Öğretmenlerin Öğretim Programı Farkındalıklarını Yordayan Bir Etmen Olarak Eleştirel Düşünme Eğilimleri

Yıl 2025, Cilt: 38 Sayı: 2, 372 - 391, 26.08.2025

Mine Yilar , Eyüp Yurt

https://doi.org/10.19171/uefad.1572453

Öz

Bu çalışma, öğretmenlerin öğretim programı farkındalıkları ile eleştirel düşünme eğilimlerinin ne düzeyde olduğunu belirlemeyi ve öğretmenlerin öğretim programı farkındalıkları ile eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişkileri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma grubunu 2023-2024 eğitim öğretim yılında, Bursa ilinin merkez ilçelerindeki devlet okullarında görev yapan toplam 400 öğretmen oluşturmaktadır. Çalışma, ilişkisel araştırma modeli kullanılarak yürütülmüştür. Veri toplama aracı olarak Öğretim Programı Farkındalık Ölçeği (ÖPFÖ) ve Kaliforniya Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ölçeği’nin Türkçe versiyonu (CCTDI-T) kullanılmıştır. Araştırma kapsamında toplanan veriler, betimsel analizler, Pearson korelasyon analizi ve çoklu doğrusal regresyon analizi uygulanarak analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, öğretmenlerin öğretim programı farkındalıklarının ve eleştirel düşünme eğilimlerinin genel ortalamalarının yüksek olduğunu göstermiştir. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenlerin öğretim programı farkındalıkları ile eleştirel düşünme eğilimleri arasında pozitif yönlü ve anlamlı ilişkilerin olduğu anlaşılmıştır. Öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimlerinin öğretim programı farkındalıklarını etkilediği de belirlenmiştir. Bu araştırmada elde edilen sonuçlar, öğretmenlerin öğretim programı farkındalığını desteklemek için eleştirel düşünme eğilim ve becerilerinin öncelikle geliştirilmesi gerektiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Farkındalık , Öğretim Programı Farkındalığı , Eleştirel Düşünme , Eleştirel Düşünme Eğilimleri

Critical Thinking Dispositions as Predictors of Teachers’ Curriculum Awareness

Öz

This research aims to determine the level of teachers' curriculum awareness and critical thinking dispositions and to examine the relationships between these two variables. The study group consists of 400 teachers working in public schools in the central districts of Bursa province during the 2023-2024 academic year. The research was conducted using the correlational research design. The Curriculum Awareness Scale (CAS) and the Turkish version of the California Critical Thinking Dispositions Inventory (CCTDI-T) were used as data collection tools. The data were analyzed using descriptive statistics, Pearson correlation analysis, and multiple linear regression analysis. The results showed that the teachers' overall levels of curriculum awareness and critical thinking dispositions were generally high. Furthermore, there were positive and statistically significant relationships between teachers' curriculum awareness and critical thinking dispositions. It was also found that teachers' critical thinking dispositions significantly predicted their level of curriculum awareness. These findings suggest that developing teachers’ critical thinking dispositions and skills may be a key factor in enhancing curriculum awareness.

Anahtar Kelimeler

Awareness , Curriculum Awareness , Critical Thinking , Critical Thinking Dispositions

Kaynakça

• Alpar, R. (2011). Çok değişkenli istatistiksel yöntemler. Detay Yayıncılık.
• Bailin, S., Case, R., Coombs, J. R., & Daniels, L. B. (1999). Conceptualizing critical thinking. Journal of Curriculum Studies, 31(3), 285-302. https://doi.org/10.1080/002202799183133
• Barut, C., Gündoğdu, K. (2023). Öğretmenlerin program okuryazarlık düzeyleri ve eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişki. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(37), 198-217. http://dx.doi.org/10.35675/befdergi.1213781
• Bloom, B. S., Engelhart, M. D., Furst, E. J., Hill, W. H., & Krathwohl, D. R. (1956). Taxonomy of educational objectives: The classification of educational goals. Handbook 1: Cognitive domain. Longmans.
• Brookfield, S. D. (2011). Teaching for critical thinking: Tools and techniques to help students question their assumptions. Jossey-Bass.
• Büyüköztürk, Ş. (2021). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (29. Baskı). Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Can, A. (2022). SPSS ile nicel veri analizi (10. Baskı). Pegem A Yayıncılık.
• Coşgun Demirdağ, M. & Taşgın, A. (2024). Okul öncesi öğretmenlerinin program okuryazarlığı ve öğretim programı farkındalıkları arasındaki ilişki. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 13(3), 1035-1052. https://doi.org/10.7884/teke.1508003
• Çelebi, A., Ünalan Benzetme, M., Arslan, Ş., & Akman, S. (2024). Öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimlerinde demografik özelliklerin etkisi. The Journal of Social Sciences, 69(69), 477-488. http://dx.doi.org/10.29228/SOBIDER.75768
• Dökmen, Ü. (2002). Yarına kim kalacak? Evrenle uyumlaşma sürecinde var olmak gelişmek uzlaşmak. Sistem Yayıncılık.
• Ekinci, C. E., & Ekinci, N. (2017). A study on the relationships between teachers’ critical thinking dispositions and their perceptions of occupational professionalism. Educational Process: International Journal, 6(2), 53-78. http://dx.doi.org/10.22521/edupij.2017.62.5
• Ennis, R. H. (1996). Critical thinking dispositions: Their nature and assessability. Informal Logic 18(2-3), 165–182. https://doi.org/10.22329/il.v18i2.2378
• Facione, N. C., Facione, P. A., & Sanchez, C. A. (1994). Critical thinking disposition as a measure of competent clinical judgment: The development of the california critical thinking disposition inventory. Journal of Nursing Education, 33(8), 345-350. https://doi.org/10.3928/0148-4834-19941001-05
• Facione, P. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction (The Delphi Report). American Philosophical Association.
• Facione, P. A., Sanchez, C. A., Facione, N. C., & Gainen, J. (1995). The disposition toward critical thinking. The Journal of General Education, 44(1), 1-25. https://www.jstor.org/stable/27797240
• Field, A. (2013). Discovering statistics using IBM SPSS statistics (4th ed.). SAGE Publications.
• George, D., & Mallery, M. (2010). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update (10a ed.). Pearson.
• Halpern, D. F. (1998). Teaching critical thinking for transfer across domains: Disposition, skills, structure training, and metacognitive monitoring. American Psychologist, 53(4), 449–455. https://doi.org/10.1037/0003-066X.53.4.449
• Halx, M. D., & Reybold, L. E. (2005). A pedagogy of force: Faculty perspectives of critical thinking capacity in undergraduate students. The Journal of General Education, 54(4), 293–315. https://doi.org/10.1353/jge.2006.0002
• Jahn, D. (2012). Kritisches Denken fördern können–Entwicklung eines didaktischen Designs zur Qualifizierung pädagogischer Professionals. Shaker Verlag.
• Karakaya, F., Çakmak, Z., Caner, Ş. N. ve Yılmaz, M. (2024). Fen bilimleri öğretmenlerinin öğretim programı farkındalıklarının incelenmesi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(1), 104-120. https://dx.doi.org/10.30855/gjes.2024.10.01.004.
• Karasar, N. (2020). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler. Nobel Yayıncılık.
• Kavan, N., & Yıldırım Suna, Z. (2023). Türkçe öğretmenlerinin 2019 Türkçe dersi öğretim programı’na yönelik farkındalık düzeylerinin incelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(3), 781-797. https://doi.org/10.33437/ksusbd.1384034
• Keçeli, G. (2024). Ortaöğretim matematik dersi öğretmenlerinin öğretim programı farkındalıkları ve eğitim programına yönelik değerlendirmeleri (Yayın No. 864497) [Yüksek lisans tezi, Bartın Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Kettler, T. (2016a). A differentiated approach to critical thinking in curriculum design. In Kettler, T. (Ed.), Modern curriculum for gifted and advanced academic students (pp. 91-110). Prufrock Press.
• Kettler, T. (2016b). Critical thinking skills among elementary school students: Comparing identified gifted and general education student performance. Gifted Child Quarterly, 60(3), 159–172. https://doi.org/10.1177/0016986214522508
• Kökdemir, D. Y., & Dönmez, A. T. D. (2003). Belirsizlik durumlarinda karar verme ve problem çözme (Yayın No. 127649) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Kozikoglu, I. (2019). Investigating critical thinking in prospective teachers: Metacognitive skills, problem solving skills and academic self-efficacy. Journal of Social Studies Education Research, 10(2), 111-130. https://jsser.org/index.php/jsser/article/view/362
• Kuloğlu, A. (2022). Eğitim programları ve öğretim (EPÖ) alanında lisansüstü öğrenim gören öğretmenlerin farkındalıkları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 532-544. https://doi.org/10.33437/ksusbd.1035142
• Lithoxoidou, A., & Georgiadou, T. (2023). Critical thinking in teacher education: Course design and teaching practicum. Education Sciences, 13(8), 837. https://doi.org/10.3390/educsci13080837
• Maiorana, V. P. (1992). Critical thinking across the curriculum: Building the analytical classroom. ERIC Clearinghouse on Reading and Communication Skills and EDINFO Press.
• Metsäpelto, R. L., Poikkeus, A. M., Heikkilä, M., Husu, J., Laine, A., Lappalainen, K., ... & Suvilehto, P. (2022). A multidimensional adapted process model of teaching. Educational assessment, evaluation and accountability, 1-30. https://doi.org/10.1007/s11092-021-09373-9
• Özdamar, K. (2004). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi (çok değişkenli analizler). Kaan Kitabevi.
• Paul, R., & Elder, L. (2006). Critical thinking: Tools for taking charge of your learning and your life (2nd ed.). Pearson.
• Pektaş, Ö. (2021). Öğretmenlerin öğretim programlarına ilişkin farkındalıklarının incelenmesi (Yayın No. 662811) [Yüksek lisans tezi, Siirt Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Pektaş, Ö., & Pesen, A. (2021). Öğretmenlerin öğretim programlarına ilişkin farkındalık düzeylerinin incelenmesi. Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 216-232.
• Thompson, C. (2011). Critical thinking across the curriculum: Process over output. International Journal of Humanities and Social Science, 1(9), 1-7. https://www.ijhssnet.com/journal/index/263
• Yıldırım Döner, S., & Demir, S. (2024). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile okuma becerileri arasındaki ilişkiye yönelik görüşleri. Journal of Language Education and Research, 10(1), 112-146. http://dx.doi.org/10.31464/jlere.1450755
• Yurt, E. (2023). Sosyal bilimlerde çok değişkenli analizler için pratik bilgiler: SPSS ve AMOS uygulamaları [Practical Insights for Multivariate Analyses in Social Sciences: SPSS and AMOS Applications]. Ankara: Nobel.
• Yurt, E. (2024). Öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimleri ile öğretim programına bağlılık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 152-169. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2024..-1326141