Erken Çocukluk Özel Eğitim Programlarına İlişkin Eğitmenlerin Deneyimlerinin İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 35 Sayı: 3, 699 - 721, 22.12.2022

Gülcihan Yazçayır Yaren Önal Gamze Akkaya Yunus Emre Semiz

https://doi.org/10.19171/uefad.1165334

Öz

Erken çocukluk döneminde özel eğitim, gelişimsel olarak risk altında olan veya yetersizliğe sahip 0-8 yaş çocukların gelişimlerini desteklemeyi, akranlarıyla aralarındaki gelişimsel farklılıkları en aza indirmeyi ve bu dönemde ailelerin ihtiyaçlarına cevap vermeyi hedefleyen eğitim hizmetleridir. Bu araştırmanın amacı 0-36 ay arası tanılanan özel eğitim ihtiyacı olan çocuklara hizmet sunan eğitmenlerin erken müdahale (EM)/erken çocukluk özel eğitimi (EÇÖE) programlarına ilişkin görüşlerinin neler olduğunu incelemektir. Bu amaçla araştırma nitel araştırma yöntemlerinden fenomenoloji deseni ile tasarlanmıştır. Buna göre araştırmaya özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde görevli on sekiz eğitmen katılmıştır. Araştırma verileri yarı yapılandırılmış görüşme soruları sorularak yüz yüze ve telefon görüşmeleri ile toplanmıştır. Toplanan veriler Moustakas’ın (1994) fenomenoloji deseni için önerdiği analiz yaklaşımının adımları izlenerek analiz edilmiştir. Bu araştırmada 0-36 ay arasında özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar ile çalışan eğitmenlerin çoğunun herhangi bir EM/EÇÖE programından faydalanmadıkları belirlenmiştir. Benzer şekilde, katılımcıların çoğunun herhangi bir EM/EÇÖE programından yararlanmayı planlamadığı sonucuna varılmıştır. Diğer çarpıcı sonuç ise katılımcıların Milli Eğitim Bakanlığı 0-36 Ay EÇÖE Programı hakkında farkındalıklarının olmadığı anlaşılmıştır. EM/EÇÖE programlarından beklentilerin ise iletişim becerilerini başta olmak üzere tüm gelişim alanlarını desteklemeye yönelik, aile katılımını esas alan, değerlendirme ve etkinlik temelli olması şeklinde olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erken müdahale, Erken çocukluk özel eğitimi, Erken müdahale programları, 0-36 ay erken çocukluk özel eğitimi.

Examination of Educators' Experiences Regarding Early Childhood Special Education Programs

Öz

Special education in early childhood is an educational services that aims to support the development of children aged 0-8 who are at risk or have developmental disabilities, to minimize developmental differences with their peers, and to respond to the needs of families in this period. The purpose of this study is to examine the opinions of educators who provide services to children with special educational needs diagnosed between 0-36 months about early intervention (EI)/early childhood special education (ECSE) programs. For this purpose, the research has been designed as a phenomenological study, one of the qualitative research methods. Accordingly, 18 educators working in special education and rehabilitation centers participated in the research. Research data were collected through face-to-face and telephone interviews by asking semi-structured interview questions. The collected data were analyzed by following the steps of the analysis approach suggested by Moustakas (1994) for the phenomenology design. In this study, it was determined that most of the educators working with children with special educational needs between 0-36 months did not benefit from any EI/ECSE program. Similarly, it was concluded that most of the participants did not plan to benefit from any EI/ECSE program. Another striking result was that the participants were not aware of the Ministry of National Education 0-36 months ECSE Programme. It has been determined that the expectations from EI/ECSE programs are that they support all development areas, especially communication skills, be based on family participation, evaluation and activities.

Anahtar Kelimeler

Early intervention, Early childhood special education, Early intervention programs, 0-36 months early childhood special education.

Kaynakça

• Akoğlu, G. & Şipal, R. F. (2012). Düşük sosyo-ekonomik düzeydeki çocuklara yönelik erken müdahale yaklaşımları: Dünyadan ve Türkiye’den uygulamalar. Toplum ve Sosyal Hizmet, 23(1) , 173-184.
• Aytekin, Ç. (2014). Ev temelli erken müdahale programının geliştirilmesi: Bir vaka çalışması (Yayın No. 366067) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Aytekin, Ç. (2016). Türkiye’de erken müdahale kavramına yönelik yapılmış lisansüstü tezlerin incelenmesi. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 4(2) , 115-127 .
• Bakkaloğlu, H. (2004). Etkinliğe dayalı müdahale programının 3-6 yaş gelişimsel geriliği olan çocukların geçiş becerilerine etkisi (Yayın No. 141528) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Bekman, S. (1998). Eşit fırsat (Anne Çocuk Eğitim Programı'nın değerlendirilmesi). Anne Çocuk Eğitim Vakfı Yayıncılık.
• Berlin, L.J., Brooks-Gunn, J., McCarton, C., & McCormick, M.C. (1998). The effectiveness of early intervention: Examining risk factors and pathways to enhanced development. Preventive Medicine, 27, 238–245.
• Biber, K. & Ural, O. (2016). Portage erken eğitim programının 5–6 yaş çocuklarının gelişimleri ile aile katılım düzeyleri üzerindeki etkisi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 12(6), 1181-1204.
• Birkan, B. (2001). Küçük Adımlar Kursu’nun gelişim geriliği olan çocuğa sahip annelerin küçük adımları uygulama becerilerini kazanmalarına etkisi (Yayın No. 101661) [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Birkan, B. (2002). Erken özel eğitim hizmetleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 3(02), 99-109. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000062
• Bowe, F.G. (2007). Early childhood special education: Birth to eight. Thomson Delmar Learning.
• Bricker, D. D., Felimban, H. S., Fang, Y. L., Stegenga, S. M. & O’Malley Storie, S. (2022). A proposed framework for enhancing collaboration in early intervention/early childhood special education. Topics in Early Childhood Special Education. 41(4), 240-252. https://doi.org/10.1177/0271121419890683
• Brookes-Gunn, J., Berlin, L.J. & Fuligni, A.S. (2000). Early childhood intervention programs: What about the family? In Shonkoff, J.P. & Meisels, S.J. (Eds.), Handbook of early childhood intervention (2nd ed., pp.549-588). Camridge University Press.
• Cameron, R. J. (1996). Early intervention for young children with developmental delay: the Portage approach. Child: Care, Health And Development, 23(1), 11-27. https://doi.org/10.1046/j.1365-2214.1997.838838.x
• Creswell, J.W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (2nd ed.). Thousand Oaks,. CA: Sage.
• Çelebioğlu-Morkoç, Ö. (2011). 4-5 yaş grubu çocuklarına yönelik hazırlanan erken müdahale programının etkililiğinin belirlenmesi: Çanakkale ili örneği (Yayın No.308954) [Yüksek lisans tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Decker, C. A. & Decker, J. R. (2005). Planning and administering early childhood programs. Prentice Hall. Demiröz, K. (2021). Erken çocukluk özel eğitiminde aile ve personel iş birliği. (Yayın No.681813) [Yüksek lisans tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Diken, İ. H., Bozkurt, F. Arıkan, A., Çolak, A., Çelik, S., Cavkaytar, E. & Şenbalkan, G. (2011). Proje BİA-AV: Okulöncesi dönemde antisosyal davranışları erken önlemeye yönelik başarıya ilk adım erken eğitim programı anaokulu versiyonu’nun uyarlanması ve etkililiği: Pilot çalışma bulguları. 21. Ulusal Özel Eğitim Konferansında sözlü sunu, Cyprus/Kıbrıs.
• Diken, I. H., Cavkaytar, A., Batu, S., Bozkurt, F. & Kurtyılmaz, Y. (2010). First Step to Success a school/home intervention program for preventing problem behaviors in young children: Examining the effectiveness and social validity in Turkey. Emotional and Behavioral Difficulties, 15(3), 207–221. https://doi.org/10.1080/13632752.2010.497660
• Diken, İ. H., Vuran, S., Yanardağ, M., Diken, Ö., Ülke-Kürkçüoğlu, B., Bozkurt, F., Tosun, Y., Çelik, S., & Tomris, G. (2014). Gelişimsel destek programı. https://www.gedep.org/resources/assets/site/pdf/gedep.pdf
• Doğan, H. (2012). Özel öğrenme güçlüğü riski taşıyan 5-6 yaş çocukları için uygulanan erken müdahale eğitim programının etkisinin incelenmesi. (Yayın No.319492) [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Er-Sabuncuoğlu, M., & Diken, I. H. (2010). Early childhood ıitervention in Turkey: Current situation, challenges and suggestions. International Journal of Early Childhood Special Education, 2(2), 149-160. https://doi.org/10.20489/intjecse.107966
• Guralnick, M. J. (2011) Why early intervention works: A systems perspective. Infants and Young Children, 2(1), 6–28. https://doi.org/10.1097/IYC.0b013e3182002cfe
• Güleç-Aslan, Y. (2008). Otistik çocuklar için davranışsal eğitim programı (Oçidep) ev uygulaması sürecinin ve sonuçlarının incelenmesi (Yayın No.229414) [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Güleç-Aslan, Y. & Subaşı-Yurtçu, A. B. (2017). Otistik çocuklar için davranışsal eğitim programı (OÇİDEP) eğitmenlerinin OÇİDEP’e ilişkin algıları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(62), 971-984. https://doi.org/10.17755/esosder.286479
• Gürel-Selimoğlu, Ö. & Özdemir, S. (2018). Etkileşim temelli erken çocuklukta müdahale programı'nın (ETEÇOM) otizm spektrum bozukluğu sergileyen çocukların sosyal etkileşim becerileri üzerindeki etkililiği. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 2(3), 514-555. https://doi.org/10.24130/eccd-jecs.196720182399
• Güven, G. & Efe-Azkeskin, K. (2010). Erken çocukluk eğitimi ve okul öncesi eğitim. İ. H. Diken (Ed.), Erken çocukluk eğitimi (1.Baskı, s. 2-50). Pegem Akademi.
• Güven, N., Bal, S., Metin, N. & Atay, M. (2000, Ekim, 6-8). Usage of the portage in Turkey and extending its usage throughout Turkey. [Sözlü Sunum]. VIII. Uluslararası Portage Konferansı, Alabama Birmingham, U.S.A.
• Hornby, G. (1991). Parental involvement. In Mitchell, D. & Brown, R., (Eds.), Early intervention studies for children with special needs. Chapman Hall.
• Kağıtçıbaşı, Ç., Sunar, D., Bekman, S., & Cemalcılar, Z. (2005). Erken müdahalenin erişkinlikte süren etkileri: Erken destek projesinin ikinci takip araştırmasının ön bulguları. Anne-Çocuk Eğitim Vakfı Yayınları.
• Karaaslan, Ö. (2010). Etkileşime Dayalı Erken Eğitim Programı’nın (edep) gelişimsel yetersizliğe sahip çocuklar ve anneleri üzerindeki etkililiği (Yayın No.265733) [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kardeş, S. & Akman, B. (2020). Okul öncesi eğitim öğretmenlerinin ve kurum yöneticilerinin erken müdahale programlarına ilişkin algılarının incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1) , 295-317. https://doi.org/10.33711/yyuefd.691590
• Karoly, L. A., Kilburn, M. R. & Cannon, J. S. (2005). Early childhood interventions: Proven results, future promise. Rand Corporation.
• Kartal, H. (2008). Çocuk ve aileyi desteklemeye yönelik ev ziyaretlerine dayalı erken müdahale programları ve programların etkileri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 41(1), 1-28.
• Kırcaali-İftar, G. (2014). Otistik çocuklar için davranışsal eğitim programı formları. Anı Yayıncılık.
• Kırcaali-İftar, G., Kurt, O. & Ülke-Kürkçüoğlu, B. (2014a). Otistik çocuklar için davranışsal eğitim programı I. Anı Yayıncılık.
• Kırcaali-İftar, G., Ülke-Kürkçüoğlu, B. & Kurt, O. (2014b). Otistik çocuklar için davranışsal eğitim programı II. Anı Yayıncılık.
• Kobal, G. (2001). Küçük adımlar erken eğitim projesi: Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı. Zihinsel Engelliler Destek Derneği Yayınları.
• Korkmaz-Toper, Ö. (2015). Eve dayalı olarak gerçekleştirilen etkileşim temelli erken çocuklukta müdahale programının (ETEÇOM) otizm spektrum bozukluğu tanılı çocuklar ve anneleri üzerindeki etkililiği (Yayın No.385584) [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Lovaas, O. I. (2003). Teaching individuals with developmental delays: Basic intervention techniques. PRO-ED.
• Mahoney, G., Kaiser, A., Girolametto, L., MacDonald, J., Robinson, C., Safford, P., & Spiker, D. (1999). Parent education in early intervention: A call for a renewed focus. Topics in Early Childhood Special Education, 19, 131-140. http://dx.doi.org/10.1177/027112149901900301
• Moustakas, C. (1994). Phenomenological research methods. Thousand Oaks.
• Metin, Ş., Akbaş, U., Yıldız, H., & Özaydın, L., (2017). Türkiye’de 0-3 yaş çocuklara yönelik gerçekleştirilen lisansüstü tez çalışmalarının gözden geçirilmesi. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 2(1), 39-59.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Sage.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2012). Millî eğitim bakanlığı özel eğitim kurumları yönetmeliği. https://ookgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_09/06103840_Ozel_EYitim_KurumlarY_YonetmeliYi.pdf Erişim tarihi: 20.03.2021
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB. (2018a). Özel eğitime ihtiyacı olan bireyler için (0-36 ay) erken çocukluk özel eğitim öğretim programı. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_10/09145213_Erkencocukluk.pdf Erişim tarihi: 20.03.2021
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) (2018b). Özel eğitime ihtiyacı olan bireyler için (37-78 ay) okul öncesi özel eğitim öğretim programı. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_10/09145549_Okul_Yncesi_son_pdf.pdf Erişim tarihi: 20.03.2021
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2021). Destek eğitim programları. https://ookgm.meb.gov.tr/www/destek-egitim-programlari/icerik/205 Erişim tarihi: 20.10.2021
• O'connor, E. A. & Yasik A. E. (2007). Using information from an early intervention program to enhance literacy goals on the individualized education program (IEP), Reading Psychology, 28(2), 133-148, https://doi.org/10.1080/02702710600846902
• Odom, S. L. & Wolery, M. (2003). A unified theory of practice in early intervention/early childhood special education: Evidence-based practices. The Journal of Special Education, 37(3), 164-173. https://doi.org/10.1177/00224669030370030601
• Odom, S. L., Yoder, P., & Hill, G. (1988). Developmental intervention for infants with handicaps: Purposes and programs. The Journal of Special Education, 22(1), 11-24. https://doi.org/10.1177/002246698802200105
• Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. (2018). T.C. Resmi Gazete (30471), 7 Temmuz 2018.
• Paik, E. & Healey W. C. (1999) Early ıntervention programs in Korea for children with disabilities, International Journal of Disability, Development and Education, 46(2), 253-259, DOI:10.1080/103491299100669
• Peterson, C. A., Wall, S., Raikes, H. A., Kisker, E. E., Swanson, M. E., Jerald, J., Atwater, J. B. & Qiao, W. (2004). Early head start: Identifying and serving children with disabilities. Topics in Early Childhood Special Education, 24(2), 76-88. https://doi.org/10.1177/02711214040240020301
• Pieterse, M., Treolar, R., Cairns, S., Uther, D., & Brar, E. (1985). Küçük Adımlar gelişimsel geriliği olan çocuklara yönelik erken eğitim programı. (G. Kırcaali-iftar, Çev.Editörü). Daktylos.
• Rakap, S. , Kalkan, S. & Balikci, S. (2022). Özel eğitimde nitelikli davranışsal amaç belirleme ve yazmaya ilişkin ilkelerin doküman analizi yoluyla belirlenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 631-650. https://doi.org/10.31592/aeusbed.1098622
• Raver, S. A., & Childress, D. C. (2015). Family-centered early intervention: Supporting infants and toddlers in natural environments. Paul H. Brookes Publishing Co.
• Roberts, M. Y., & Kaiser, A. P. (2011). The effectiveness of parent-implemented language interventions: A meta-analysis. American Journal of Speech-Language Pathology, 20, 180-199. https://doi.org/10.1044/1058-0360(2011/10-0055)
• Sazak-Pınar, E. (2006). Dünyada ve Türkiye'de erken çocukluk özel eğitiminin gelişimi ve erken çocukluk özel eğitim uygulamaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 7(02), 71-83. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000098
• Seidman, I. (2006). Interviewing as qualitative research: A guide for researchers in education and the social sciences. Educators college press.
• Selimoğlu, Ö. G. & Özdemir, S. (2018). Etkileşim Temelli Erken Çocuklukta Müdahale Programı'nın (ETEÇOM) otizm spektrum bozukluğu sergileyen çocukların sosyal etkileşim becerileri üzerindeki etkililiği. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 2(3), 514-555. https://doi.org/10.24130/eccd-jecs.196720182399
• Shearer, M. S. & Shearer, D. E. (1972). The Portage Project: A model for early childhood education. Exceptional Children, 39(3), 210-217. https://doi.org/10.1177/001440297203900304
• Sucuoğlu, B., Küçüker, S., Kobal, G., Özenmiş, P., Kaygusuz, Y., & Bakkaloğlu (Ceber), H. (2001). Küçük adımlar erken eğitim programı. Cümle Yayınları.
• Sucuoğlu, N. B., Sarıca, A. D., Bakkaloğlu, H., & Keçeli-Kaysılı, B. (2014). Paraprofesyoneller için küçük adımlar erken eğitim programı kursu: Kursiyerler ne söylüyor? Journal of Faculty of Educational Sciences, 47(1), 377-396.
• Tomris, G. (2019). Down sendromlu çocuğu olan ebeveynlere yönelik geliştirilen doğal öğretime dayalı erken müdahale (DÖDEM) programının ebeveyn ve çocukları üzerindeki etkililiği (Yayın No.542844) [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Uysal, H. (2016). Eşsiz yıllar müdahale programı çocuk boyutu'nun uyarlanması ve programın etkililiğinin araştırılması (Yayın No.418197) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Walker, H. M., Kavanagh, K., Stiller, B., Golly, A., Severson, H. H. & Feil, E. G. (1997). First Step to Success: Helping young children overcome antisocial behaviour. Sopris West.
• Walker, H. M., Kavanagh, K., Stiller, B., Golly, A., Severson, H. H., & Feil, E. G. (2001). First Step to Success: An early intervention approach for preventing school antisocial behavior. In H. M. Walker & M. H. Epstein (Eds.), Making schools safer and violence free: Critical issues, solutions, and recommended practices (pp. 73–87). Pro-Ed.
• Webster-Stratton, C. (2001). The incredible years: Parents, educators, and children training series. Residential Treatment for Children & Youth, 18(3), 31- 45. https://doi.org/10.1300/J007v18n03_04
• Yazıcı, D. N. (2018). Keyhole erken müdahale programının ebeveyn ve çocuk çıktıları üzerindeki etkisi (Yayın No.534472) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yumuş, M. & Tanju, E. H. (2015). Öğretmen adaylarının erken çocuklukta "Erken Müdahale"ye ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Başkent University Journal of Education, 2(1), 68 - 76.
• Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2018). Yeni yüksek öğretmen yetiştirme lisans programları, özel eğitim öğretmenliği lisans programı. https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/egitim_ogretim_dairesi/Yeni-Ogretmen-Yetistirme-Lisans-Programlari/Ozel_Egitim_Ogretmenligi_Lisans_Programi.pdf Erişim tarihi: 15.08.2022
• Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2016). Çocuk gelişimi lisans eğitimi ulusal çekirdek eğitimi programı. https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/egitim_ogretim_dairesi/Ulusal-cekirdek-egitimi-programlari/cocuk_gelisimi_cekirdek_egitim_programi.pdf Erişim tarihi: 15.08.2022