Usage Areas Of Bone As An Effect Of Shamanısm And Lıvestock: The Example Of Kyrgyzstan

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 15 - 22, 31.05.2023

İlknur Bayrak İşcanoğlu

Öz

Human shapes own world with the opportunities own life offers its; shapes perception and belief according to its possibilities. Livestock and nomadic lifestyle are important factors in shaping the lives of Turks. Livestock breeding is a tradition for Turks. With this tradition, social life and beliefs have also been shaped and the rules of living together have developed according to this way of life. Bone has had a special place in Turkish societies, both with the beliefs from the Shamanism period, and with its physical characteristics and its durability and not easily destroyed in nature. In this study bone, which expresses life, rebirth and lineage in Turkish culture, is discussed in the Kyrgyz community life, where animal husbandry is very important, belief dimension, entertainment dimension and daily life dimension in community life; It has been tried to explain its place in fortune-telling practices, its use in various traditional games and its types, and its use as a main ingredient in the production of various items. Thus, it has been tried to determine to what extent the bone of animal origin takes place with practices, beliefs and various items in Kyrgyz society life with the influence of shamanism and animal husbandry.

Anahtar Kelimeler

Shamanism, livestock, nomadic life, bone, Kyrgyzstan

Şamanizm Ve Hayvancılığın Bir Etkisi Olarak Kemiğin Kullanım Alanları: Kırgızistan Örneği

Öz

İnsan, yaşamının kendisine sunduğu imkânlar ile dünyasını şekillendirir; algı ve inanışı imkânlarına göre biçimlendirir. Hayvancılık ve göçebe yaşam şekli Türklerin yaşamlarını şekillendirmelerinde önemli etkenlerdir. Hayvancılık Türkler için bir gelenektir. Bu gelenekle birlikte toplum hayatı, inanışlar da şekillenmiş ve birlikte yaşamanın kuralları bu yaşam şekline göre gelişmiştir. Kemik hem Şamanizm döneminden kalan inanmalarla hem de fiziksel özelliği itibariyle sağlamlığı ve tabiatta kolayca yok olmaması özelliği ile Türk toplumlarında ayrı bir yere sahip olmuştur. Türk kültüründe canı, yeniden doğmayı, soyu ifade eden kemik, bu çalışmada hayvancılığın çok önemli olduğu Kırgız toplum hayatı içerisinde ele alınmış ve toplum hayatında inanç boyutu, eğlence boyutu ve gündelik yaşam boyutu; fal uygulamaları içerisindeki yeri, çeşitli geleneksel oyunlardaki kullanım şekilleri ve türleri ile çeşitli eşyaların yapımında ana madde olarak kullanımı şeklinde açıklanmaya çalışılmıştır. Böylece Kırgız toplum hayatında Şamanizm ve hayvancılığın etkisiyle hayvansal kaynaklı kemiğin uygulamalarla, inanışlarla ve çeşitli eşyalar ile ne ölçüde yer aldığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şamanizm, hayvacılık, göçebe yaşam, kemik, Kırgızistan, Shamanism, livestock, nomadic life, bone, Kyrgyzstan

Kaynakça

• ASKARBEK, Gülnaz (2017). “Kırgızdardın Söök Cana Müyüz İştetüü Çeberçiligi”, Diplomduk İş. Bişkek: Kırgız Türk Manas Universiteti.
• AYDOĞAN, Tuğba ve, Ahmet Tacetdin Hallaç (2021). “Türklerin Animistik İnanç Sisteminde İnsan Kemiği ve Kanının Yeri”, Folklor Akademi Dergisi, C. 4, S. 2, s. 302-320.
• AZAK, Yağmur (2020). “Osmanlı Devleti’nde fal ve büyü.” Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• BAYAT, Fuzuli (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BOZDEMİR, Oğuz (2019). “Orta Asya şaman ritüelleri sembol ve objelerinin seramik formlarda yorumu.” Sanatta Yeterlik Sanat Çalışması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• ÇORUHLU, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• GÖMEÇ, Saadettin (2019). “Türklerde Töz, Fal ve Yadacılığa Dair Bazı Tespitler”, USAD, S.11, s. 37-62.
• İNAN, Abdulkadir (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KALEVA, Kenjegül (2015). “Kırgızlarda Koyun Kemiklerinin İsimlendirilmesi, Bunların Misafir Ağırlama Sırasındaki Dağıtımı ve Kemik İsimlerine Etimolojik Bir Yaklaşım”, Belleten, S. 63/1, s. 99-110.
• KARADAĞ, Hüseyin (2017). “”Türkistan’da Hayvan ve Hayvancılıkla İlgili Mitolojik ve Geleneksel Kültürün Günümüzdeki Etkileri”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 37, s. 21-40.
• KARADAĞ, Hüseyin (2019). “Bağımsızlık Sonrası Kırgızistan’da Hayvancılıkta Gelişmeler”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 45, s. 151-171.
• OROZBAEV, Mayrambek (2010). “Kırgızca’daki İslam dışı geleneksel inanç ve inanışlarla ilgili söz varlığı.” Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• SÜMBÜLLÜ, Ziya (2010). “Fal ve Falcılık Kavramı Ekseninde Türk Kültür Tarihinde Fal ve Kahanet”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 43, s. 55-72.
• TAVKUL, Ufuk (2007). “Kıpçak Kökenli Türk Boylarında Kürek Kemiği ve Kumalak Taş Falı”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, C. 2, s. 181-190.
• TOKTORBAEV, Satı (1991). Öspürümdör Oyundar. Bişkek: Kırgız Sovet Entsiklopeidyasının Başkı Redaksiyası.
• Ziya Gökalp (1991). Türk Uygarlık Tarihi (Yay. Hz.: Yusuf Çotuksöken). İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• URL-1: https://kmborboru.wordpress.com/2010/01/05/upaj/ (E. T.: 13.02.2023)
• URL-2: https://new.bizdin.kg/kniga/kyrgyz-tarykhy-boyuncha-kyskacha-entsiklopediya (E.T.: 14.02.2023)