Türk Halk Hikâyelerindeki Ara Sözler Üzerine Yapısal Bir İnceleme…

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 250 - 266, 30.11.2024

Hüseyin Aksoy , Meliha Yeşilbağ

https://doi.org/10.61729/uhad.1567741

Öz

Bu çalışmanın konusu Türk halk hikâyelerinde ara sözlerdir. Ara sözler anlatının olay örgüsü içerisinde, çoğunlukla hazırlık ve sonuç epizotlarında olmakla birlikte anlatının herhangi bir yerinde karşımıza çıkabilen bir anlatı unsurudur. Ara sözler; anlatıcının kendini daha iyi açıklama ihtiyacına hizmet eden, dinleyici/okuyucunun bilmediğini düşündüğü bir kelime ya da kelime grubunu açıklayan, bu sayede anlatıyı bulunduğu çevre ve şarta uygun hale getiren en önemli yapılardan biridir. Pek çok farklı anlatı türünde karşımıza çıkan ara sözler, anlatıcı tipi ve türün özelliklerinden dolayı en çok halk hikâyesinde karşımıza çıkmaktadır. Ara sözleri merkeze alan bu çalışmada halk hikâyesi örneklemi bu sebeple seçilmiştir. Çalışmanın sınırlılığını Mevlüt İhsani, Şeref Taşlıova, Şevki Halıcı’dan derlenen ve TDK tarafından yayımlanan toplam 47 halk hikâyesi oluşturmaktadır. Bu hikâyedeki ara sözler tespit edilirken halk hikâyelerindeki ara sözlerin saptanması amacıyla hikâyeler içerisine sonradan dâhil olan yapıların ara söz niteliği taşıyıp taşımadığı dikkate alınarak ara sözler belirlenmiştir. Üç farklı anlatıcının da epizotlarda kullandıkları ara söz sayıları grafik üzerinde yüzdelik dilimler halinde gösterilmiştir. Sonrasında bu hikâyelerdeki ara sözler tasnif edilmiştir. Halk hikâyelerinin tasnifi aşamasında temel olarak İlhan Başgöz’ün üç başlığa ayırdığı sınıflandırma esas alınmıştır. Tespit edilen ara sözlerin özellikleri ve çeşitli araştırmacıların görüşleri dikkate alınarak sınıflandırmada bazı değişikliklere gidilmiştir. Yapılan bu tasnif “açıklayıcı ve/veya tanımlayıcı ara sözler” ve “görüş, yorum ve eleştiri ara sözleri” şeklinde iki ana başlıktan oluşmaktadır. Bu başlıklara ara sözlerin içerik ve işlev özelliklerine göre alt başlıklar eklenmiştir. Aynı zamanda tespit edilen ara sözlerin; dil ve anlatımı, içeriği ve işlevleri belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ara söz, halk hikayesi, şevki halıcı, şeref taşlıova, mevlüt ihsani

A Structural Analysis on Digressions in Turkish Minstrel Stories

Öz

The subject of this study is digressions in Turkish minstrel stories. Digressions can appear anywhere in the narrative. Digressions are one of the most important structures that explain expressions the narrator thinks the listener/reader does not know, thus adapting the narrative to its environment and condition. Digressions, which we encounter in many different narrative types, are most common in minstrel stories due to the characteristics of the narrator type and genre. This is why the minstrel story sample, which focuses on digressions, was chosen for this study. The scope of the study consists of 47 minstrel stories published by TDK and compiled by Mevlüt İhsani, Şevki Halıcı, and Şeref Taşlıova. While determining the digressions in this story, these structures were determined by considering whether the digressions in the minstrel story were considered digressions or not. The graph shows the number of digressions used in the episodes as percentages. Afterward, the digressions in these stories were classified. In the classification of minstrel stories, the classification that İlhan Başgöz divided into three headings was taken as a basis. Some changes were made in the classification, taking into account the characteristics of the identified digressions and the opinions of various researchers. This classification consists of two main headings: “explanatory and/or define digressions” and “opinion, comment and criticism digressions”. Subheadings have been added to these headings according to the content and functional characteristics of the digressions. At the same time, the various characteristics of the identified digressions were determined.

Anahtar Kelimeler

Digression, Turkish Minstrel Story, Şevki Halıcı, Mevlüt İhsani, Şeref Taşlıova

Kaynakça

• AKTULUM, Kubilay (2004). Parçacılık/Metinlerarasılık. Ankara: Öteki Yayınevi.
• AKYÜZ, Çiğdem (2012). “Dirimsel Halk Kültürü Bagış Destanında Arasözler”, Uluslararası Genç Türkologlar Sempozyumu Bildirileri, s. 379-395.
• ALPTEKİN, Ali Berat (1999). Kirmanşah Hikâyesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ALTUN, Işıl (2014). “Halk Hikâyelerindeki Olay ve Düşünce Aktarımlarında Digression’dan Yararlanma”, Turkish Studies, S. 9(3), s. 111-122.
• AUSTIN, Norman (1966). “The Function of Digressions in the Iliad”, Greek, Roman and Byzantine Studies, S. 7(4), s. 295-312.
• AYDIN, Hidayet (2011). “Meddah Behçet Mahir’in Leylâ ve Mecnun Hikâyesinde Yer Alan Ara Sözler”, Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, S. 1(1), s. 63-67.
• AYKAÇ, Onur (2021). “Televizyonda Sözlü Kültürün Yeniden-Üretimi: ‘Hangimiz Sevmedik’ Dizisindeki İcat Edilmiş Atasözleri”, Milli Folklor, S. 132, s. 150-165.
• BARS, Mehmet Emin (2017). “Kültürel Değerlerin Aktarımında Halk Edebiyatı Ürünlerinden Yararlanma”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 10(2), s. 217-228.
• BAŞGÖZ, İlhan (2001). “Sözlü Anlatımda Ara Söz: Türk Hikâye Anlatıcılarının Şahsi Değerlendirmelerine Ait Bir Durum İncelemesi”, (çev. Metin Ekici), Millî Folklor, S. 50, s. 86-104.
• BAYAT, Fuzuli (2011). “Haşiye Metnin (Ara Söz ve Cümlelerin) Masal Anlatımında Rolü”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, S. 4(8), s. 5-14.
• CURTİS, Paul (1993). “M. Byron’s Beppo: Digression and Contingency”, Dalhousie Review, S. 73, s. 18-33.
• ÇAKIR, Adem (2013). “Refik Halit Karay’ın İstanbul’un bir yüzü adlı romanında söz dizimi”. Yüksek Lisans Tezi. Yozgat: Bozok Üniversitesi.
• DAĞLI, Ahmet (2023). Halk Hikâyelerinde Ara Sözce (Ara Söz) Sistematiği. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• DUMAN, Mustafa (2019). “Yapısal ve İşlevsel Bir Anlatı Unsuru Olarak Ara Sözler: Kutadgu Bilig Örneği”, Milli Folklor, S. 124, s. 17-29.
• EKİCİ, Metin (2019). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• ERGİN, Muharrem (2012). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım.
• KARAGÖZ, Erkan (2022). “Tatar ve Başkurt Masallarında Ara Sözler”, İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, S. 4(1), s. 55-77.
• KARAGÖZ, Nimet (2021). “Sözlü kültürden yazılı kültüre geçiş bağlamında Hacı Bektaş Veli Velâyetnâmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi.
• KARAHAN, Leyla (2017). Türkçede Söz Dizimi. Akçağ Yayınları: Ankara.
• KARAKAŞ, Ayhan (2014). “Çukurova Hikâyeli Türkülerinde Ara Söz Kullanımı”, Folklor/Edebiyat, S. 20(78), s. 29-36.
• KAYA, Doğan (1997). “Edebiyatımızda Âşık Kolları ve Şenlik Kolu”, Türk Kültürü, S. 8, s. 499-508.
• KILINÇ, Aziz (2006), “Folklor Ürünlerinin Geleceğe Taşınmasında Arasözün İşlevi ve Köroğlu Destanı Örneği”, Folklor/Edebiyat, S. 12(46), s. 403-428.
• KORKMAZ, Zeynep (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• ÖNKOL, Abdülkadir (2015). “Fatma Önkol'un masal anlatıcılığı ve masalların anlatıcı - dinleyici ve anlatım ortamı açısından incelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• ÖZDEMİR, Cafer (2017). “Sözlü Anlatım Geleneğinde Arasöz Kullanımı: Behçet Mahir Örneği”, International Black Sea Conference on Language and Language Education, S. 12(27), s. 139-148.
• SARGIN, Mustafa (2018). “Tokat masalları üzerine araştırma ve incelemeler”. Doktora Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• SILAY, Kemal (1991). “Ahmedi’nin Osmanlı Tarihinde Arasöz (Digression) Tekniğinin Kullanımı ve İşlevi”, Türkoloji Dergisi, S. 9 (1), s. 153-162.
• Türkçe Sözlük (2010). TDK: Ankara.
• TÜRKMEN, Fikret (1998). “Dede Korkut Hikâyelerinde Ara Sözler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, S. 46, s. 153-160.
• TÜRKMEN, Fikret vd. (2008). Âşık Şeref Taşlıova’dan Derlenen Halk Hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TÜRKMEN, Fikret ve Mustafa Cemiloğlu (2009). Âşık Şevki Halıcı’dan Derlenen Halk Hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TÜRKMEN, Fikret ve Mustafa Cemiloğlu (2016). Âşık Mevlüt İhsanî’den Derlenen Halk Hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• URBANOWİCZ, Michal (2013). “The Functions of Digressions in Beowulf”, Acta Neophilologica, S. 2, s. 213-223.
• YAYIN, Nerin (2007). “Ak Möör Destanındaki Ara Sözler”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 13, s. 261-281.
• YEŞİLBAĞ, Meliha (2024). “Türk Halk Hikâyelerinde Ara Sözler (Mevlüt İhsani, Şeref Taşlıova, Şevki Halıcı Anlatmaları Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• URL-1: https://sozluk.gov.tr/ (E. T.: 13.12.2023).
• URL-2: https://sozluk.gov.tr/ (E. T.: 13.12.2023).