Reşat Nuri’nin Anadolu Notları’nda Kamusal Mekânlar Ve Toplumsal İlişkiler

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 84 - 101, 31.05.2023

Mehmet Onur Hasdedeoğlu

Öz

Seyahat, bireyin hayatına önemli tecrübeler katan bir faaliyettir. Seyahat eden insan yeni yerler, yeni mekânlar görür; farklı insanlar, farklı hayatlar, farklı toplumsal ilişkiler ile karşılaşır. Bu tecrübeler, onun hayatı, insanı ve toplumu algılayış biçimine doğrudan etki eder. Yüzyıllar boyunca İstanbullu aydınların hiç dikkatini çekmeyen Anadolu coğrafyası, 20. yüzyılın başında Türkçülük düşüncesinin yaygınlık kazanmaya başlamasıyla birlikte Türk edebiyatında yer bulmaya başlar. Çalıkuşu romanı ile Türk edebiyatının Anadolu’ya gerçekçi biçimde açılmasını sağlayan ilk yazarlarından biri olan Reşat Nuri, Maarif müfettişliği görevi dolayısıyla yıllar boyunca Anadolu’ya sayısız seyahatler gerçekleştirmiş, bu seyahatlerinde edindiği farklı tecrübeleri, dikkat çeken gözlemlerini Anadolu Notları adlı kitabı aracılığıyla okurlarıyla da paylaşma imkânı sağlamıştır. Bu eser, Anadolu coğrafyasındaki kamusal mekânlar ve bu mekânlardaki sosyal ilişkilere dair, Reşat Nuri’nin çarpıcı gözlemlerini ve tecrübelerini ihtiva etmesi bakımından da ayrı bir önemi haizdir. Bu çalışmada yazarın Anadolu Notları eserinde bahsettiği kamusal mekânlar çeşitli alt başlıklar altında tasnif edilerek incelenmiştir. Böylelikle Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki toplumsal değişim sürecinin Anadolu’ya ve Anadolu insanına yansıyış biçimleri, yazarın bakış açısı merkeze alınarak analiz edilmiştir. Bu doğrultuda, Türkiye Cumhuriyeti bir ulus-devlet olarak teşekkül ederken, geleneksel kamusal mekânların yanı sıra, modern hayatın ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla oluşturulan kamusal mekânların toplumsal ilişkilere etkisinin tespit edilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Reşat Nuri, Gezi, Mekân, Toplum

Public Places and Social Relations in Reşat Nuri's Anadolu Notları

Öz

Travel is an activity that adds important experiences to an individual's life. The traveler sees new places, new places; encounters different people, different lives, different social relations. These experiences directly affect his perception of life, people and society. Anatolian geography, which did not attract the attention of intellectuals from Istanbul for centuries, began to find a place in Turkish literature at the beginning of the 20th century, with the idea of Turkism becoming widespread. Reşat Nuri, who is one of the first writers who helped Turkish literature to open up to Anatolia in a realistic way with his novel Çalıkuşu, has made countless trips to Anatolia over the years due to his duty as an education inspector, and has the opportunity to share his different experiences and remarkable observations with his readers through his book Anadolu Notes. provided. This work is also important in that it contains Reşat Nuri's striking observations and experiences about the public spaces in Anatolian geography and the social relations in these spaces. In this study, the public spaces mentioned by the author in Anadolu Notes were analyzed by classifying them under various sub-titles. Thus, the reflections of the social change process in the first years of the Republic on Anatolia and Anatolian people were analyzed by taking the perspective of the author into the center. In this direction, while the Republic of Turkey was forming as a nation-state, it was aimed to determine the effect of public spaces created to meet the needs of modern life, as well as traditional public spaces, on social relations.

Anahtar Kelimeler

Anatolia, Reşat Nuri, Travel, Place, Society

Kaynakça

• AKAGÜNDÜZ, Ümüt (2016). “Demiryollarının Dünyadaki Gelişimi ve Bu Gelişimin Türkiye’ye İlk Yansımaları”. ASOS Journal, S. 36, s. 452-472.
• ALTUĞ, Taylan (2005). Bir Ruh Kimliği: Reşat Nuri Güntekin. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• ALVER, Köksal (2011). “Tebdil-i Mekân: Seyahatin Anlamı Üzerine”. Hece Gezi Özel Sayısı, S. 174-175-176, s. 74-76.
• ÇAĞLAYAN, Savaş (2012). “Anadolu’nun İlk Kamusal Mekânı: Kahvehane”, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 29, s. 95-110.
• DİNÇER, Mithat ve Füsun Dinçer (1989). "Türkiye’de Konaklama Sektörünün Gelişimi ve Başlıca Sorunları Üzerine Bir Araştırma", İktisat Fakültesi Mecmuası, S. 47, s.45-57.
• GOMBRİCH, Ernst Hans (2005). A Little History of the World. London: Yale University Press.
• GÜLER, Abdülgafur (2019). “Cumhuriyet Dönemi Türk romanında kamusal alan”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• GÜNTEKİN, Reşat Nuri (2015). Anadolu Notları I-II. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• HABERMAS, Jürgen (2015). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. (çev. Tanıl Bora-Mithat Sancar). İstanbul: İletişim Yayınları.
• HAUSE, Stephen ve William Maltby (2004). Western Civilization: A History of European Society. California: Wadsworth Publishing.
• LEFEBVRE, Henri (2020). Mekânın Üretimi. (çev. Işık Ergüden). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• LYNCH, Kevin (2020). Kent İmgesi. (çev. İrem Başaran). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• MERAKLI, Erdem (2020). “1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve İzmir Limanı”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• ÖNER, Haluk (2020). “Edebiyat Mekân İlişkisinin Psikolojik ve Sosyolojik Boyutları”. Prof. Dr. Ramazan Kaplan’a Armağan. (ed. Öztürk Emiroğlu vd.). Ankara: Akçağ Yayınları. s. 177-186.
• SÜRGİT, Büşra (2022). “Reşat Nuri Güntekin’in Gezi Yazıları Ekseninde Anadolu’da Yol ve Yolculuk”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 9. s. 383-402.
• TDK (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TEKELİ, İlhan (2017). “Bir Modernleşme Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması”. Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik. (ed. Sibel Bozdoğan ve Reşat Kasaba). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. s. 155-172.
• TURHAN, Mümtaz (2010). Kültür Değişmeleri. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• URRY, John (2018). Mekânları Tüketmek. (çev. Rahmi G. Öğdül). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.