Reform Yanlısı Halk Gösterilerinden Bitmeyen İç Savaşa Giden Süreçte Mezhep Olgusu

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 208 - 246, 30.05.2022

Ramazan Aydın Cakmak

Öz

Tarihi boyunca çeşitli uygarlıkların ve imparatorlukların hâkimiyeti altında kalan Suriye, Birinci Dünya Savaşı ile Osmanlı’dan kopartılarak Fransız manda otoritesi altına girmiştir. Bu dönemde körüklenen mezhepsel farklılıklar, bağımsızlık sonrası ülkenin güç ve iktidar temelinde istikrarsızlığa sürüklenmesine neden olmuştur. 1970’lerde iktidara gelen Esad Rejimi’ne karşı Arap Baharı etkisiyle başlayan reform yanlısı halk gösterileri artan şiddet ve çatışmalar neticesinde kısa sürede iç savaşa dönüşmüştür. Bu çalışmada on birinci yılına girmiş olan iç savaştaki mezhep olgusu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Suriye, Arap Baharı, Suriye İç Savaşı, Esad Rejimi, Mezhep

Kaynakça

• ACAR, Mustafa, “Radikal Selefi Zihniyete Bir Reddiye”, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 2(6), Güz 2005, s. 163-196.
• AKBULUT, Uğur, “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Lazkiye Nusayrileri (19. Yüzyıl)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0(54), Bahar 2010, s. 111-126.
• AKDEMİR, Salih, “Suriye’deki Etnik ve Dini Yapının Siyasi Yapının Oluşmasındaki Rolü”, Avrasya Dosyası, 6(1), 2000, s. 201-237.
• ARI, Tayyar, Geçmişten Günümüze Ortadoğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Alfa Yayınları, İstanbul 2004.
• ARTOKÇA, İzzettin, Ortadoğu’da Dürziler, TASAM, İstanbul 2013.
• ATEŞ ÇİFTÇİ, Elif Beyza, Ortadoğu Devlet Sistemlerinde Değişim ve Dönüşüme Bir Örnek: Işid ve Devlet Anlayışı, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2017.
• BAĞLIOĞLU, Ahmet, “Suriye’de Mezhep Hareketlerinin Güncel Siyaset Üzerine Etkileri”, e-makâlât Mezhep Araştırmaları, 6(2), Güz 2013, s. 495-523.
• BULUT, Halil İ., “Dini Şiddetin Fikri Arka Planı Olarak Haricilik ve Günümüze Yansımaları”,Usul İslam Araştırmaları, 9(11), Ocak-Haziran 2009, s. 41-54.
• BÜYÜKKARA, Mehmet Ali, “İslam Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu’daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, 6(2), Güz 2013, 321-354.
• CIA The World Factbook Syria, Central Intelligence Agency, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/syria/, (Erişim Tarihi: 25.05.2021).
• CLEVELAND, William L., Modern Ortadoğu Tarihi, çev. Mehmet Harmancı, Agora Kitaplığı, İstanbul 2008.
• ÇALIŞKAN, Burak, Küresel Bilek Güreşi: Uluslararası Güçlerin Suriye Politikası, İNSAMER, İstanbul 2016.
• ÇELİKKOL, Oğuz, İçimizdeki Komşu Suriye, Bilgesam Yayınları, İstanbul 2015.
• DEMİRTAŞ, Erdem, Ortadoğu’da Devlet ve İktidar, Metis Yayıncılık, İstanbul 2014.
• DİNÇER, Osman Bahadır-Mustafa Kutlay, “Arap Baharı” ve Suriye: Komplolar ve Propaganda Savaşları, USAK Analiz, Ankara 2012.
• EBU ZEHRA, Muhammed, Ebu Hanife, çev. Osman Keskioğlu, Can Kitabevi, Konya 1981.
• EBU ZEHRA, Muhammed, İslam’da Siyasi, İtikadi ve Fıkhi Mezhepler Tarihi, çev. Sıbgatullah Kaya, Şura Yayınları, İstanbul 1993.
• ERİNÇ BAYOĞLU, Ayşe Hande, Suriye’de Etnik ve Mezhepsel Yapıların Çatışmalardaki Rolü, Çankaya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2020.
• ER-REZZAZ, Münif, Et-Tecrubetu’l Murra, Dârû’l Gandura, Beyrut 1967.
• ET-TAVİL, Muhammed Emin Galib, Arap Alevileri Tarihi, çev. İsmail Özdemir, Karahan Kitabevi, Adana 2012.
• FIRRO, Kais M., The Druzes in the Jewish State: A Brief History, Brill Publishing, Leiden 1999.
• FRIEDMAN, Yaron, Nuşayrî-Alawîs: An Introduction to the Religion, History and Identity of the Leading Minority in Syria, Brill Publishing, Boston 2010.
• FROMKIN, David, Barışa Son Veren Barış, çev. Mehmet Harmancı, Sabah Yayınları, İstanbul 1993.
• GİRİTLİ, İsmet, Bugünkü Orta Doğu’nun Önemli Sorunları, İ.İ.T.İ.A Nihad Sayar Yayın, İstanbul 1978.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “1840’tan 1861’e Kadar Cebel-i Lübnan Meselesi ve Dürziler”, Belleten, 10(40), Ekim 1946, s. 641-703.
• HINNEBUSCH, Raymond, Syria: Revolution From Above, Routledge, New York 2001.
• HOURANI, Albert, Arap Halkları Tarihi, çev. Yavuz Alogan, İletişim Yayınları, İstanbul 1997.
• HUMPHREYS, Andrew-Damien Simonis, Syria, Lonely Planet Publications, Melbourne 1999.
• “Interview With Syrian President Bashar al-Assad”, Wall Street Journal,https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703833204576114712441122894, (Erişim Tarihi: 31.05.2021).
• İNANÇ, Yusuf Selman, “Suriye İç Savaşı: Bir Mezhep Savaşından Ötesi”, Yeni Ortadoğu: Toplum, Siyaset ve Ekonomi Konferansı, Işık Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s. 79-95.
• IZUTSU, Toshihiko, İslam Düşüncesinde İman Kavramı, çev. Selahattin Ayaz, Pınar Yayınları, İstanbul 1984.
• KARABAT, Ayşe, Suriye Savaşları, Timaş Yayınları, İstanbul 2013.
• KARACA, Mustafa, Evanjelizm ve Vahhabilik, Nokta Yayınları, İstanbul 2005.
• KEDOURIE, Elie, Politics in the Middle East, Oxford University Press, Oxford 1992.
• KILIÇ, Remzi, “Irak ve Suriye’nin Tarihi Coğrafyası ve XIX. Yüzyıl Sonu İtibariyle İdari Konumu”, Türk Kültürü, 38(441), Ocak 2000, s. 18-33.
• MANDAVILLE, Jon, “The Fertile Crescent in the Middle Ages”, Clive Carpenter, der., World and Its Peoples, Volume: 2, Marshall Cavendish Corporation, New York 2007.
• MASSIGNON, Louis, “Nusayriler”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 9, MEB Yayını, İstanbul 1964, s. 365-370.
• MERCAN, Muhammed H., “Beşar Esed Dönemi Suriye Dış Politikasında Süreklilik ve Değişim”, Akademik Ortadoğu, 4(2), 2010, s. 103-118.
• NYROP, Richard F., Syria A Country Study, US Secretary of the Army, Washington 1988.
• OKUR, Mehmet Akif-Nuri Salık, Bağımsızlıktan Arap Baharına Suriye: İç ve Dış Politika, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2016.
• ORHAN, Oytun, “Esad Sonrası Suriye: Irak ve Lübnan’ın Öğrettikleri”, Ortadoğu Analiz, 4(47), Kasım 2012, s. 10-17.
• OŻAROWSKI, Rafał, “Iran’s Angagement In Syria Conflict, Causes and Consequences”, Przegląd Strategiczny, 8 (11), November 2018, s. 201-210.
• ÖZDAĞ, Ümit, Küçük Orta Doğu Suriye: İç Çatışmadan Orta Doğu İç Savaşına Giden Yolun İlk Durağı Mı?, Kripto Basın Yayın, Ankara 2012.
• ÖZERKMEN, Necmettin, “Terör, Terörizm ve Radikal İslamcı Terör”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44(2), 2004, s. 247-265.
• ÖZEV, Muharrem H., “Siyasi Ekonomik Çıkarlar ve Kimlik Politikaları Çerçevesinde 1929-2015 Arası Türkiye-Suudi Arabistan İlişkileri”, Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 2(2), 2016, s. 11-28.
• ÖZKOÇ, Özge, Suriye Baas Partisi: Kökenleri, Dönüşümü, İzlediği İç ve Dış Politika (1943-1991), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007.
• PARFIT, Joseph T., Among the Druzes of Lebanon and Bashan, Hunter & Longhurst Ltd, London 1917.
• PERTHES, Volker, “The Syrian Economy in the 1980s”, Middle East Journal, 46(1) Winter 1992, s. 37-58.
• PERTHES, Volker, The Political Economy of Syria Under Asad, I.B.Tauris & Co Ltd, London, 1995.
• PHILLIPS, Christopher, “Sectarianism and Conflict in Syria”, Third War Quarterly, 36(2), March 2015, s. 357-376.
• PIPES, Daniel, Greater Syria: The History of an Ambition., Oxford University Press, New York-Oxford 1990.
• PIPES, Daniel, “The Alawi Capture of Power in Syria”, Middle Eastern Studies, 25(4), October 1989, s. 429-450.
• QADDOUR, Jomana, “Unlocking the Alawite Conundrum in Syria”, The Washington Quarterly, 36(4), Fall 2013, s. 67-78.
• SANDIKLI, Atilla-Ali Semin, Bütün Boyutlarıyla Suriye Krizi ve Türkiye, BİLGESAM, İstanbul 2012.
• SEALE, Patric, The Struggle for Syria: A Study of Post-War Arab Politics 1945-1958, Oxfort University Press, London 1965.
• SORENSEN, David S., An Introduction To The Modern Middle East, Routledge, New York 2014.
• “Syria in civil war, says UN Official Herve Ladsous”, BBC News, https://www.bbc.com/news/world-middle-east-18417952, (Erişim Tarihi: 01.06.2021).
• ŞENZEYBEK, Aytekin, Ana Kaynaklarına Göre Dürzilik, Emin Yayınları, Bursa 2012.
• ŞENZEYBEK, Aytekin, “Suriye’de Dürzi-Nusayri-İsmaili ve Sünni İlişkileri”, e-Mâkâlât Mezhep Araştırmaları, 6(2), Güz 2013, s. 469-493.
• ŞÖHRET, Mesut, “Suriye’nin Siyasal ve Ekonomik Yapısı”, Hasret Çomak, Caner Sancaktar, Zafer Yıldırım, der., Uluslararası Politikada Suriye Krizi, Beta Yayınları, İstanbul 2016, s. 39-116.
• TASHJIAN, Yeghia, “Salafism in Lebanon and Syria: Ideology, Roots and the Future”, Strategic Outlook, December 2012, s. 1-12.
• The Druzes, Institute of Druze Studies, https://web.archive.org/web/20060617214607/http://druzestudies.org/druzes.html, (Erişim Tarihi: 27.05.2021).
• TOPAL, Coşkun, “Suriye İç Savaşı ve Uluslararası Düzen”, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), 2015, s. 117-122.
• TÜRKMAN, Sayim, ABD, Ortadoğu ve Türkiye, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2007.
• UMAR, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2004.
• “UN says Syria conflict is ‘overtly sectarian’”, Aljazeera, https://www.aljazeera.com/news/2012/12/20/un-says-syria-conflict-is-overtly-sectarian, (Erişim Tarihi: 03.06.2021)
• VAN DAM, Nikolaos, Destroying a Nation: The Civil War in Syria, I.B.Tauris & Co. Ltd., London 2017.
• VAN DAM, Nikolaos, Suriye’de İktidar Mücadelesi, çev. Aslı Falay Çalkavık-Semih İdiz, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.
• VURMAY, Hatice Miray, Hafız Esad Döneminde Suriye’de Arap Milliyetçiliğinin Dönüşümü (1971-2000), Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2011.
• YAZICI, Nesimi, İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1992.
• YAZICI, Nevin, “Suriye Siyasi Tarihi”, Ümit Özdağ, der., Küçük Orta Doğu Suriye, Kripto Yayınları, Ankara 2012, s. 349-403.
• YILDIRIM, Zafer, “Suriye Siyasi Tarihi”, Hasret Çomak, Caner Sancaktar, Zafer Yıldırım, der., Uluslararası Politikada Suriye Krizi, Beta Yayınları, İstanbul 2016, s. 3-29.
• ZIADEH, Radwan, Power and Policy in Syria: Intelligence Services, Foreign Relations and Democracy in the Modern Middle East, I.B. Tauris, London 2013.
• ZULFQAR, Saman, “Competing Interests of Major Powers in the Middle East: The Case Study of Syria and Its Implications for Regional Stability”, Perceptions. Journal of International Affairs, 23(1), Spring 2018, s. 121-147.