The Concept of Moral Intelligence: A Theoretical Perspective

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 10, 30.06.2025

Yusuf Ziya Şanlı , Fatma Arslan , Kasım Karataş

https://doi.org/10.47770/ukmead.1531985

Öz

This study aims to contribute to the ongoing discussion on the theoretical foundations, dimensions and importance of the concept of moral intelligence. Moral intelligence could be defined as the capacity of individuals to behave in a manner that is considered correct and respectable, based on ethical and moral values. It may be thought that this capacity consists of basic elements such as empathy, conscience, self-control and courtesy. Furthermore, this study has also shed light on the impact of moral intelligence on individuals' personal and social lives. It seems fair to suggest that moral intelligence plays a significant part in how individuals interact with each other and in their personal development. It also appears to have the potential to promote social cohesion and to improve quality of life. It would be remiss of us not to acknowledge the vital role that families and schools play in the development of moral intelligence. It would be beneficial for parents and educators to consider teaching moral values to children and young people as models and adopting a disciplined, balanced educational approach. Additionally, it might be helpful to organize special education programs to develop virtues such as empathy, conscience, and self-control. This could potentially lead to individuals with moral intelligence making significant contributions to social cohesion and ethical values.

Anahtar Kelimeler

Conscience , empathy , moral education , moral intelligence , self-control

Ahlaki Zeka Kavramı: Kuramsal Bir Bakış

Öz

Bu çalışmada, ahlaki zekâ kavramının kuramsal temelleri, boyutları ve önemi ele alınmıştır. Ahlaki zekâ, bireylerin etik ve ahlaki değerlere dayalı olarak doğru ve saygın bir şekilde davranma kapasitelerini ifade eder ve empati, vicdan, özdenetim ve nezaket gibi temel unsurlardan oluşur. Ayrıca bu çalışmada, ahlaki zekânın bireylerin kişisel ve toplumsal yaşamlarına olan etkilerinin ne olduğu ortaya konulmuştur. Ahlaki zekâ, bireylerin sosyal ilişkilerinde ve kişisel gelişimlerinde kritik bir rol oynamakta, toplumsal uyumu teşvik etmekte ve yaşam kalitesini artırmaktadır. Bununla birlikte ahlaki zekânın geliştirilmesinde aileler ve okullar kritik role sahiptirler. Bu anlamda ebeveynler ve eğitimciler, çocuklara ve gençlere ahlaki değerleri model olarak öğretmeli ve disiplinli, dengeli bir eğitim yaklaşımı benimsemelidir. Ayrıca, empati, vicdan ve özdenetim gibi erdemlerin geliştirilmesi için özel eğitim programları düzenlenmelidir. Sonuç olarak, ahlaki zekâya sahip bireyler, toplumsal uyum ve etik değerler açısından önemli katkılar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahlak eğitimi , ahlaki zekâ , empati , özdenetim , vicdan

Kaynakça

• Abdellatif, M. S. (2022). Moral intelligence and its relationship to academic entitlement and academic performance of secondary school students. European Journal of Educational Research, 11(4), 2291-2301. https://doi.org/10.12973/eu-jer.11.4.2291
• Akgül, K. A., & Gül, M. (2020). Güreş antrenörlerinin liderlik özellikleri ile ahlaki düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Sivas Cumhuriyet University Journal of Sport Sciences, 3(1), 21-25. http://cuspor.cumhuriyet.edu.tr/tr/download/article-file/2355169
• Aktaş, H. (2022). Ergenlerde özdenetim becerilerinin akıllı telefon bağımlılığına etkilerinin incelenmesi Çorlu örneği [Yüksek lisans tezi, Kırklareli Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Aktürk, E. (2022). Vicdan: eğitimi ve gelişimi. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 14(2), 440-453. https://bdfe5a0aa044dccce8704afa360dba814c775552.vetisonline.com/tr/download/article-file/2468842
• Altan, M. Z. (2012). Eğitim çoklu zekâ kuramı ve çoklu zekâ kuramında onuncu boyut: ahlaki zekâ. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 137-144. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/715779
• Al-Adamat, A., Al-Gasawneh, J., & Al-Adamat, O. (2020). The impact of moral intelligence on green purchase intention, 10(9), 2063-2070. http://dx.doi.org/10.5267/j.msl.2020.2.005
• Al-Darabah, I. T., Al-Mohtadi, R., Jwaifell, M., & Salah, R. O. (2015). Evaluating the moral intelligence of the late childhood (9-12) years in Jordan: Al-Karak governorate case. Journal of Educational and Developmental Psychology, 5(1), 108-118. https://sci-hub.se/10.5539/jedp.v5n1p108
• Arslantürk, Z., & Amman, T. (1999). Sosyoloji: kavramlar, kurumlar, süreçleri, teoriler. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Arthur, J. (2014). Traditional approaches to character education in Britain and America. L. Nucci, D. Narvaez, T. Krettenauer (Ed.), Handbook of moral and character education (s. 43-60). Routledge Taylor & Francis Group. https://www.researchgate.net/publication/322509125_Moral_and_character_education
• Aydın, M. Z. (2003). Ailede ahlak eğitimi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(2), 125-158. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/222939
• Aydoğan, İ., & Özbal, N. (2019). Eğitimde nezaket. Pegem Akademi.
• Areshtanab, H. N., Rezvani, R., Ebrahimi, H., Bostanabad, M. A., & Hosseinzadeh, M. (2022). Moral intelligence and its relationship to resilience among nursing students in Iran. Journal of Psychiatric Nursing, 13(1), 9-14. https://jag.journalagent.com/phd/pdfs/PHD-49368-RESEARCH_ARTICLE-NAMDAR_ARESHTANAB%5BA%5D.pdf
• Bahadır, A. (2002). İnsanın anlam arayışı ve din: Logoterapik bir araştırma. İnsan Yayınları.
• Basım, H. J., & Şeşen, H. (2006). Kontrol odağının çalışanların nezaket ve yardım etme davranışlarına etkisi: kamu sektöründe bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (16), 159-168. https://dergipark.org.tr/en/pub/susbed/issue/61792/924079
• Beheshtifar, M., Esmaeli, Z., & Moghadam, M. N. (2011). Effect of moral intelligence on leadership. European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, 43(1), 6-11. https://www.researchgate.net/profile/Malikeh-Beheshtifar/publication/267404562_Effect_of_Moral_Intelligence_on_Leadership/links/55d86fca08aec156b9ac128a/Effect-of-Moral-Intelligence-on-Leadership.pdf
• Bhagyalakshmy, R. (2014). Influence of moral ıntelligence on certaincognitive &affectivevariables of student teachers of primary level. Mahatma Gandhi University, http://hdl.handle.net/10603/162830
• Bolay, S. H. (1999). Felsefe doktrinler ve terimler sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Bora, E., & Baysan, L. (2009). Empati ölçeği-Türkçe formunun üniversite öğrencilerinde psikometrik özellikleri, 19(1), 39-47. https://toad.halileksi.net/olcek/empati-olcegi-3/
• Borba, M. (2001). Building Moral Intelligence: The Seven Essential Virtues that Teach Kids to Do the Right Thing . Josey-Bass Publishers.
• Bradshaw, J. (2009). Reclaiming Virtue: How We Can Develop the Moral Intelligence to Do the Right Thing at the Right Time for the Right Reason. Bantam X-Library
• Cevizci, A. (2005). Paradigma Felsefe Sözlüğü. Paradigma.
• Clarken, R. H. (2009). Moral intelligence in the schools. School of Education, Northern Michigan University, Marquette, 1-7. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED508485.pdf
• Clarken, R. H. (2010, 30 Nisan). Considering moral intelligence as part of a holistic education [Bildiri sunumu]. Annual Meeting of the American Educational Research Association, Denver. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED509643.pdf
• Çın, A. (2021). İlk çocukluk döneminde çocuğun ahlak eğitimi. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 13(1), 545-562. http://doi.org/10.26791/sarkiat.881973
• Dereli, S. (2008). Sözlü iletişimde nezaket stratejileri. Türkbilig, 15, 24-52. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig/issue/52798/697158
• Dökmen, Ü. (2004). İletişim çatışmaları ve empati: Sanatta ve günlük yaşamda. Sistem Yayıncılık.
• Duman, B. (2021). İlköğretim din kültürü ve ahlak bilgisi ders kitaplarında özdenetim değeri [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Duyan, V., Gülden, Ç., & Gelbal, S. (2012). Öz-denetim ölçeği- ödö: Güvenirlik ve gerçerlik çalışması. Toplum ve Sosyal Hizmet, 23(1), 19-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tsh/issue/48532/615966
• Eisenberg, N. & Fabes, R. A. (1990). Empathy: conceptualization, measurement and relation to prosocial behavior. Motivation and Emotion, 14(2), 131-149. https://sci-hub.se/10.1007/BF00991640
• Ekşi, H. (2000). Karakter eğitimi nedir, niçin karakter eğitimi? Edam Yayınları.
• Ertaş, F. C., & Arslan, M. C. (2009). Bağımlı ve bağımsız muhasebecilerin meslek etiği algılama düzeylerine ilişkin bir araştırma. Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi, 27, 123-42.
• Goleman, D. (1995). Emotional intelligence: Why it can matter more than IQ. Bantam Books.
• Gözütok, Ş. (2017). Özdenetimde din eğitiminin etkisi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21(2), 1035-1060. https://doi.org/10.18505/cuid.338632
• Gülle, M., & Beyleroğlu, M. (2017). Eleştirel düşünce ve empati. Efil Yayınevi.
• Güneşer, R. (2023). Hastane öncesi acil sağlık hizmetleri çalışanlarında ahlaki zekanın değerlendirilmesi: Bolu-Düzce örneği [Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• İzveren, A. (1980). Toplumsal törebilim. Ankara İktisadi ve İdari Bilimler Akademisi.
• Kahveci, K. A. (2012). J. J. Rousseau’da ahlaki vicdan ve değeri. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 205-213. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuilah/issue/4182/54940
• Kalfaoğlu, S. (2021). Ahlaki zekâ ile rasyonel karar alma ilişkisinde duygusal manipülasyonun düzenleyici etkisi: sanayi işletmeleri araştırması [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kanoğlu, M. (2019). Ahlaki zekâ. Hayat Yayınları.
• Karasu, K. (2014). Türkçe ve Arapça nezaket ifadeleri: karşılaştırmalı bir inceleme [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=arR_MPXpQNIGcPjoGKI4hw&no=VXcXR535d7k2EwUJM10cbQ
• Kasapoğlu, A. (2003). Kur’an’a göre vicdanın kaynağı ve işlevleri. Akademik Araştırmalar Dergisi, 5(18), 132-162. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=147153750&YayinTarihi=2003
• Keser, B. M. (2018). Nezaket, nezaket teorileri ve Türkçede kullanılan nezaket kavramları. Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(15), 127-138. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turuk/issue/42740/516207
• Kesgin, S. (2011). Cumhuriyet Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Ahlak Eğitimi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(1), 209-238. https://atif.sobiad.com/index.jsp?modul=makale-detay&Alan=author&secenek=atif&Id=f4W5FHMBu-adCBSEpAUB
• Kesgin, S. (2019). Ailede, okulda veya birlikte ahlak eğitimi-ahlak eğitiminde iş birliğini geliştirmenin yolları. Electronic Turkish Studies, 14(2), 581-598. https://www.academia.edu/download/58824756/Ahlak_egitiminde_isbirligini_gelistirmenin_yollari.pdf
• Khampa, D. (2019). Development and standardization of moral intelligence scale. International Journal of Indian Psychology, 7(4), 657-665. DOI: 10.25215/0704.074
• Kırel, Ç. (2000). Örgütlerde etik davranışlar, yönetimi ve bir uygulama çalışması. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Koç, Z. H. (2015). Vicdanın ahlaki ve teolojik temelleri [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Ankara Üniversitesi Açık Erişim Sistemi https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/82643
• Kopp, C. B. (1982). Antecedents of self-regulation: a developmental perspective. Developmental Psychology, 18(2), 199-214. https://sci-hub.se/https://doi.org/10.1037/0012-1649.18.2.199
• Kruger, T. (2012). Moral intelligence: The construct and key correlates. Ph.D. Thesis, University of Johannesburg. https://ujcontent.uj.ac.za/esploro/outputs/9912035107691
• Kutlu, M., Çolakoğlu, N., & Özgüvenç, Z. P. (2010). Hasta Hekim İlişkisinde Empatinin Önemi Hakkında Bir Araştırma. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 2(2), 127-143.
• Lennick, D., & Kiel, F. (2007). Moral Intelligence: Enhancing Business Performance And Leadership Success: Pearson Prentice Hall.
• Mazılı, S. (2019). Ergenlerde akıllı telefon bağımlılığının özdenetim açısından incelenmesi. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 10(2), 705-730. http://doi.org/10.23863/kalem.2020.172
• Narvaez, D. (2008). Handbook of moral and character education. Routledge.
• Olusola, O. I., & Samson, A. O. (2015). Moral intelligence: an antidote to examination malpractices in Nigerian schools. Universal Journal of Educational Research, 3(1), 32-38. https://www.researchgate.net/publication/291810899_Moral_Intelligence_An_Antidote_to_Examination_Malpractices_in_Nigerian_Schools
• Özbek, M. F. (2004). Toplumsal yaşamda empati. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 1(1), 1-16. https://scholar.google.com/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&q=empati&oq=
• Öztürk, H. (2017). Sağlık hizmetlerinin sunumunda ahlaki zekanın ölçülmesine yönelik ölçek çalışması [Doktora tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Açık Erişim Sistemi.
• Pazarlı, O. (1980). İslamda ahlak. Remzi Kitabevi.
• Peker, H. (2003). Din psikolojisi. Çamlıca Kitap.
• Sökmen, A. (2016). Meslek Etiği (Örgütsel ve Yönetsel Etik Kurumsal Sosyal Sorumluluk). Detay Yayıncılık.
• Raisi, M., Tehran, H. A., Bakouei, S., & Momenuan, S. (2018). Moral intelligence and agression in students. Journal of Biostatistics and Epidemiology, 4(1), 1-9.
• Şengün, M. (2015). Ahlaki Düşünce ve Yargı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tangney, J. P., Baumeister, R. F., & Boone, A. L. (2004). High self-control predicts good adjustment, less pathology, better grades, and interpersonal success. Journal of Personality, 72(2), 272-322. https://sci-hub.se/10.1111/j.0022-3506.2004.00263.x
• Tarhan, N. (2006). Duyguların dili: duygusal zekaya yeni bir yorum. Timaş Yayınları.
• Taylor, S. E., & Brown, J. D. (1988). Illusion and well-being: A social psychological perspective on mental health. Psychological Bulletin 103(2), 193-210. https://sci-hub.se/https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0033-2909.103.2.193
• Torlak, Ö. (2013). İş Etiği 1. Baskı. (Ed.). Anadolu Üniversitesi.
• Tunç, M. Ş. (1949). Psikolojiye giriş. İstanbul Üniversitesi. Türk Dil Kurumu, Türk Dil Kurumu Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/
• Watts, R. (2003). Politeness. Cambridge: Cambridge University Press. https://assets.cambridge.org/97805217/90857/sample/9780521790857ws.pdf
• Yakut, S. (2022). Ahlaki zekâ, din ve dindarlık (Psikososyal bir bakış). İksad Yayınevi.
• Yakut, S., & Yakut, İ. (2021). Yakut-Ahlâkî Zeka Ölçeği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(76), 836-842. https://toad.halileksi.net/olcek/ahlaki-zeka-olcegi/#google_vignette
• Yıkmış, S. (2021). Türkiye türkçesinde empati dili (söylem çözümlemesi). Gazi Kitabevi.
• Zengin, M., & İçöz Arslan, E. (2018). Dini, felsefi, psikolojik boyutlarıyla vicdan ve değerler eğitimindeki yeri. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10), 323-345. https://doi.org/10.18498/amauifd.379279