Two Storytellers of Turkish Culture: Shaman and Epic Narrator

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 18 - 32, 31.05.2022

Fuzuli Bayat

Öz

In the traditional culture of Siberian and Central Asian Turks, the two prominent figures of the society, the shaman and the singer of tales, have been living together for a long time. Shamanism, which has no written documents and has an oral visual character, also has the feature of being one of the best carriers of verbal culture. In this case, the shaman is both a bearer of cultural values and a good narrator on his own. In addition, the researches of scientists on this subject will not be overlooked. In fact, the shaman and the singer of tales are expressed with the same term in Central Asian Turks. The shaman is the source person who sings short volumes of prayer songs, conveys mythological narratives, and provides information about spirits and divine heroes. In the same way, the singer of tales is someone who has undertaken a social duty, but also tells stories and legends with mythological content, and performs heroic epics. There is a strong correlation between these two unique institutions. For example, being a shaman and being an epic teller are the same. Despite this, there are close similarities as well as differences between the shaman and the singer of tales. This is due to the nature of both institutions.
In this article, it will be investigated that the two narrator figures of Turkish culture often assume the functions of each other, a good narrator is also a good shaman, and the relationship between shaman and epic teller will be compared with other peoples' variants (such as Mongol, Tungus, Chukchi, Eskimo, Kamchatka aborigines, Malaysia etc.).

Anahtar Kelimeler

Shaman, Singer of tales, Social values, Oral culture, Similarities and differences.

Türk Kültürünün İki Söyleyici Tipi- Şaman ve Destan Anlatıcısı

Öz

Sibirya ve Orta Asya Türklerinin geleneksel kültüründe toplumun iki önde gelen figürü şamanla hikâye anlatıcısı uzun süredir ki beraberce varlıklarını sürdürmektedirler. Yazılı hiçbir belgesi olmayan, sözlü görsel karakterli şamanlık sözel kültürün en iyi taşıyıcılarından biri olma özelliğine de sahiptir. Bu durumda şaman, toplumsal görev üstlenmekle beraber hem de kültürel değerlerin taşıyıcısıdır ve doğal olarak kendi başına iyi bir anlatıcıdır. Ayrıca bilim adamlarının bu konuyla ilgili araştırmaları da gözden kaçırılmayacaktır. Hatta Orta Asya Türklerinde şamanla söyleyici aynı terimle ifade edilir. Şaman kısa hacimli dua şarkılar, efsaneler söyleyen, mitolojik anlatıları ileten, ruhlar ve tanrısal kahramanlar hakkında bilgi sunan kaynak kişidir. Aynı şekilde hikâye anlatıcı da toplumsal görev üstlenmiş biri olmakla beraber mitolojik içerikli hikâyeler, efsaneler, kahramanlık destanları icra etmkle beraber şamanlık yapan birisidir. Bu iki özgün kurum arasında güçlü bir alaka vardır. Örneğin şaman olma ile destan anlatıcısı olmak aynı şekilde gerçekleşir. Buna rağmen şamanla söyleyici arasında yakın benzerlikler olduğu gibi farklılıklar da vardır. Bu da her iki krumun doğası gereğidir.
Bu yazıda Türk kültürünün iki anlatıcı figürünün çoğu zaman birbirinin işlevlerini üstlendikleri, iyi bir anlatıcının aynı zamanda iyi bir şaman olduğu konusu araştırılacak, şamanla destan anlatıcısı ilişkisinin diğer halklardaki varyantları (Moğol, Tungus, Çukçi, Eskimo, Kamçatka aborijinleri, Malayziya vb.)_ile de mukayeseli bir değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şaman, Destan anlatıcısı, Toplumsal değerler, Sözlü kültür, Benzerlikler ve farklılıklar

Kaynakça

• Başgöz, Ilhan (1967). “Dream Motif in Turkish Folk Stories and Shamanistic Initiation”, Asian Folklore Studies, V. 26, Tokyo, s.1-18.
• Gökalp, Mehmet (1989). “Âşık Edebiyatında Bade, Hızır ve Ledün İlmi”, Türk Folklor Araştırmaları. Ankara: Kültür Bakanlığı, s.33-45.
• Günay, Umay (1984). “Âşık Edebiyatında Rüya Motifinin Tipleri ve Tahlili”, Mehmet Kaplan Armağanı, İstanbul, Mart.
• Günay, Umay (1986). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ.
• Hınçer, İhsan (1968). “Âşıklık, Bade İçme, İrtical, Atışma ve Muamma”, Türk Folklor Araştırmaları. Cilt 11, Sayı 233, Aralık.
• Kaya, Doğan (2005). Sivas’ta Âşıklık Geleneği ve Âşık Ruhsatî. Sivas: Sivas İli Kangal İlçesi Deliktaş ve Çevre Köyleri Kültür ve Turizm Derneği.
• Uraz, Murat (1949). “Halk Edebiyatında Bade”, Türk Folklor Araştırmaları Cilt 1; Yıl 1; Sayı 1, s.2-4.
• Saraçoğlu, Ali (1980). “Halk Ozanlarında Bade İçme ve Aşıklığa Başlama Geleneği – 1” Türk Folkloru. Aralık, Yıl 2, Sayı 15, s.3-5.
• Saraçoğlu, Ali (1980). “Halk Ozanlarında Bade İçme ve Aşıklığa Başlama Geleneği – 3” Türk Folkloru. Aralık, Yıl 2, Sayı 17, s.5-7.
• Бакаева, Эльза Петровна (1996). “Джангарчи и Задычы: К Проблеме Мифологического и Религиоведческого Исследования Эпоса “Джангар”, Проблемы Этнической Истории и Культуры Тюрко-Монгольских Народов Южной Сибири и Сопредельных Территорий. Москва, s.8-29.
• Басилов, Владимир Николаевич (1995). “Посвящение во Сне (Рассказ Узбекского Музыканта)”, Шаманизм и Ранние Религиозные Представления. Сборник. Москва: Институт Этнологии и Aнтропологии РАН.
• Дампилова, Л.С./Dampilova, L.S. (2008). “Феномен Сказителя-Шамана в Тюрко-Монгольской Фольклористике”, 38. ICANAS (Uluslararasi Asya ve Kuzey Afrika Çalişmalari Kongresi), 10-15 Eylül 2007 Ankara. Cilt 1, Din. Ankara, 2008, s.87-107.
• Дугаров, Баир Сономович (2018). “Эпос “Хан Харангуй”: Традиция и Буддийская Интерпретация”, Буддийская Культура: История, Источниковедение, Языкознание и Искусство. Материалы конференции Улан-Удэ 6–8 июля 2016 года. Санкт-Петербург, s.133-139.
• Жирмунский, Виктор Максимович (1979). Сравнительное Литературоведение. Восток и Запад. Москва: Наука.
• Зеленин, Дмитрий Константинович (1935). “Идеология Сибирского Шаманства”, Известия АН СССР. Отделение Общественных Наук, s.709-743.
• Лорд, Альберт Бейтс (1994). Сказитель. Перевод с Aнглийского Ю.А.Клейнер и Г.А.Левинтон. Москва: Издательская Фирма Восточная Литература РАН.
• Мухоплева, Светлана Дмитриевна (1996). “К Вопросу о Соотношении Функции Шамана и Сказителя по Якутским Материалам”, Проблемы Этнической Истории и Культуры Тюрко-Монгольских Народов Южной Сибири и Сопредельных Территорий. Вып.2. Москва, s.70-77.
• Неклюдов, Сергей Юрьевич (1992). “Хан-Харангуй”, Мифы Народов Мира: Энциклопедия. Гл. Ред. С.А. Токарев. T. 2. Мocквa: Советская Энциклопедия, s.578.
• Путилов, Борис Николаевич (1997). Эпическое Сказительство: Типология и Этническая Специфика. Москва: Издательская Восточная Литература.
• Ревуненкова, Елена Владимировна (1980). Народы Малайзии и Западной Индонезии (Некоторые Аспекты Духовной Культуры). Москва: Наука.
• Сагалаев, Андрей Маркович (1985). “Сказитель и Шаман в Традиционной Культуре Алтайцев”, Известия Сибирского Отделения Академии Наук СССР. Серия Истории, Филологии и Философии, № 9, Вып. 2, s.53-56.
• Сагалаев, Андрей Маркович (1992). Алтай в Зеркале Мифа. Новосибирск: Наука.
• Функ, Дмитрий Анатольевич (1989). “Эпические Сказания Шорцев в Архиве Н.П.Дыренковой (Архив ЛЧ ИЭ АН СССР, Ф.3, Оп.1)”, Фольклорное Наследие Горного Алтая. Горно-Алтайск, s.15-19.
• Функ, Дмитрий Анатольевич (1987). “Отношение “Шаман-Сказитель" по Материалам Шорской Этнографии”, Конференция “Религиозные Представления в Первобытном Обществе”. Тезисы Докладов. Москва, s.106-109.
• Функ, Дмитрий Анатольевич (2005). “Право на Ошибку. Представления о Запрете на Искажение Эпических Сказаний у Шорских Сказителей”, Труды Отделения Историко-Филологических Наук РАН. Москва, s.268-283.
• Функ, Дмитрий Анатольевич (1995). “Сказитель и Шаман в Традиционной Культуре Шорцев”, Социально-Экономическое и Культурное Развитие Народов Севера и Сибири: Традиции и Современность. Москва, s.147-161.
• Функ, Дмитрий Анатольевич (1999). “Шаманская Болезнь” Саяно-Алтайских Сказителей”, Материалы Международного Конгресса Шаманизм и Иные Традиционные Верования и Практики. Посвященного Памяти А.В.Анохина, Н.П.Дыренковой, С.М.Широкогорова. Этнологические Исследования по Шаманству и Иным Традиционным Верованиям и Практикам, т.5, часть 2. Москва, Россия 7-12 июня 1999, 323-331.
• Чудояков, Андрей Ильич (1986). “Кай и "Кай-Ээзи" в Представлениях Тюрков Саяно-Алтая”, Генезис и Эволюция Этнических Культур Сибири. Новосибирск, s.45-53.
• Чудояков, Андрей Ильич (1992). “Шаман и Cказитель (Kамма и Kайчи)”, Шаманизм как Религия: Генезис, Реконструкция, Традиции: Тез. Докл. Междунар. Научн. Конф. Якутск, s.89.
• Шинжин, Иван (Таныспай) Боксурович (1996). “Сказитель-Кайчи в Мифах и Легендах Алтайцев”, Проблемы Этнической Истории и Культуры Тюрко-Монгольских Народов Южной Сибири и Сопредельных Территорий. Москва, s.188-199.
• Шинжин, Иван (Таныспай) Боксурович (1994). “Элементы Нарушения Запрета и Табу в Героическом Эпосе Алтайцев”, Археологические и Фольклорные Источники по Истории Алтая. Горно-Алтайск, s.155-169.
• Ямаева, Елизавета Еркиновна (2002). Духовная Культура Алтайцев: Эпос, Миф, Ритуал. Aвтореферат Докторckoй Диссертации. СПб.