of the profession, mandating certain tasks, the absence of a positive school culture, excessive paperwork, and communication issues came to the forefront. It has been determined that teachers perceive some tasks and transactions within the scope of their roles and responsibilities as extra-role duties. According to the results of the research, it has been observed that over-role responsibilities mostly negatively affect teachers emotionally and professionally.

Anahtar Kelimeler

School administrator, teacher, over-role task, drudgery

Öğretmenlerin Rol Fazlası Görev ve Sorumluluk Almak İstememelerine İlişkin Okul Yöneticilerinin Görüşleri

Öz

Bu araştırmanın amacı, öğretmenlerin rol fazlası görev ve sorumluluk almak istememelerinin nedenlerine ilişkin okul yöneticilerinin görüşlerini tespit etmektir. Araştırma, 2023 yılı Eylül ayında Düzce il merkezinde ve ilçelerinde bulunan farklı okul kademelerinde yürütülmüş olup çalışma grubunun belirlenmesinde amaçlı örnekleme yöntemlerinden kolay ulaşılabilir örneklem yöntemi kullanılmıştır. Araştırma, temel nitel araştırma desenine göre yapılandırılmıştır. Veriler, yarı yapılandırılmış görüşme formu tekniği ile ve yüz yüze görüşmeler yoluyla toplanmıştır. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde nitel analiz yöntemlerinden betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre; öğretmenlerin rol fazlası sorumlulukları; idari sorumluluklar, veli ile ilgili sorumluluklar, mesleki sorumluluklar ve okul çevresi ile ilgili sorumluluklar alt temalarında toplanmıştır. Öğretmenlerin rol fazlası sorumluluk istememelerinin nedenleri; risk almak istememeleri, üst yöneticilere güven duymamaları, yöneticilerin tutarsız davranmaları, öğretmenin değersiz hissettirilmesi, isteksiz olması, mesleğini sevmeden yapması, kişilik özelliklerinin farklı olması ve ekstra zaman gerektirmesi gibi bireysel nedenler olarak belirlenmiştir. Örgütsel nedenlerle ilgili olarak; mesleğin itibarsızlaşması, bazı görevlerin zorunlu tutulması, olumlu okul kültürünün olmayışı, çok fazla evrak yükü olması ve iletişim bozuklukları ön plana çıkmıştır. Öğretmenlerin, rol ve sorumlulukları kapsamındaki bazı iş ve işlemleri de rol fazlası görevler olarak algıladığı tespit edilmiştir. Araştırma sonucuna göre rol fazlası sorumlulukların öğretmenleri duygusal ve mesleki açılardan çoğunlukla olumsuz etkilediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Okul yöneticisi, öğretmen, rol fazlası görev, angarya

Kaynakça

• Akçay, A. (2003). Okul müdürleri öğretmenlerini etkileyebiliyor mu? Milli Eğitim Dergisi, (157), 75-88.
• Akkaya, M. (2007). Öğretmenlerin ve velilerin okul öncesi eğitim kurumlarında uygulanan aile katılımı çalışmalarına ilişkin görüşleri. [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Albayrak, S., A., Canbazoğlu, B., S., Baran, E. & Özbay, U. (2016). Farklı branşlardaki öğretmenlerin teknolojik pedagojik alan bilgisi yeterlilikleri ile bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 6(1), 1-21.
• Altınok, V. (2021). Farklı eğitim kademelerindeki öğretmenlerin görev ve sorumluluklarına ilişkin algıları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(41), 441-475.
• Aydın, M. (2010). Eğitim Yönetimi (9. basım). Hatipoğlu Yayıncılık.
• Ayeni, A. J. & Amanekwe, A. P. (2018). Teachers’ instructional workload management and students’ academic performance in public and private secondary schools in Akoko North-East Local Government, Ondo State, Nigeria. American International Journal of Education and Linguistics Research, 1(1), 9-23.
• Bahçıvan, E., Kalay, B. & Bay, D. N. (2018). Okul öncesinde okul aile işbirliğine yönelik ailelerin ve öğretmenlerin beklentileri. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(3), 58-82.
• Balcıoğlu, İ. (2013). Ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin sosyal etkinlik algıları. [Yüksek lisans tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 231-274.
• Başaran, İ. E. (2000). Örgütsel davranış: İnsanın üretim gücü. Feryal Matbaası.
• Bursalıoğlu, Z. (1981). Eğitim yöneticisinin yeterlikleri. 2. Baskı. No: 93, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi.
• Borman, W. C. & Motowildo, S. J. (1997). Task performance and contextual performance: the meaning for personnel selection research. Human Performance 10(2), 99–109. https://doi.org/10.1207/s15327043hup1002_3
• Bozali, S. (2017). Okul öncesi öğretmenlerinin mesleki haz düzeylerinin açıklanmasında mesleki benlik saygısı ve rol fazlası davranışların rolü. [Yüksek lisans tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Bozali, S. & Camadan, F. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin mesleki haz düzeylerinin açıklanmasında mesleki benlik saygısı ve rol fazlası davranışların yapısal eşitlik modeliyle incelenmesi. Başkent Üniversitesi Eğitim Dergisi, 5(1), 27-39.
• Bozkurt, E. & Kutlu, H. (2021). Öğretmenlik mesleğinin imajı: Toplumsal algı, mesleğin doğası, saygınlık ve gelecekteki durumuna ilişkin deneyimler. Uygulamada Eğitim ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(2), 114-142.
• Buluç, B. (2008). Ortaöğretim okullarında örgütsel sağlık ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 571-602.
• Çetin, M., Yeşilbağ, Y., & Akdağ, B. (2003). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 17(17), 39-54.
• Çınkır, Ş. (2019). Bildiri Kitabı. Anı Yayıncılık, 1290-1297.
• Diş, O., & Ayık, A. (2016). Okul yöneticilerinin kullandıkları güç kaynakları ile örgüt iklimi arasındaki ilişki. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, (58), 499-518.
• Ergül, H. F. (2005). Motivasyon ve motivasyon teknikleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 4(14), 67-79.
• Ergün, H. (2020). Eğitim sendikalarına göre okullarda angarya işler. Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi, 4(1), 110-121.
• Ersan, N. (1994). Başarılı yöneticilerin nitelikleri. Eğitim ve Bilim, 18(92), 49-55.
• Erten, G. (2000). İlköğretimde okul-aile iş birliğinin geliştirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(7), 71-83.
• Ertürk, R. & Aydın, B. (2016). Öğretmenlerin iş motivasyonları ile örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 9, 147-173.
• Esen, Y., D., Temel, F. & Demir, E. (2017). Türkiye'deki öğretmenlerin karşılaştıkları mesleki sorunların ikili karşılaştırma yöntemi ile ölçeklenmesi. Eğitim ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 8(1), 47-62.
• Fırat, Ş., N. (2010). Okul müdürü ve öğretmenlerin okul kültürü ile değerler sistemlerine ilişkin algıları. Eğitim ve Bilim, 35(156), 71-83.
• Gümüştekin, G., & Varol, İ. (2020). İnformel iletişimin rol ötesi davranışları ile geri çekilme davranışları üzerindeki etkisi. Management and Political Sciences Review, 2(1), 132-150.
• Huyghebaert, T., Gillet, N., Beltou, N., Tellier, F. & Fouquereau, E. (2018). Effects of workload on teachers’ functioning: A moderated mediation model including sleeping problems and overcommitment. Stress and Health, 34, 601-611.
• İlköğretim Kurumları Yönetmeliği. (2014). T: C. Resmi Gazete, 29072, 26 Temmuz 2014.
• İşbaşı, J. Ö. (2000). Çalışanların yöneticilerine duydukları güvenin ve örgütsel adalete ilişkin algılamalarının örgütsel vatandaşlık davranışının oluşumundaki rolü: bir turizm örgütünde uygulama. [Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Kalmaz, M., & Tozkoparan, G. (2020). Psikolojik sahiplenmenin çalışanların ekstra rol davranışı üzerine etkisi: Özel sektörde bir araştırma. İzmir İktisat Dergisi, 35(2), 255-270.
• Kanten, P., & Yeşiltaş, M. (2013). Pozitif örgütsel davranışlar üzerine kavramsal bir inceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 4(8), 83-106.
• Karacaoğlu, K., & Güney, Y. (2010). Öğretmenlerin örgütsel bağlılıklarının, örgütsel vatandaşlık davranışları üzerindeki etkisi: Nevşehir ili örneği. Öneri Dergisi, 9(34), 137-153.
• Karataş, K. (2020). Öğretmenlik mesleğine kuramsal bir bakış. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(17), 39-56.
• Kaymaz, A. (2021). Uzaktan eğitim sürecinde değişen iş yükü ve etkilerine ilişkin öğretmen görüşleri. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi, 1(1), 71-85.
• Kazak, E. (2019). Okulda angarya iş ve işlemlerin performansın niteliği ve iş çıktıları üzerindeki etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 25(4), 692-744.
• Kılıklı, M. (2019). X ve Y kuşağı bağlamında öğretmenlerin ekstra rol davranışını açıklayan öncüller: Antalya ve Denizli’deki özel okullarda bir araştırma. [Doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Köse, A., & Uzun, M. (2020). Öğretmenlerin kendini işe verememe nedenleri üzerine fenomenolojik bir çözümleme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2), 680-728.
• Krug, M. T. (2015). Academic optimism, organizational citizenship behavior, and principal support: an examination of factors effecting teacher agency in elementary schools. (PhD diss.), The College of William and Mary, Virginia. https://scholarworks.wm.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=6960&context=etd
• Küçükahmet, L. (2003). Bir meslek olarak öğretmenlik. L. Küçükahmet (Ed.), Öğretmenlik mesleğine giriş (s.1-26, 4. Baskı). Nobel Yayın Dağıtım.
• Lev, S., & Koslowsky, M. (2012). On-the-job embeddedness as a mediator between conscientiousness and school teachers' contextual performance. European Journal of Work and Organizational Psychology, 21(1), 57-83.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. (Çev. S. Turan). Nobel Yayınları.
• Milli Eğitim Temel Kanunu. (1973). T. C. Resmi Gazete, 14574, 24 Haziran 1973
• Özen, Y. (2015). Sorumluluk Eğitimi. Vize Yayıncılık.
• Öztürk, M. A., & Erdem, M. (2020). Sınıf öğretmenlerinin iş yükü algısı ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 926-958.
• Schnake, M. E. & Dumler, M. P. (2003). Levels of measurement and analysis issues in organizational citizenship behaviour research. Journal of Occupational and Organizational Psychology, (76), 283-301.
• Sezer, A., Çoban, O., & Akşit, İ. (2017). Öğretmenlerin sorumluluk değeri algılarının incelenmesi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 20(42), 122-144.
• Sezgin, F. (2005). Örgütsel vatandaşlık davranışları: Kavramsal bir çözümleme ve okul açısından bazı çıkarımlar. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 317-339.
• Sezgin, F., Kaymak, F., N. & Doğan, E. (2020). Okullarda kollektif sorumluluğun anlam ve doğası. Başkent University Journal of Education, 7(2), 313-327.
• Somech, A., & Oplatka, I. (2009). Coping with school violence through the lens of teachers’ role breadth: The impact of participative management and job autonomy. Educational Administration Quarterly, 45, 424–449.
• Söğüt, E. (2020). Okulda karşılaşılan etkisiz süreçler ve rol belirsizliği. [Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Sönmez, E., & Cemaloğlu, N. (2017). İlköğretim okulu öğretmenlerinin mesleki imaj algısı ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(7), 2117-2141.
• Srivastava, A. P. & Dhar, R. L. (2015). Training comprehensiveness: construct development and relation with role behaviour. European Journal of Training and Development, 39(7), 641–662.
• Sugden, N. A. (2010). Teacher workload: A formula for maximizing teacher performance and well-being. (Walden Dissertations and Doctoral Studies). Walden University, Minnesota, US.
• Süme, G., & Aslan, H. (2022). Bilişim teknolojileri öğretmenlerinin yaşadığı sorunlar ve çözüm önerileri. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 6(4), 1285-1298.
• Şahin, Ç., Korkmaz, M., & Çakmakı, C. (2012). Dönüşümsel ve etkileşimsel liderlik ile lider-üye etkileşiminin beklenen vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 1(1), 7-36.
• Şimşek, Ş., & Çelik, A. (2013). Yönetim ve Organizasyon. Eğitim Yayınevi.
• Tosuntaş, Ş. B. (2020). Öğretmenlik mesleği genel yeterliklerinin incelenmesi. Academy Journal of Educational Sciences, 4(1), 53-61. http://dx.doi.org/10.31805/acjes.746234
• Tutar, H. (2022). Nitel araştırmalarda geçerlilik ve güvenilirlik: Bir model önerisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 117-140.
• Tümkaya, S., & Uştu, H. (2016). Tükenmişliğin mesleğe bağlılıkla ilişkisi: Sınıf öğretmenleri üzerine bir araştırma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 272-289.
• Türnüklü, A. (2000). Eğitimbilim araştırmalarında etkin olarak kullanılabilecek nitel bir araştırma tekniği: Görüşme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 24(24), 543-559.
• Uysal, T., H., Akbulut, H. & Ertan, S. (2015). Aşırı iş yükünün performans perspektifinden çalışma psikolojisinde negatifliğe etkisi: Muhasebe meslek gruplarına yönelik bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(38), 980-991.
• Ünver, O., Ü., Arabacıoğlu, S. & Okulu, H. Z. (2015). Öğretmenlerin bu benim eserim proje yarışması rehberlik sürecine ilişkin görüşleri. MSKU Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), 12-35
• Ünsal, S. (2021). Öğretmenlik mesleğinin tanımı, önemi ve öğretmenlerin değişen rolleri üzerine nitel betimsel bir araştırma. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(42), 1481-1504.
• Vigoda-Gadot, E. (2007). Redrawing the boundaries of OCB? An empirical examination of compulsory extra-role behavior in the workplace. Journal of Business and Psychology, 21(3), 377-405.
• Yanbakar, E., Bulut, D., Mart, M. & Yavuz, R. (2023). Taşımalı eğitim yapan ilkokul ve ortaokullarda yönetici ve öğretmenlerin karşılaştığı sorunlar. Spor, Eğitim ve Çocuk, 3(1), 1-27.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.