Erken, Orta ve Geç Ergenlik Döneminde Sportmenlik Öz-Kontrol ve Bilinçli Farkındalık Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 38 Sayı: 2, 464 - 482, 26.08.2025

Enes İnaler , Serhat Turan

https://doi.org/10.19171/uefad.1593661

Öz

Bu araştırmanın amacı erken, orta ve geç ergenlik döneminde sportmenlik, öz-kontrol ve bilinçli farkındalık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Araştırma örneklemini erken ergenlik döneminde bulunan 258, orta ergenlik döneminde bulunan 286, geç ergenlik döneminde bulunan 284 katılımcı olmak üzere 828 katılımcı oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak “Kişisel Bilgi Formu”, “Beden Eğitimi Dersi Sportmenlik Davranışı Ölçeği (BEDSDÖ)”, “Kısa Öz-Kontrol Ölçeği” ve “Bilinçli Farkındalık Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde Betimleyici İstatistikler, Pearson Korelasyon ve Çoklu Doğrusal regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, erken, orta ve geç ergenlerin sportmenlik düzeyleri ile öz-kontrol düzeyleri arasında pozitif yönde orta düzeyde, sportmenlik düzeyleri ile bilinçli farkındalık düzeyleri arasında pozitif yönde düşük düzeyde, öz-kontrol düzeyleri ile bilinçli farkındalık düzeyleri arasında pozitif yönde orta düzeyde anlamlı ilişkiler olduğu tespit edilmiştir. Öz-kontrol ve bilinçli farkındalığın sportmenlik üzerinde pozitif yönde anlamlı yordayıcı güce sahip olduğu tespit edilmiştir. Sportmenliğe ait toplam varyansın erken ergenlik dönemi için %21, orta ergenlik dönemi için %20, geç ergenlik dönemi için %14’ünün öz-kontrol ve bilinçli farkındalık ile açıklandığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ergenlik , Sportmenlik , Bilinçli Farkındalık , Öz-kontrol

Investigation of the Relationship Between Sportsmanship, Self-Control and Mindfulness Levels in Early, Middle and Late Adolescence

Öz

This study aims to examine the relationship between sportsmanship, self-control, and mindfulness levels across early, middle, and late adolescence. The research sample consisted of 828 participants: 258 in early adolescence, 286 in middle adolescence, and 284 in late adolescence. Data were collected using “Personal Information Form”, ‘Physical Education Course Sportsmanship Behavior Scale (PECBSBS)’, ‘Brief Self-Control Scale’ and ‘Mindfulness Scale’. Descriptive statistics, Pearson correlation, and multiple linear regression analysis were used to analyze the data. The results revealed significant positive relationships between sportsmanship levels and self-control at a medium level for all age groups, low-level positive relationships between sportsmanship and mindfulness, and medium-level positive relationships between self-control and mindfulness levels. Self-control and mindfulness were found to have a significant positive predictive power on sportsmanship. It was concluded that 21% of the total variance of sportsmanship for early adolescence, 20% for middle adolescence, and 14% for late adolescence was explained by self-control and mindfulness.

Anahtar Kelimeler

Adolescence , Sportsmanship , Mindfulness , Self-control

Kaynakça

• Baker, J. (2010). The expression of low self-control as problematic drinking in adolescents: An integrated control perspective. Journal of Criminal Justice, 38(3), 237–244.
• Baumeister, R. (2018). Self-regulation and self-control: Selected works of Roy F. Baumeister. Routledge.
• Baumeister, R. F. & Alquist, J. L. (2009). Is there a downside to good self-control? Self and Identity, 8(2-3), 115–130. https://doi.org/10.1080/15298860802501474
• Baumeister, R. F., Heatherton, T. F., & Tice, D. M. (1994). Losing control: How and why people fail at self-regulation. Academic Press.
• Baumeister, R. F. & Heatherton, T. F. (1996). Self-regulation failure: An overview. Psychological Inquiry, 7(1), 1-15. Erişim adresi: https://doi.org/10.1207/s15327965pli0701_1
• Baumeister, R. F., Vohs, K. D. & Tice, D. M. (2007). The strength model of self-control. Current Directions in Psychological Science, 16(6), 351-355. https://doi.org/10.1111/j.1467-8721.2007.00534.x
• Bishop, S. R., Lau, M., Shapiro, S., Carlson, L., Anderson, N. D., Carmody, J., & Devins, G. (2004). Mindfulness: a proposed operational definition. Clinical Psychology: Science and Practice, 11(3), 230.
• Bossler, A. M., & Holt, T. J. (2010). The effect of self-control on victimization in the cyberworld. Journal of Criminal Justice, 38, 227–236.
• Bowlin, S. L., & Baer, R. A. (2012). Relationships between mindfulness, self-control, and psychological functioning. Personality and individual differences, 52(3), 411-415.
• Brown, K. W., Ryan, R. M., & Creswell, J. D. (2007). Mindfulness: Theoretical foundations and evidence for its salutary effects. Psychological Inquiry, 18(4), 211-237. https://doi.org/10.1080/10478400701598298
• Çalımbey, T. (2023). Kendine zarar verme davranışı olan ergenlerde öfke düzeyi ve bilinçli farkındalık arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü].
• Çarsancaklı, E. (2023). Ergenlik dönemi agresyonu ile ergenlerin algıladıkları ebeveyn tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medipol Üniversitesi].
• Çelik, E. O. (2019). Dağcılık sporu ile uğraşan bireylerin doğaya bağlılık, bilinçli farkındalık, öz kontrol düzeylerinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi].
• Çuhadaroğlu, F. (2000). Ergenlik döneminde psikolojik gelişim özellikleri. Katkı Pediatri Dergisi, 21(6), 863-868.
• DeLisi, M., Beaver, K. M., Vaughn, M. G., Trulson, C. R., Kosloski, A. E., Drury, A. J., & Wright, J. P. (2010). Personality, gender, and self-control theory revisited: Results from a sample of institutionalized juvenile delinquents. Applied Psychology in Criminal Justice, 6(1), 31-46.
• Derman, M. T. & Başal, H. A. (2013). Okul öncesi çocuklarda gözlenen davranış problemleri ile ailelerin anne baba tutumları arasındaki ilişki. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2(1), 115-144.
• DeWall, C. N., Baumeister, R. F., Stillman, T. F. & Gailliot, M. T. (2007). Violence restrained: Effects of self-regulation and its depletion on aggression. Journal of Experimental social psychology, 43(1), 62-76. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jesp.2005.12.005
• Ekeland, E., Heian, F. & Hagen, K. (2005). Can exercise improve self-esteem in children and young people? A systematic review of randomised controlled Trials, British Journal of Sports Medicine. 39(11), 792-798.
• Eysenck, M. W. (1998). Personality and the psychology of religion. Mental Health, Religion & Culture, 1(1), 11-19.
• Finkel, E. J., & Campbell, W. K. (2001). Self-control and accommodation in close relationships: an interdependence analysis. Journal of personality and social psychology, 81(2), 263.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (8th ed.). McGraw-Hill Companies.
• Germer, C. (2004). What is mindfulness? Insight Journal, 22, 24-29.
• Goldstein, N. S. & Carbo, C. (2018). Application of metatheory of resilience in adolescent pregnancy and substance use disorders.
• Gottfredson, M. R. & Hirschi, T. (1990). A general theory of crime. Stanford University Press.
• Hayes, S., & Lillis, J. (2012). Acceptance and commitment therapy. American Psychological Association.
• Heatherton, T. F. (2011). Neuroscience of self and self-regulation. Annual review of psychology, 62, 363-390.
• Hockenberry, J. M. (2011). Family-centered care of the adolescent health. Nursing care of Infants and children. Philadelphia, Mosby, 738-837.
• İnaler, E., & Turan, S. (2023). Erken ve orta ergenlik döneminde sportmenlik davranışlarının yordayıcıları: duygusal zekâ ve psikolojik sağlamlık. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 6(4), 68-84.
• Johnson, R. B., & Christensen, L. (2014). Educational research: Quantitative, qualitative and mixed approaches (5th ed.). Sage.
• Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: Past, present and future. Clinical Psychology Science Practice, 10, 144-156.
• Kara, E. (2016). Üniversite öğrencilerinin depresyon düzeylerinin bağlanma stilleri ve bilinçli farkındalık ile ilişkisi: Öz kontrolün aracı rolü. [Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi].
• Kara, E. & Ceyhan, A. A. (2017). Üniversite öğrencilerinin depresyon düzeylerinin bilinçli farkındalık ile ilişkisi: Öz-kontrolün aracılık rolü. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 6(1), 9-14. https://doi: 10.5455/JCBPR.251016.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel arastırma yöntemi. Nobel Yayincilik.
• Karremans, J. C., Schellekens, M. P. J. & Kappen, G. (2015). Bridging the sciences of mindfulness and romantic relationships. Personality and Social Psychology Review, 21(1), 29-49. doi:10.1177/1088868315615450
• Kaymaz, E. & Şakiroğlu, M. (2020). Bilinçli Farkındalık ve Bilişsel Esnekliğin Problemli Akıllı Telefon Kullanımı Üzerindeki Etkisi: Öz kontrolün Aracı Rolü. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(38), 79-108. DOI: 10.21550/sosbilder.600325
• Kellough, R. D. & Kellough, N. G. (2008). Teaching young adolescents: Methods and resources for middle grades teaching (5th ed.). Pearson Merrill Prentice Hall.
• Koç, M. (2004). Gelişim psikolojisi açısından ergenlik dönemi ve genel özellikleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(17), 231-238.
• Koç, Y. (2013). Beden eğitimi dersi sportmenlik davranışı ölçeği (BEDSDÖ): Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1).
• Kuzucu, Y., Tunçer, İ. & Şeyma, A. (2015). İlişkilerde bilişsel çarpıtmalar ve öz-kontrol ilişkisinde sürekli öfkenin aracılık rolü. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(1), 48-56.
• Li, B. J., Dou, K., Situ, Q. M., Salcuni, S., Wang, Y. J. & Friese, M. (2019). Anger rumination partly accounts for the association between trait self-control and aggression. Journal of Research in Personality, 81, 207-223.
• Morsunbul, U. (2015). The effect of identity development, self-esteem, low selfcontrol and gender on aggression in adolescence and emerging adulthood. Eurasian Journal of Educational Research, 61, 99-116. http://dx.doi.org/10.14689/ejer.2015.61.6
• Muraven, M. R., & Baumeister, R. F. (2000). Self-Regulation and depletion of limited resources: Does self-control resemble a muscle?. Psychological Bulletin, 126, 247–259.
• Muraven, M. & Slessareva, E. (2003). Mechanisms of self-control failure: Motivation and limited resources. Personality and Social Psychology Bulletin, 29(7), 894-906
• Nebioğlu, M., Eroğlu, Y. & Konuk, N. (2012). The investigation of reliability and validity of the brief self-control scale. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 22(4), 340-351. http://doi:10.5455/bcp.20120911042732
• Newman, M. B. & Newman, R. P. (2017). Development through life, a psychosocial approach, wadsworth cengage learning. Learning, United States of America.
• Ocakçı, A. F. (2015). Ergenlik dönemi özellikleri. A. F. Ocakçı & F. Üstüner Top (Ed.), Yetişkinliğe bir adım kala ergen sağlığı içinde (ss. 1-7) içinde. Göktuğ Basım ve Yayın Dağıtım.
• Özdemir, Y., Vazsonyi, A. T. & Çok, F. (2013). Parenting processes and aggression: The role of self-control among Turkish adolescents. Journal of Adolescent, 36(1), 65-77. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2012.09.004
• Özyeşil, Z., Arslan, C., Kesici, Ş., & Deniz, M. E. (2011). Bilinçli Farkındalık Ölçeği’ni Türkçeye uyarlama çalışması. Eğitim ve Bilim, 36(160), 224-235. http://eb.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/697
• Pawlowski, W. & Hamilton, G. (2008). Talking to your adolescent about STDs, HIV, & Sex. Stages of Adolescent Development Retrieved from http://www.proyectoideas.jsi.com/Docs/OCC%20Notes%20Feb.%202008.pdf
• Pratt, T. C., & Cullen, F. T. (2000). The empirical status of Gottfredson and Hirschi's general theory of crime: A meta‐analysis. Criminology, 38(3), 931-964.
• Restubog, S. L. D., Garcia, P. R. J. M., Wang, L. & Cheng, D. (2010). It’s all about control: The role of self-control in buffering the effects of negative reciprocity beliefs and trait anger on workplace deviance. Journal of Research in Personality, 44, 655-660.
• Ruedy, N. E., & Schweitzer, M. E. (2010). In the moment: The effect of mindfulness on ethical decision making. Journal of Business Ethics, 95, 73-87. 20.02.2023, doi: 10.1007/s10551-011-0796-y.
• Scales, P. C., Sesma, A., Jr., & Bolstrom, B. (2003). Coming into their own: How developmental assets promote positive growth in middle childhood. Search Institute.
• Schutte, N. S., & Malouff, J. M. (2011). Emotional intelligence mediates the relationship between mindfulness and subjective well-being. Personality and Individual Differences, 50(7), 1116-1119. https://doi.org/10.1016/j.paid.2011.01.037
• Shapiro, S. L., Carlson, L. E., Astin, J. A., & Freedman, B. (2006). Mechanisms of mindfulness. Journal of Clinical Psychology, 62(3), 373–386.
• Shoda, Y., Mischel, W., & Peake, P. K. (1990). Predicting adolescent cognitive and self-regulatory competencies from preschool delay of gratification: Identifying diagnostic conditions. Developmental psychology, 26(6), 978.
• Kalemoğlu Y. F., & Sülün, F. (2022). Fiziksel etkinlik kartlarının öğrencilerin sportmenlik davranışlarına ve sosyal beceri düzeylerine etkisi. Efe Akademi Yayınları.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. (6th ed). Pearson.
• Tangney, J. P., Baumeister, R. F., & Boone, A. L. (2004). High selfcontrol predicts good adjustment, less pathology, better grades, and interpersonal success. Journal of Personality, 72(2), 271- 324.
• Turan, S. (2021). Geç ergenlik dönemi: Ahlaki uzaklaşma. Sportive, 4(2), 1-11.
• Turan, S., & Alemdar, U. (2024). Explanators of Sportsmanship in Early Adolescence: Value, Acceptance, Empathy and Motivation. Electronic Turkish Studies, 19(3).
• Uzun, A. & Boyalı, E. (2020). Ergenlik Dönemleri ve Spor. Y. Aygün, & M. Duyan, (Ed.), Çocuk ve Egzersiz. Gece Kitaplığı.
• WHO (2005). Nutrition İn Adolescence: İssues And Challenges Fort He Health Sector: Issues İn Adolescent Health And Development: World Health Organization.
• Yusainy, C. & Lawrence, C. (2014). Relating mindfulness and self-control to harm to the self and to others. Personality and individual differences, 64, 78-83.
• Zehir, T., & Turan, S. (2024). Görev ve ego yöneliminin sporda ahlaktan uzaklaşma üzerine etkisi. Herkes için Spor ve Rekreasyon Dergisi, 6(3), 278-283.
• Zümbül, S. (2019). Öğretmen adaylarının psikolojik iyi oluş düzeylerinde bilinçli farkındalık ve affetmenin yordayıcı rolleri. Ege Eğitim Dergisi, 20(1), 20-36.