Environmental Awareness Perceptions of Science and Social Studies Teachers

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 222 - 236, 30.10.2024

Özgür Çakır , Nazmi Durkan

https://doi.org/10.32960/uead.1537704

Öz

In this study, science and social studies teachers' perceptions of environmental awareness and its sub-dimensions and the status of these perceptions according to demographic variables were investigated. The research is designed as a descriptive survey model. The study data were obtained from 104 science and 80 social studies teachers working in public schools in the central districts of Denizli province. The Environmental Awareness Teacher Qualities Scale was used as a data collection tool. As a result of the study, it was seen that the highest mean in the perceptions of science and social studies teachers towards the sub-dimensions of environmental awareness was in the attitude and awareness-raising dimension, followed by the implementation and modeling dimension and the social activity and cooperation dimension. The lowest mean was found to be in the dimension of associating with daily life. The general perception of environmental awareness was found to be at the general level. When the environmental awareness perceptions of science and social studies teachers were analyzed according to the demographic characteristics of the teachers, it was found that there was no difference according to gender, age, and education level. However, there was a difference according to the branch and receiving training on environmental education. According to the branch, these differences were found to be high in favor of science teachers in the dimension of associating with daily life. According to the level of education on environmental education, it was seen that those who received education on environmental education in all dimensions and, in general, had a higher level of environmental awareness than those who did not receive education on environmental education.

Anahtar Kelimeler

Environmental education, environmental awareness perception, science, social studies, teacher

Fen Bilimleri ve Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Çevre Bilinci Algıları

Öz

Bu çalışmada fen bilimleri ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin çevre bilinci ve alt boyutlarına ilişkin algıları ve bu algılarının demografik değişkenlere göre durumu araştırılmıştır. Araştırma betimsel tarama modelindedir. Araştırmanın verileri Denizli ili merkez ilçelerindeki resmi okullarda görev yapan 104 fen bilimleri ve 80 sosyal bilgiler öğretmeninden elde edilmiştir. Veri toplama aracı olarak Çevre Bilincine Sahip Öğretmen Nitelikleri Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda fen bilimleri ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin çevre bilinci alt boyutlarına yönelik algılarında en yüksek ortalamanın tutum ve bilinçlendirme boyutunda olduğu görülürken bunu uygulama ve model olma boyutu ile sosyal aktivite ve iş birliği boyutu izlemiştir. En düşük ortalamanın ise günlük yaşamla ilişkilendirme boyutunda olduğu tespit edilmiştir. Genel çevre bilinci algısının ise genellikle düzeyinde olduğu ortaya çıkmıştır. Fen bilimleri ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin çevre bilinci algıları öğretmenlerin demografik özelliklerine göre incelendiğinde ise cinsiyet, yaş ve öğrenim düzeyine göre farklılık göstermezken branş ve çevre eğitimiyle ilgili eğitim almaya göre farklılık göstermiştir. Bu farklılıkların branşa göre günlük yaşamla ilişkilendirme boyutunda fen bilimleri öğretmenleri lehine yüksek olduğu görülmüştür. Çevre eğitimiyle ilgili eğitim almaya göre ise bütün boyutlarda ve genel olarak çevre eğitimi konusunda eğitim alanların bu konuda eğitim almayanlardan daha yüksek düzeyde çevre bilincine sahip oldukları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Çevre eğitimi, çevre bilinci algısı, fen bilimleri, sosyal bilgiler, öğretmen

Kaynakça

• Acungil, Y. (2020). Ünı̇versı̇te öğrencı̇lerı̇nı̇n çevresel tutum ve davranış düzeylerı̇nı̇ belı̇rlemeye yönelı̇k bı̇r çalışma: Tokat Gazı̇osmanpaşa Ünı̇versı̇tesı̇ örneğı̇. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 75(3), 997–1032. https://doi.org/10.33630/ausbf.780600
• Akçay, S., & Pekel, F. O. (2017). Öğretmen adaylarının çevre bilinci ve çevresel duyarlılıklarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. İlköğretim Online, 16(3), 1174-1184. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2017.330249
• Aksoy, B., & Karatekin, K. (2011). Farklı programlardaki lisans öğrencilerinin çevreye yönelik duyuşsal eğilimleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15(3), 23-36. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/200471
• Ay, U. (2017). Çevreci tüketim davranışlarının değer-inanç-norm kuramı temelinde incelenmesi. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, (9)1, 1 33. https://betadergi.com/ttad/yonetim/icerik/makaleler/128-published.pdf
• Aydemir, M. (2007). The investigation of teachers with respect to knowledge level on environmental concepts. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Bildik, G. (2010). İlköğretim 7. Sınıfta verilen çevre konusunun öğrencilerin çevresel tutumu ve çevre bilgisi üzerine etkisi. [Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Çabuk, B., & Karacaolu Ö. C. (2003). Üniversiteli öğrencilerinin çevre duyarlılıklarının incelenmesi. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 36(1), 189-198. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000079
• Çevre ve Orman Bakanlığı (2010). XVIII. Çevre eğitimi, Türkiye çevre atlası. Ankara.
• Deniş, H., & Genç, H. (2007). Çevre bilimi dersi alan ve almayan sınıf öğretmenliği öğrencilerinin çevreye ilişkin tutumları ve çevre bilimi dersindeki başarılarının karşılaştırılması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20-26.
• Ekici, G. (2005). Lise öğrencilerinin çevre eğitimine yönelik tutumlarının incelenmesi. Eurasian Journal of Educational Research, 18, 71-83. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/741476
• Erdal, H., Erdal, G., & Yücel, M. (2013). Üniversite öğrencilerinin çevre bilinç düzeyi araştırması: Gaziosmanpaşa Üniversitesi örneği. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi. 4, 57-65. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/311597
• Ergin, E. (2011). Çevre bilinci geliştirmede sosyal bilgiler dersinin rolüne ilişkin öğretmen görüşleri (Elazığ ili örneği). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Erten, S., (2000). Empirische untersuchungen zu bedingungen der umwelterziehung ein interkultureller vergleich auf der grundlage der theorie des geplanten verhaltens. Tectum Verlag. Marburg. Deutschland. Erten, S. (2002). Planlanmış davranış teorisi ile uygulamalı öğretim metodu. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 217-233.
• Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır? Çevre ve İnsan Dergisi, 65(66), 1-13.
• Erten, S. (2005). Okul öncesi öğretmen adaylarında çevre dostu davranışların araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(28), 91-100. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/87717
• Erten, S., & Aydoğdu, C. (2011). Türkiyeli ve Azerbaycanlı öğrencilerde, ekosentrik, antroposentrik ve çevreye karşı antipatik tutum anlayışları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(41). http://efdergi.hacettepe.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/688-published.pdf
• Erten, S. (2012). Türk ve Azeri öğretmen adaylarında çevre bilinci. Eğitim ve Bilim, 37(166). https://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/1353/443
• Erten, S. (2015). Üniversite öğrencilerindeki çevreyi korumaya yönelik ilgilerde kimin ve neyin etkisi olmaktadır?, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38, 157-167. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/399363
• Eyiol, S., Çövüt, O., Mergensoy, D., Kırğıl, A., Bacak, E., & Karadeniz, V. (2024). Öğretmenlerin Çevre Duyarlık Algıları. Premium E-Journal of Social Sciences (PEJOSS), 8(38), 209–225. https://doi.org/10.5281/zenodo.10642753
• Güler, T. (2009). Ekoloji temelli bir çevre eğitiminin öğretmenlerin çevre eğitimine karşı görüşlerine etkileri. Eğitim ve Bilim, 34(151), 30-43. http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/viewFile/606/85 Gündüz, M., Aktepe, V., Büyükkarcı, A., Taş, M., & Çakır Elbir, B. (2017). Sınıf öğretmenlerinin doğa ve çevreye yüklediği değerlerin tespit edilmesi. Route Educational and Social Science Journal, 4(5), 116-126. http://acikerisim.nevsehir.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.11787/2218/2017-Route%20Educational%20and%20Social%20Scientst.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Güven, E. (2013). Çevre sorunlarına yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi ve öğretmen adaylarının tutumlarının belirlenmesi. GEFAD/GUJGEF, 33(2), 411-430. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/76910 Haan, G. d., & Kuckartz, U. (1998). Umwelt bewutseins for schungund Umwelt bildungs for schung: Stand, Trends, Ideen. In Umwel tbildung und Umwelt bewusstsein (pp. 13-38). Springer.
• Hatipoğlu, M. (2016). Çevrenin korunmasında idari yaptırımların caydırıcılık açısından değerlendirilmesi. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 1, 77-118. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/145036
• Kahyaoğlu, M., Daban, Ş., & Yangın, S. (2008). İlköğretim öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumları. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, 45-52. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/787154
• Karademir, E. (2013). Öğretmen ve öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersi kapsamında okul dışı öğrenme etkinliklerini gerçekleştirme amaçlarının planlanmış davranış teorisi yoluyla belirlenmesi. Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karaismailoğlu, E. S. (2018). Öğretmenlerin çevre bilinci düzeyinin belirlenmesi-Ankara Etimesgut örneği. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Karakuş, U., Karaaslan, H., & Pehlivan, C. (2018). Sosyal bilgiler ve fen bilimleri derslerinin öğretmen yetiştirme lisans programları ve öğretim programları düzeyinde çevre konuları açısından karşılaştırılması. Turkish Studies Social Sciences, 13(26), 775-788. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.14466
• Karasar, N. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel Yayınları.
• Karataş, A. (2013). Çevre bilincinin geliştirilmesinde çevre eğitiminin rolü ve Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi örneği. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kayaer, M., & Çiftçi, S. (2022). Yükseköğretimde çevre eğitiminin çevre bilincine etkisi. Yönetim ve Ekonomi, 29(1), 93-106. https://doi.org/10.18657/yonveek.1064753
• Keleş, Ö., Uzun, N., & Varnacı Uzun, F. (2010). Öğretmen adaylarının çevre bilinci, çevresel tutum, düşünce ve davranışlarının doğa eğitimi projesine bağlı değişimi ve kalıcılığının değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(32), 384-401. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/70197
• Kement, Ü. (2019). Ekoturizm faaliyetlerine katılan bireylerin değer inanç norm teorisi kapsamında çevre dostu davranışlarının açıklanması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 18(72), 2182-2195. https://doi.org/10.17755/esosder.556627
• Kolomuç, A., & Açışlı, S. (2013). Fen bilgisi ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevreye karşı tutumlarının karşılaştırılması. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(7), 687–696. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS1739
• MEB (2013). İlköğretim Kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) Fen Bilimleri Dersi (3, 4, 5, 6,7 ve 8. sınıflar) Fen Bilimleri Öğretim Programı. Ankara.
• Oğuz, D., Çakcı, I., & Kavas, S. (2011). Yükseköğretimde öğrencilerin çevre bilinci. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 12(1), 34-39. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/195770
• Ören, F. Ş., Kıyıcı, G., Erdoğmuş, E., & Sevinç, Ö. S. (2010). Çevre bilincine sahip öğretmen nitelikleri ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, Sayı. 11-38. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/92278
• Quinn, F., Littledyke, M., Taylor, N., & Davis, C. (2010). Integrating education for sustainability into pre-service primary teacher education: Forging connections in science and technology. 14th International Organisation of Science and Technology Educators Symposium: Socio-cultural and Human Values in Science and Technology Education Slovenia, 13-18 Haziran 2010.
• Salequzzaman, M.D., & Stocker, L. (2001). The context and prospects for environmental education and environmental careers in Bangladesh. International Journal of Sustainability in Higher Education. 2. 104-127. https://doi.org/10.1108/14676370110388309
• Stern, P. C. (2000). Toward a coherent theory of environmentally significant behavior. Journal of Social Issues, 56(3), 407-424. https://doi.org/10.1111/0022-4537.00175
• Tabachnik, B. G., & Fidell, L.S. (2013). Using multivariate statistics (6e éd.). Pearson.
• Teksöz, G., Şahin, E., & Ertepinar, H. (2010). Çevre okuryazarlığı, öğretmen adayları ve sürdürülebilir bir gelecek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39, 307-320. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/87477
• Ulusal Çevre Stratejisi (UÇES), (2006). Çevre ve Orman Bakanlığı AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (2007-2023), Ankara. http://www.surdurulebilirkalkinma.gov.tr/wp-content/uploads/2016/06/AB_ENTEGRE_CEVRE_UYUM_STRATEJISI.pdf
• Uyanık, S. (2021). Fen bilgisi ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sürdürülebilir çevre ile ilgili tutumlarının incelenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Yeşil, M., & Turan, Y. (2020). Çevresel duyarlılık üzerine bir ölçek geliştirme çalışması. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 10(2), 418-435. https://toad.halileksi.net/wp-content/uploads/2022/07/cevreye-yonelik-tutum-olcegi-toad_0.pdf
• Yılmaz, O., & Sayhan, H. (2018). Sosyal bilgiler ve fen bilgisi eğitimi lisans programlarının çevre eğitimi açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 2(2), 9-26.
• Yücel, M., Altunkasa, F., Güçray, S., Uslu, C., & Say, N. P. (2006). Adana’da çevre duyarlılığı düzeyinin ve geliştirme olanaklarının araştırılması. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(2), 217-228. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/18148