DOĞANIN VE İNSANIN DİRİLİŞİNİN SİMGESİ: YUMURTA

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 6, 31 - 51, 31.05.2021

Rezan Karakaş

Öz

Bu çalışmada yumurtanın Türk halk kültüründe muhtelif inanış ve ritüellerdeki anlamı ile bu kapsamda üstlendiği işlevler tespit edilmiştir. Gözlem, görüşme ve doküman analizi yöntemleriyle elde edilen verilerin terkip, tasnif ve yorumundan oluşan bu çalışmayla yumurtanın Türk ve dünya mitlerindeki görünümleri ve günümüz Türk halklarının geleneksel uygulamalarındaki izleri de irdelenmiştir. Bunlar arasında halk hekimliği, kutsal mekân ziyaretleri, bereket törenleri, özel günler ve halk inanışları gibi kültürel zeminler ön plana çıkmıştır. Yumurta, mitik zamanlardan günümüze fiziksel yapısı ve içerik özellikleri sayesinde -tanrısal olandan sıradan insana kadar- birçok anlatıda ve gündelik yaşamda yerini korumuştur.
Türk halk kültüründe halk hekimliği pratiklerinde, kutsal mekân ziyaretlerinde gerçekleştirilen ritüellerde, bereket törenlerinde; nevruz, Hıdırellez gibi bahar bayramlarında; büyü, nazar ve fal gibi halk inanışlarında yumurtanın gerek görünüşünden gerekse içeriğinden ilham alınmakta ve ondan azami ölçüde istifade edilmektedir. Belirli hedeflere ulaşmak için yapılan tüm ritüellerde yumurtanın “üretkenlik” ve “yenilenme” ile olan ilişkisinin altı çizilmekte, kökleri mitik zamanlara uzanan kutsal öykülere doğru yola çıkılmaktadır. Bu yüzden yumurtanın müdahil olduğu tüm ritüeller, ilkel dönem mitlerinin modern zamanlardaki bir tür temsili olarak görülebilir.

Anahtar Kelimeler

halk hekimliği, Yumurta, kutsal mekân, özel günler, halk inanışı, üretkenlik, yenilenme

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

218K187

The Symbol of Resurrection of the Nature and Human: The Egg

Öz

In this study, the meaning of the egg in various beliefs and rituals in Turkish folk culture and the functions it has undertaken in this context have been determined.1 In this study, which consists of the composition, classification and interpretation of the data obtained through observation, interview and document analysis, the aspects of the egg in Turkish and world myths and its signs in today’s Turkish peoples' traditional practices have also been scrutinized. Among these, such cultural dimensions as folk medicine, holy place visits, fertility ceremonies, special days and folk beliefs are remarkable. Thanks to its physical structure and content features the egg has preserved its place in many narratives and daily life-from the divine to the ordinary people- since mythical times.
Both the appearance and the content of the egg are inspired and exploited to the maximum extent in Turkish folk culture, in folk medicine practices, in rituals during sacred site visits, in fertility ceremonies, on spring festivals such as Nowruz and Hidirellez, in folk beliefs such as magic, evil eye and fortune telling. The relationship of the egg with “fertility” and “renewal” is highlighted in all rituals that are practiced to achieve certain goals and it is set out towards sacred stories whose roots go back to mythical times. Therefore, all the rituals in which the egg is involved can be regarded as a kind of representation of primitive myths in modern times.

Anahtar Kelimeler

Egg, folk medicine, sacred place, special days, folk belief, fertility, resurrection

Proje Numarası

218K187

Kaynakça

• ARICI, Betül (2018). “Konya İli Selçuklu İlçesi Halk İnanışları”. Yüksek Lisans Tezi. Uşak: Uşak Üniversitesi. ,
• ASLAN, Mehmet Gökhan (2011). “Kayseri İli Pınarbaşı İlçesindeki Avşar Köylerinde Türk Halk İnanışları”. Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi.
• AYDINOĞLU, Burcu (2005). “Tire Merkezinde Halk İnanışları”. Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
• BALCI, Fatih (2019). Kuzey Kıbrıs Türk Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri ve Bunlara Bağlı İnanışlar. İstanbul: Hiperlink Yayınevi.
• BONNEFOY, Yves (1981). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• CAMPBELL, Joseph (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ÇETİN, Çulpan (2007). “Tatar Türklerinde Mitolojik Varlıklarla İlgili Mitler ve İnanışlar (İyeler ve Yaratıklar)”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 43, s. 1-32.
• ÇIBLAK, Nilgün (2004). “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, Tübar S. XV, s. 103-125.
• ÇİNPOLAT, Salih (2009). “Karaçay Halk İnanışları ve Uygulamalarının Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi (Tokat Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• DEMİR, Hasan (2006). “Ergani Folkloru”. Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• DURBİLMEZ, Bayram (2011) “Batı Trakya Türk Halk Kültüründe Mitolojik Sayılar”, Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, V. 3, N. p. 77-93.
• ELİADE, Mircea (2001). Mitlerin Özellikleri. İstanbul: Om Yayınevi.
• ELİADE, Mircea (2009). Dinler Tarihine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ERİZ, Yasin (2018). “Horasan İlçesindeki Halk inanışlarının Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Kars: Kafkasas Üniversitesi.
• EŞMELİ, İsmet (2015). Halk İnanışları ve Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma, Ankara: Gece Kitaplığı.
• FRAZER, James George (2017). Altın Dal, Dinin ve Folklorun Kökleri. (Çev: Mehmet H. Doğan) İstanbul: YKY Yayınları.
• GİDER, Şenay (2009). “Halk Dindarlığının Bir Göstergesi Olarak Adak ve Ziyaret Fenomeni İstanbul Örneği”. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• GÖNENÇ, Alpaslan (2011). “Antalya İli Korkuteli İlçesinde Halk İnanışları ve Halk Hekimliği”. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• GREEN, Nile (2006). “Ostrich Eggs and Peacock Feathers: Sacred Objects as Cultural Exchange between Christianity and Islam” Al-Masāq, 18:1, 27-78, DOI: 10.1080/09503110500222328
• GÜNEY AÇAR, Saliha (2015). “Erzurum’da Kadınla İlgili Halk İnanışları”. Yüksek Lisan Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan (2010). Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• HELİMOĞLU YAVUZ, Muhsine (2017). Diyarbakır Efsaneleri Derleme-İnceleme. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• IVANITS, Linda J. (1989). Russian Folk Belief. Routledge London and New York: Taylor&Francis Group.
• KABAK, Turgay (2011). “Derinkuyu Yöresi Halk İnanışları”. Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi.
• KABATAŞ, Feyzullah (2006). “Rize ve Çevresindeki Yaygın Halk İnanışları”. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• KALAFAT, Yaşar (2010). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• KALAFAT, Yaşar (2012). Türk Kültürlü Halklarda Mitler. Ankara: Berikan Yayınevi.
• KARABÜBER, Tuba (2017). “Tosya Halk inanışları”. Yüksek Lisans Tezi. Çankırı: Karatekin Üniversitesi.
• KARAKAŞ, Rezan (2017). “Çermik ve Çüngüş Yöresi Üç Farklı Eğlence Geleneği (Oğlak Daveti, Kormişkan ve Cumalar)”, 8. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildiri Kitabı, Müzik, Oyun ve Eğlence, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• KARAKAŞ, Rezan (2020a). Güneydoğu Anadolu Halk İnanışları, Ankara: Gazi Kitabevi.
• KARAKAŞ, Rezan (2020b). “Kutsal Mekânlarda Tezahür Eden Geçiş Dönemi Ritüelleri (Dicle Bölümü)”. Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar-Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği (ed. Bülent Akın). Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• KARANFİL GÜLDEMİR, Münevver (2008). “Afyon-Bolvadin ve Çevresi Halk İnanışları ve Uygulamaları”. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• KAYA, Ali; AKOL, Kaya (2006). “Dicle İlçesi”. Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• KILIÇ, Salih (2012). “Sivas İli Ulaş İlçesi Halk İnanışları”. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• LEACH, Maria (1950). Standart Dictionary of Folklore Myhtology and Legends. London: Funk and Wagnalls co. MADİYAROVA, Svetlana (2017). “Karakalpak Türkleri Eski Halk İnançları”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• MAGAT, Margaret (2002). “Balut Fertilized Duck Egg and Their RoleIn Filipino Culture”. Western Folklore. V. 61, N. 1, p. 63-96.
• NAJAFOV, Akram (2019). “Azerbaycan Halk İnanışları”. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necbettin Erbakan Üniversitesi.
• NEWALL, Venetia (1967). “Easter Eggs”. The Journal of American Folklore. V. 80, N. 315 p. 3-32.
• OBUZ, Leyla; OBUZ Muammer (1965). Kalevala Fin Destanı. Ankara: Balkanoğlu Matbaacılık.
• SERDAROĞLU, Ömer Faruk (2018). “Merzifon ve Çevresinde Halk İnanışları Üzerine Bir Araştırma”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• SEZMİŞ, Mehmet Emin (2018). “Kültürel Değişim Bağlamında Zile İlçesinde Türk Halk İnanışları”. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi.
• ŞİMŞEK, Ali (2013). “Manavgat Yöresi Halk İnanışları”. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• UÇAK, Salih (2007). “Ergani’de Eski Türk İnançlarının İzleri ve Halk Hekimliği”. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
• UYGUR, Hatice Kübra (2008). “Midyat Halk Kültürü Monografisi”. Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.