Hilâf Mesailinin Hanefî Muhtasarların Metin Kurgusuna Etkisi ve Temel Şerhlerde Ele Alınışı (Kitabu’s-Salât Örneği)

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 109 - 134, 31.12.2020

Abdurrahim Bilik

Öz

Mezheb birikimini özlü bir şekilde aktaran ve bu yönüyle mezhebin adeta genel bir haritasını ortaya koyan ve böylelikle sınırlarını da belirleyen muhtasar eserler, hicri IV. yüzyıldan itibaren fıkhın çeşitli uygulama alanlarının yanında özellikle fıkıh eğitiminin odak noktasında yer almışlardır. Bununla beraber muhtasar eserlerde yer alan kimi ifade tarzlarının ve siyak ve sibaktan bağımsız gibi duran kimi meselelerin söz konusu eserlerde neden yer aldığının ve müelliflerin bu tür bir metin kurgusuyla neyi kast ettiklerinin ilgili eserlerin daha iyi anlaşılması adına ortaya konulması gerekmektedir. Bu çalışmanın temel iddiası, muhtasar eserlerdeki söz konusu bu kurgu ve ifade tarzlarının çoğunlukla hilâf mesailine atıf için kullanıldığıdır. Çalışmada bu iddia, Hanefî mezhebine ait muhtasar metinlerde ve bu metinler üzerine kaleme alınan belli başlı şerhlerde namaz konusu örnekliği üzerinden temellendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Muhtasar, İlmu'l-hilaf

Kaynakça

• Abdurrahim Bilik, “Fıkhın Bir Alt Disiplini Olarak İlmu’l-Hilâf” (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2018.
• Aynî, el-Binâye şerhu’l-Hidâye, Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2000.
• Babertî, el-İnâye şerhu’l-Hidâye, (y.y.): Dâru’l-Fikr, (t.y.).
• Cessâs, Şerhu Muhtasaru’t-Tahâvî, Beyrut: Dâru’l-Beşâiru’l-İslâmiyye, 1983.
• Zeynüddin İbn Nüceym, el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, (y.y.): Dâru’l-Kitabu’l-İslamî, (t.y.).
• Siraceddin İbn Nüceym, en-Nehru’l-Faik şerhu Kenzi’d-dekâik, (y.y.): Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2002.
• Kudûrî, Ebû’l-Hüseyn, et-Tecrîd, thk. Muhammed Ahmed Sirac, Ali Cum’a Muhammed, Kahire: Dâru’s-Selam, 2004
• ___, el-Muhtasar, thk. Kamil Muhammed, (y.y.): Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1997.
• Mehmet Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul; Ensar Neşriyat, 2005.
• Mergīnânî, Bidâyetü’l-mübtedî, Kahire: Matbaatu Muhammed Ali Subh, (t.y.).
• ___, el-Hidâye fi şerhi Bidâyeti’l-mübtedî, thk. Tallal Yusuf, Beyrut: Dâru İhyau’t-Turasu’l-Arabî, (t.y.).
• Mevsılî, el-İhtiyâr li talili’l-Muhtâr, Kahire: Matbaatu’l-Halebî, 1937.
• ___, el-Muhtâr, (el-İhtiyâr ile birlikte), Kahire: Matbaatu’l-Halebî, 1937.
• Meydanî, el-Lubab fi şerhi’l-Kitâb, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye, (t.y.).
• Molla Hüsrev, Dureru’l-hükkam şerhu Gureru’l-ahkâm, (y.y.): Dâru İhyau’l-Kutubu’l-Arabiyye, (t.y.).
• ___, Gureru’l-ahkâm, (Durer ile birlikte), (y.y.): Dâru İhyau’l-Kutubu’l-Arabiyye, (t.y.).
• Murtaza Bedir, “Nesefî, Ebû’l-Berekât”, DİA, XXXII, 567-568.
• Nesefî, Kenzu’d-dekâik, thk. Said Bektaş, Beyrut: Dâru’l-Beşairu’l-İslamiyye, 2011.
• Nevevî, Minhacu’t-talibin ve umdetu’l-müftin fi’l-fıkh, thk. Ahmed Ivaz, (y.y.): Dâru’l-Fikr, 2005.
• Orazsahet Orazov: "Muhtasar Metinlerin Hanefî Literatürü İçindeki Yeri", Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V. cilt, 1. sayı, [2018], 107-122.
• Orhan Ençakar, “Kerhî’nin Muhtasar’ının Hanefî Muhtasar Geleneğine Etkisi: Kudûrî’nin Muhtasar’ının İcare Bölümü Çerçevesinde” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2013.
• ___, “Molla Hüsrev’in Dürerü’l-hükkâm’ı Etrafında Oluşan Literatür”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, cilt 12, sayı 23, 2014, 223-277.
• ___, “Hanefî Fıkıh Literatüründe Gelenek Oluşturan Kayıp Bir Metin: Muhtasaru’l-Kerhî”, İslam Araştırmaları Dergisi, 37 (2017), 7-32.
• Süleyman Keskin, “el-Hâkim eş-Şehîd el-Mervezî’nin el-Kafî Adlı Eserinin Kitâbu’s-Salât Bölümünün Tahkiki”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2008.
• Şürünbülalî, Hâşiyetu’ş-Şürünbülalî, (Durer ile birlikte), (y.y.): Dâru İhyâi’l-Kutubu’l-Arabiyye, (t.y.).
• Tahâvî, Muhtasaru’t-Tahâvî, thk. Ebû’l-Vefa el-Afganî, (y.y.): İhyâu’l-Mearifi’n-Numaniyye, (t.y.).
• Ebû Bekir el-Haddâd, el-Cevhererü’n-Neyyire, (): el-Matbaatu’l-Hayriyye, 1905.
• Zeylaî, Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzu’d-dekâik, Kahire: el-Matbaatu’l-Kubra el-Emiriyye, 1896.