NECÂTÎ BEY’İN “SANA” REDİFLİ GAZELİNDE ÂŞIĞIN YAPISÖKÜMÜ

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 199 - 217, 27.12.2025

Mustafa Yunus Gümüş

https://doi.org/10.55036/ufced.1780240

Öz

Derrida ve Foucault gibi dil felsefecilerinin öncülük ettiği yapısöküm kuramının, birçok disiplinde uygulama alanı bulduğu gibi edebiyatta da uygulanabilir olduğu görülmektedir. Dekonstrüksiyon; var olan anlayışların, bilinen ve kabul gören sistemlerin, anlayışların, bakış açılarının dışında metne bakmayı, mevcut yorumlama yöntemlerinden farklı olarak bir okumayı önerir. Yapısöküm, bir metin okumadır ve metnin içinde gizlenmiş çelişkileri ortaya çıkarır. Metin içinde gözden kaçırılmış ayrıntılar, ince ve küçük parçalar ancak bu tarz çözümlemeler neticesinde görülebilir. Metin içindeki zıtlıkların yeri değiştirilerek zıtlıklar arasındaki hiyerarşik farklılık ortadan kaldırılır ve yeni bir zıtlık oluşturulur. Çalışmamızda öncelikle yapısalcılık ve yapısöküm ile ilgili kuramsal bilgiler verilmiştir. Kuramsal açıklamalardan sonra klasik Türk şiirinin önemli isimlerinden biri olan Necâtî Bey’in “sana” redifli gazelinde “âşık” tipi yapısöküme uğratılmıştır. Gazeldeki en önemli unsur olan “sana” redifi sevgiliyi beytin merkezine yerleştirirken âşığın kimliği vuslat-ayrılık, rehber-yolunu kaybetmiş, adalet-zulüm gibi zıtlıklar ve çelişkiler vasıtasıyla çözülmüştür. Gazelin her beytinde âşığın kimliği gayret-başarısızlık, varlık-yokluk gibi ikilikler ile çoğullaşmıştır. Âşık sabit bir özne olmaktan çıkmış, çelişkilerinin içinde farklı kimliklere kavuşan bir imaj olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yapısöküm , âşık , sana zamiri , differance , ek

Deconstruction of the Lover in Necâtî Bey’s “Sana” Ghazal

Öz

The theory of deconstruction, pioneered by philosophers of language such as Derrida and Foucault, has found application in various disciplines, including literature. Deconstruction proposes a reading of texts that diverges from established understandings, conventional systems, and accepted perspectives, offering an alternative approach to interpretation. It is a method of textual analysis that uncovers hidden contradictions within a text, revealing overlooked details and subtle elements through such scrutiny. By rearranging the oppositions within a text, deconstruction eliminates hierarchical distinctions between them, creating new forms of opposition. This study first provides theoretical insights into structuralism and deconstruction. Subsequently, the “lover” archetype in Necâtî Bey’s “sana” rhymed ghazal, a significant work in Classical Turkish poetry, is subjected to deconstruction. The “sana” rhyme, a central element of the ghazal, positions the beloved at the core of each couplet, while the lover’s identity is dismantled through oppositions and contradictions such as union-separation, guidance-being lost, and justice-oppression. In each couplet, the lover’s identity multiplies through dualities like effort-failure and presence-absence. The lover ceases to be a fixed subject, transforming into an image that assumes multiple identities within its contradictions.

Anahtar Kelimeler

Deconstruction , lover , sana pronoun , différance , supplement

Kaynakça

• Akyüz Öztokmak, Ç. (2023). Develili Âşık Seyrani’nin “Eski Libas” adlı şiirinde yapısökümü denemesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (32), 463-478.
• Balkin, J. M. (2004). Yapısöküm. (Çev. Kasım Küçükalp). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(1), 321-332.
• Başaran, M. (2004). Gıyabında, Yerineler. İstanbul: Paradigma.
• Boyne, R. (2009). Foucault ve Derrida: Aklın Öteki Yüzü. (İ. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Bilgesu.
• Cevizci, A. (2009). Felsefe Tarihi. İstanbul: Say .
• Çelik, M., & Durmuş, E. (2018). Duygusal Ağlamanın Bilmecesi: Ne Zaman ve Neden Ağlarız?. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 2(4), 415-428. doi:10.31461/ybpd.494100
• Derrida, J. (1994). Göstergebilim ve Gramatoloji. Ö. Sözer (çev.), İstanbul: Afa Yayınları.
• Derrida, J. (1999a). Différance. Toplumbilim, (Önay Sözer, Çev.), (10), 51-63.
• Derrida, J. (1999b). Japon bir dosta mektup. Toplumbilim, (Medar Atıcı ve Mehveş Omay, Çev.), (10), 185-188.
• Derrida, J. (2014). Gramatoloji. (İsmet Birkan, Çev.), Ankara: Bilgesu
• Devellioğlu, F. (1982). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın.
• Dilçin, C. (2010). Fuzulî’nin Şiiri Üzerine İncelemeler. İstanbul : Kabalcı .
• Direk, Z. (2014). Platon’un Eczanesi. (içinde ön söz), İstanbul: Pinhan, 7-14.
• Eagleton, T. (2014). Edebiyat Kuramı. İstanbul: Ayrıntı.
• Eroğlu, Ö. (2003). Resim Sanatı Sözlüğü. İstanbul: Nelli Sanatevi.
• Eser, O. (2015). Kıta Felsefesinde Yapısöküm Yaklaşımının Çeviri Olgusuna Etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 38(8), 183-187.
• Gedik, N. (2022). Bâbil'den Öteyi Seçen Sokaktaki Adam'ın Yapısalcı Eleştiri Bağlamında Çözümlenmesi. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS), 7(2), 89-105.
• Kızıltaş, M. (2018). Ahmed Paşa’nın “Yazmışam” Redifli Gazelinin Şerhi ve Yapısalcılık Açısından İncelenmesi. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 957-976.
• Koyuncu, A. (2012). Bir Yapısalcılık Eleştirisi: Derrida ve Yapısöküm. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 22, 301-317.
• Koz, K., & Türk, M. S. (2022). Metnin Çoğul Anlamlarına Duyarlı Bir Okuma Tarzı Olarak Yapısöküm Yöntemi. Sosyal Bilimlerde Güncel Araştırma ve İncelemeler III (s. 325-338). içinde Akademisyen Kitabevi.
• Man, P. d. (2008). Okuma Alegorileri. İstanbul: Paradigma.
• Moran, B. (2002). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim.
• Muallim Nâcî. (1987). Lugat-ı Nâcî. İstanbul: Çağrı.
• Mutlu, E. (2004). İletişim Sözlüğü. Ankara: Bilim Sanat Yayınları.
• Öz, M. (2020). Mehmet Kaplan’ın Nazım Hikmet’in “Makinalaşmak” Şiiri Tahliline Dekonstrüktif Bir Yaklaşım. Academic Knowledge, 3(1), 34-48. doi:10.5281/zenodo.3923676
• Özger, M. (2013). “Zamana Adanmış Sözler”de Sevgili Metaforunun Yapısökümü. International Journal of Social Science, 6(2), 1641-1652.
• Rutli, E. E. (2016). Derrida'nın Yapısökümü. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 49-68.
• Sarup, M. (2004). Postyapısalcılık ve Postmodernizm. (A. Güçlü, Çev.) Ankara: Bilim-Sanat.
• Saussure, F. d. (1998). Genel Dilbilim Dersleri. (B. Vardar, Çev.) İstanbul: Multilingual.
• Tarlan, A. N. (1992). Necâtî Beg Dîvânı. Ankara: Akçağ.
• Türkçe Sözlük. (1983). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türkçe Sözlük. (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yavuz, H. (1997). Felsefe Yazıları. İstanbul: Boyut.
• Yüksel, A. (1995). Yapısalcılık ve Bir Uygulama M. Cevdet Anday Tiyatrosu. Ankara: Gündoğan Yayınları.