XIX. YÜZYILIN SONLARINDA AZERBAYCAN'IN BAZI İLLERİNDE VAR OLAN EL SANATLARI DEBBAĞLIK, BAKIRCILIK, HASIRCILIK

Tural Şiriyev; Sevinc Nasirova

Araştırma Makalesi

XIX.–XX. YÜZYILLARDA AZERBAYCAN`DA YAŞAYAN EL SANATLARI

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 5, 247 - 261, 30.11.2020

Tural Şiriyev Sevinc Nasirova

Öz

Azerbaycan'da ilk sanat dalları eski zamanlarda ortaya çıktı. Arkeolojik ve etnografik araştırmalar, kent kültürünün geliştiği Orta Çağ'da ticaretin gelişmesi ve yabancı tüccarların ülkeye gelişinin el sanat ürünlerine olan talebi daha da artırdığını kanıtlıyor. XIX. yüzyıl ve XX. yüzyıl başlarında Azerbaycan'da ekonomik yaşamın ve yaşam kültürünün yükselişi de zanaatın yüksek gelişimini etkiledi. Söz konusu dönemde sanat dalları sadece şehirlerde değil, taşra köylerinde de gelişmekteydi. Taşra köylerinde sanatın gelişmesinin temel nedenlerinden biri burada ham maddenin zengin olmasıydı. Bazı sanat dalları hayvancılık ve ziraattan kaynaklı şekilde, bazıları da günlük yaşama bağlı olarak ortaya çıkıyordu. Bu dönemlerde Azerbaycan`da sanat dalları arasında dericilik (debbağlık), bakırcılık genellikle şehir imalathanelerinde, hasır örme sanatı ise köylerde gelişiyordu. Üretilen ürünler hem tarımda, hem de günlük yaşamda kullanılmaktaydı. XIX. yüzyıl ve XX. yüzyılın başlarında Azerbaycan`da üretilen deri mamüllerinden çeşitli giysiler, ayakkabılar, kemerler, şapkalar; bakırdan yemek yapmak için gereken mutfak eşyaları, su ve sofra takımları; hasır ürünlerinden yeri kapatmak için kullanılan hasır türleri ve sepet türleri yapılmaktaydı. Sözü geçen sanat dallarını araştırmak için Arif Mustafayev, Gemerşah Cavadov gibi bazı etnograflar kapsamlı araştırmalar yapmışlar. Kanaatimizce bu sanat dallarının araştırılmasında hâlâ bazı eksiklikler bulunmaktadır. Makalenin temel amacı da farklı araştırmacıların eserlerini dikkate alarak müze koleksiyonlarında muhafaza edilen eserlere dayanarak söz konusu sanat dallarını yeniden araştırmaktır.

Anahtar Kelimeler

el sanatları, debbağlık, bakırcılık sanatı, hasırcılık

Kaynakça

ABDULOVA, Gülzade (2012). Atalar sözləri xalq məsəlləri etnoqrafik duyum yozum kontekstinde, Bakı: Elm nəşriyyatı.
AMEA Milli Azərbaycan Tarix Muzeyi, Neqativ Fondu Materyalları (Fotoğraflar).
CAVADOV, Qemerşah (2004). Talışlar (Tarixi-etnoqrafik tədqiqat), Bakı: Elm nəşriyyatı.
CƏFƏRZADƏ, İshak (1933). 1933-cü il Şamaxı-Nuxa ekspedisiyasının materialları, AEATİEA, f.1, s.l, iş 160.
HƏVİLOV, Həvil (1991). Azərbaycan etnoqrafiyası, Bakı: Elm nəşriyyatı.
İBRAHİMOV, Fərhad (1995). Bakıda metalişləmə tarixi (IX-XVII əsrlər). Bakı: Elm nəşriyyatı.
MUSTAFAYEV, Arif (2007). Dabbağlıq. Azərbaycan etnoqrafiyası, Bakı: Elm və Təhsil nəşriyyatı.
MUSTAFAYEV, Arif (2009). Azərbaycanın maddi mədəniyyət tarixi (etnoqrafik materiallar əsasında tipoloji tədqiqat). Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı.
MUSTAFAYEV, Arif (2001). Azərbaycanda sənətkarlıq. Bakı: Nurlan nəşriyyatı.
MUSTAFAYEV, Arif (1988). Həsirçilik. Azərbaycan etnoqrafiyası. Üç cilddə, I c., Bakı: Elm nəşriyyatı.
MUSTAFAYEV, Arif (2007). Misgərlik. Azərbaycan etnoqrafiyası. Üç cilddə, I c., Bakı:Şərq-Qərb nəşriyyatı.
NEMƏT, Məşədixanım (2011). Azərbaycanın epiqrafik abidələri toplusu. Mis qablar, silahlar, bayraqlar üzerindəki ərəb-fars dilinde olan kitabələr XVII-XIX əsrlər (VI cild). Bakı: Elm və Təhsil nəşriyyatı.
ÖZDEMİR, Melda (2007). “Türk kültüründe dericilik sanatı.” Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi. Sayı: 20, s.66-82
QULİYEV, Həsən, Tağızade, N. (1968). Metal və xalq sənətkarlığı. Bakı: Azərnəşr nəşriyyatı.
QULİYEV, Həsən (1961), XIX əsrin əvvəllərində Lahıc qəsəbəsində mis qab istehsalı. Azərbaycan Elmlər Akademiyası Xəbərlər (ictimai elmlər seriyası), № 2.
АБЕЛОВ, Николай (1887). Исследование экономического быта государственных крестьян Геокчайского и Шемахинского уездов Бакинской губернии. МИЭБГКЗК, T.VI, Ч. И, Тифлис.
Бакинский торгово-промышленный сборник с иллюстрациями на 1900 г. (1900). (Ред. и изд. Д. Х. Тутаева. Баку.
ГУЛИШАНБАРОВ, Степан (1890). Обзор фабрик и заводов Закавказского края. Тифлис.
МУСТАФАЕВ, Ариф (2010), Традиционное кожевенное производство Кавказа. Ирс-Heritage №6 (48).
НАРИМАНОВ, Идеал, Селимханов, Иса (1965). К применению первых металлов в быту населения Восточного Закавказья. ДАН Азерб. ССР, № 4.
ПОЛОСМАК, Наталья, Баркова, Людмила (2005). Костюм и текстиль пазырыкцев Алтая (IV-III вв. до н.э.). Новосибирск, Стр. 109.
СУМБАТЗАДЕ, Али Сойбат (1964). Промышленность Азербайджана в XIX веке, Баку: Академия наук Азербайджанской ССР.
СУМБАТЗАДЕ, Али Сойбат (1958). Промышленность Азербайджана в Баку XIX веке. Баку.
СУМБАТЗАДЕ, Али Сойбат (1958), Сельское хозяйство Азербайджана в Баку XIX веке. Баку: Изд-во АН Азербайжан.
ХАТИСОВ, К. (1894), Кустарные промыслы Закавказского края. – Отчёты и исследование по кустарной промышленности в России. Т. II, СПб. с. 352.
ЧУРСИН, Граф (1926). Талыши (Этнографические заметки). Известия Кавказского историко-археологического Института, Тифлис, т. IV, c. 15-40.
ЭФЕНДИЕВ, Мамед-Гасан (1902). Село Лагич Геокчайского уезда Бакинской губернии. СМОМПК, вып. 29, Тифлис.