From Feudal City to Industrial/Colonial City: The Evolutıon of the Ottoman City

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 463 - 490, 15.10.2024

Burak Karaoğlan

https://doi.org/10.20979/ueyd.1536250

Öz

The city stands out as a spatial dimension in which we live, which deals with complex human relations and hosts various organizations. In the historical process, the emergence of cities has progressed in parallel with the emergence of civilizations. In this process, the development of cities has maintained its place on the agenda in almost every period from antiquity to the present day. In parallel with this, the meaning loaded into the city and cities has differentiated over time and great importance has been attributed to the cities. In order to fundamentally assimilate the study, the emergence of cities will be examined first. In the next stage, starting from the Feudal city, that is, the settled urban culture, where social statuses and social caste system prevail; The extent to which the Ottoman cities experienced change and transformation over time, and the subsequent evolution of the Ottoman cities as a result of the developments and differentiations that occurred in the industrial cities will be discussed.

Anahtar Kelimeler

City, feudal city, ottoman city, industrial city.

Feodal Kentten Sanayi/Sömürge Kentine: Osmanlı Kentinin Evrimi

Öz

Kent, üzerinde yaşadığımız, karmaşık insan ilişkilerini konu alan ve çeşitli organizasyonlara ev sahipliği yapan mekânsal bir boyut olarak göze çarpar. Tarihsel süreç içerisinde kentlerin ortaya çıkışı, uygarlıkların ortaya çıkmaya başlamasına paralel olarak ilerlemiştir. Bu süreç içerisinde kentlerin gelişimi, Antik Çağ’dan günümüze kadar hemen her dönemde gündemdeki yerini korumuştur. Buna koşut olarak kente ve kentlere yüklenen anlam zaman içerisinde farklılaşmış ve kentlere büyük önem atfedilmiştir. Çalışmanın temelden özümsenmesi adına öncelikli olarak kentlerin ortaya çıkışı incelenecektir. Sonraki aşamada toplumsal statülerin ve toplumsal kast sisteminin hüküm sürdüğü Feodal kentten yani yerleşik kent kültüründen hareketle; Osmanlı kentlerinin zaman içerisinde hangi boyutlarda değişim ve dönüşüm yaşadığı, bunun akabinde sanayi kentlerinde meydana gelen gelişmeler ve farklılaşmalar neticesinde, Osmanlı kentlerinin geçirdiği evrim ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kent, feodal kent, osmanlı kenti, sanayi kenti.

Etik Beyan

Çalışma, tek yazarlı olarak ele alınmıştır. Çalışmada herhangi bir kişi veya kurum ile çıkar çatışması söz konusu değildir. Bu çalışmada, bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Kaynakça

• Aktüre, S. (1975). 17. Yüzyıl Başından 19. Yüzyıl Ortasına Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1(1), 101-128.
• Aliağaoğlu, A., ve Uğur, A. (2016). Osmanlı Şehri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38, 203-226.
• Barkan, Ö. L., ve Meriçli, E. (1988). Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri I, Ankara: TTK. Yayını.
• Batur, A. (1985). Batılılaşma Döneminde Osmanlı Mimarisi. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 4.Cilt, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bayartan, M. (2005). Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 13, 93-107.
• Bayartan, M. (2008). Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler. Osmanlı Bilimi Araştırmaları X-I, 158-175.
• Bloch, M. (1995). Feodal Toplum, İstanbul: Gece Yayınları.
• Bookchin, M. (1996). Ekolojik Bir Topluma Doğru (Çev: A. Yılmaz), İstanbul. Ayrıntı Yayınları.
• Bumin, K. (1990). Demokrasi Arayışında Kent, Konya: Çizgi Yayınları.
• Bumin, K. (2016). Demokrasi Arayışında Kent, Konya: Çizgi Yayınları.
• Cerasi, M. M. (2001). Osmanlı Kenti: Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. Ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi (Çev. Ataöv, A.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çakır, C., ve Akkuş, Y. (2015). Osmanlı İstanbul’unda Ticaret. Coşkun Yılmaz, C., Emecen, F., Uğur, Y., Başoğlu, T., Çakır, C. ve İpşirli, M. (Ed.), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, içinde (154-199), İstanbul: İSAM ve Kültür AŞ. Projesi.
• Demirci, M. (2003). İslam’da Şehir ve Şehrin Sosyal Dinamikleri. İstem, 1(2), 129-146.
• Düzbakar, Ö. (2003). Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(5), 97-108.
• Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı Şehrindeki Mahalle’nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine. İnalcık, H., Göyünç, N., ve Lowry, H. W. (Ed.), Osmanlı Araştırmaları IV, içinde (69-78), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ergin, O. N. (1936). Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkişafı. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Neşriyatı, No 3. İstanbul: Cumhuriyet Gazete ve Matbaası.
• Ertem, A. (2011). Osmanlıdan Günümüze Vakıflar. Vakıflar Dergisi, 36, 25-65.
• Ertuğrul, A. (2009). XIX. Yüzyılda Osmanlı’da Ortaya Çıkan Farklı Yapı Tipleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (13), 293-312.
• Eryılmaz, B. (1992). Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme. İstanbul. İşaret Yayınları.
• Faroqhi, S. (2000). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Giddens, A. (2000). Sosyoloji (Çev: Özgel, H. ve diğerleri), Ankara: Ayraç Yayınları.
• Güven, O. (2014). Kapitalizm ve Kent: Bir Tarihselleştirme Denemesi, Https://Gelenek.Org/Kapitalizm-Ve-Kent-Bir-Tarihsellestirme-Denemesi/ (Erişim Tarihi: 6.05.2024).
• Hatt, P. K., ve Reiss, A. J. (2002). Kentsel Yerleşimlerin Tarihi, (Der ve Çev: Alkan, A. ve Duru, B.) 20. Yüzyıl Kenti, içinde (27-36), Ankara: İmge Yayınevi.
• Huberman, L. (2003). Feodal Toplumdan 20. Yüzyıla (Çev: Belge, M.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• İnalcık, H., ve Arı, B. (2005). Türk-İslam-Osmanlı Şehirciliği ve Halil İnalcık’ın Çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (6), 27-56.
• Kejanlı, D. T. (2010). Anadolu’da Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Kent Sistemi, Kale ve Merkez-Çarşı Gelişimi. e-Journal of New World Sciences Academy, 5(3), 287-302.
• Keleş, R. (2013). Kentleşme Politikası, Ankara: İmge Kitabevi.
• Kiper, N. (2015). Osmanlı İstanbul’unda Kentsel Mekânın Değişim Süreci. Coşkun Yılmaz, C., Emecen, F., Uğur, Y., Başoğlu, T., Çakır, C. ve İpşirli, M. (Ed.), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, içinde (428-454), İstanbul: İSAM ve Kültür AŞ. Projesi.
• Kuban, D. (1968). Anadolu-Türk Şehri. Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler. Vakıflar Dergisi, 3, 53-73.
• Mansel, A. M. (1978). Side, Ankara: T.T.K. Yayınları.
• Nadaroğlu, H. (1996). Mahalli İdarelerin Yeniden Yapılandırılması, İstanbul: TOBB.
• Niray, N. (2002). Tarihsel Süreç İçinde Kentleşme Olgusu. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, 3-27.
• Onar, S. S. (1936). Komünlerin Hukuki Otonomisi. Komün Bilgisinin Esas Meseleleri, F. Neumark (Ed.), İstanbul: İ.Ü. Hukuk Fakültesi İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Neşriyatı.
• Ortaylı, İ. (1976). Osmanlı Kadı’sının Taşra Yönetimindeki Rolü Üzerine. Amme İdaresi Dergisi, 9(1), 95-107.
• Ortaylı, İ. (1985). Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, İstanbul: Hil Yayın.
• Ortaylı, İ. (2018). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ökmen, M., ve Yılmaz, A. (2009). Klasik Dönemden Tanzimat’a Osmanlı Kenti ve Yerel Yönetimler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (23).
• Özcan, T. (2015). Vakıf ve Şehir: İstanbul Vakıfları Tarihi. Coşkun Yılmaz, C., Emecen, F., Uğur, Y., Başoğlu, T., Çakır, C. ve İpşirli, M. (Ed.), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, içinde (118-151), İstanbul: İSAM ve Kültür AŞ. Projesi.
• Pirenne, H. (1974). The Mediaval Cities. Their Origins And Their Revival Of Trade, New Jersey: Princeton University Press.
• Pirenne, H. (1994). Ortaçağ Kentleri (Çev: Karadeniz, Ş.), İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Pustu, Y. (2006). Küreselleşme Sürecinde Kent “Antik Site’den Dünya Kentine”. Sayıştay Dergisi, (60), 129-151.
• Serdaroğlu, S.Ü. (2015). İstanbul’un Bedestenleri. Yılmaz, C., Emecen, F., Uğur, Y., Başoğlu, T., Çakır, C. ve İpşirli, M. (Ed.), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, içinde (161-169), İstanbul: İSAM ve Kültür AŞ. Projesi.
• Stoob, H. (1995). Die Hanse. Graz/Wien/Köln.
• Şahinalp, M. S., ve Günal, V. (2012). Osmanlı Şehircilik Kültüründe Çarşı Sisteminin Lokasyon ve Çarşı İçi Kademelenme Yönünden Mekânsal Analizi. Milli Folklor Dergisi, 24(93), 149-168.
• Şengül, R. (2014). Yerel Yönetimler, Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Tek, M., ve Güneş, M. (2009). Yerel Halk ve Sivil Toplum Örgütleri Gözüyle Kent Yönetim Kültürü: Antakya Kent Sorunları ve Çözüm Arayışları, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Tekeli, İ. (1982). Türkiye’de Kentleşme Yazıları. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar 3, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Tuna, K. (1987). Şehirlerin Ortaya Çıkış ve Yaygınlaşması Üzerine Sosyolojik Bir Deneme, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Uğurlu, Ö. (2010). Kentlerin Tarihsel Gelişimi. Uğurlu, Ö., Şirin, N.P., Kanbak, A., Şiriner, M. (Ed.), Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları, içinde (25-69), İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Ülgen, P. (2010). Ortaçağ Avrupa’sında Feodal Sisteme Genel Bir Bakış. Mardin Artuklu Üniversitesi Mukaddime Dergisi, 1, 1-18.
• Weber, M. (2000). Şehir, Modern Kentin Oluşumu Üzerine (Çev: Ceylan, M.), İstanbul: Bakış Yayınları.
• Yayla, Y. (1977). Türkiye’de Belediyelerin Temel Sorunu. Onar Armağanı, İstanbul: İ.Ü. Hukuk Fakültesi.
• Yılmaz, E., ve Çiftçi, S. (2011). Kentlerin Ortaya Çıkışı ve Sosyo-Politik Açıdan Türkiye’de Kentleşme Dönemleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 252-267.
• http://tarih.tumders.com/ticaret-ve-ulasim-sistemi.html (Erişim: 14.08.2024).
• https://slideplayer.biz.tr/slide/15439786/ (Erişim: 16.05.2024).
• https://siyaksibak.com/antik-yunan-mimarisi/ (Erişim:16.05.2024).
• https://www.eskiistanbul.net/tag/6.-daire/ (Erişim: 16.05.2024).