Beyzâvî Tefsirinde İşârî Yorumlar ve Muhtemel Kaynakları

Yıl 2009, Cilt: 18 Sayı: 1, 365 - 423, 01.01.2009

Celil Kiraz

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

Beyzâvî Tefsirinde İşârî Yorumlar ve Muhtemel Kaynakları

Öz

Beyzâvî, tefsirinde ayetleri zâhiren açıkladıktan sonra çok az da olsa işârî yorumlara yer vermektedir. Müfessirimiz, bu yorumları yaparken bazı tasavvufî ıstılahlar da kullanmaktadır. Ayrıca o, sûfîlerin sıkça kullandığı, fakat genel olarak hadisçilerin sahih görmediği "Nefsini bilen Rabbini de bilir", "Küçük cihaddan büyük cihada döndük" gibi bazı hadislere de yer vermektedir. Onun zikrettiği işârî yorumlar, yaptığımız karşılaştırmalar sonucu anlaşıldığı üzere, genel olarak işârî tefsir geleneğinde kendine yer bulmuş yorumlardır. Müfessirimiz, bu yorumların çok az bir kısmını Zemahşerî’den, bir-iki tanesini Isfehânî’den, bunlardan biraz daha fazlasını Râzî’den, diğerlerini de kendinden önce yaşamış olan Sülemî, Kuşeyrî ve Baklî gibi sûfî müfessirler tarafından yazılmış işârî tefsirlerden veya başka tasavvufî kaynaklardan ve şeyhinin sohbetlerinden istifade ederek eserinde zikretmiş gibi görünmektedir

Anahtar Kelimeler

Beyzâvî, İşârî Tefsîr, Tasavvuf

Kaynakça

• el-Aclûnî, İsmail b. Muhammed (v. 1162/1749), Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs amme’ştehera mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Baskı, Beyrut, 1408/1988.
• Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Yeni Ufuklar Neşr., 2. Baskı, İstanbul, 1998.
• el-Baklî, Ebû Muhammed Rûzbihân b. Ebu'n-Nasr el-Fesevî el-Hindî, (v. 606/1209), Arâisü’l-Beyân fî Hakâikı’l-Kur’ân, Bursa Eski Basma ve Yazma Eserler Kütüphanesi, Haraççıoğlu, No: 54, 474 varak.
• el-Beyzâvî, Kâdî Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî (v. 685/1286), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, I-II, Dersaâdet Y., İstanbul, trs.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (v. 1391/1971), Büyük Tefsir Tarihi (Tabakâtu’l-Müfessirîn), I-II, Bilmen Y., İstanbul, 1973.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Y., Ankara, 1997.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as (v. 275/888), es-Sünen, I-V, Çağrı Y., 2. Baskı, İstanbul, 1413/1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd (v. 273/886), es- Sünen, I-II, Çağrı Y., 2. Baskı, İstanbul, 1413/1992.
• Kâşânî, Kemâleddîn Abdurrezzâk b. Ahmed b. Ebu’l-Ğanâim Muhammed (v. 736/1335), Istılâhâtu’s-Sûfiyye, Tahkîk: Muhammed Kemâl İbrâhîm Ca’fer, el-Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l- Âmme li’l-Kitâb, yrs., 1981.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah (v. 1067/1657), Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn, I-II, Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, Beyrut, trs.
• Kiraz, Celil, “Saçaklızâde Mehmed Efendi’nin Beyzâvî’ye Yönelik Eleştirileri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 1, s. 319-367, Bursa, 2006.
• el-Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdülmelik b. Talha b. Muhammed (v. 465/1072), Letâifü’l-İşârât, I-III, Takdîm ve Tahkîk: İbrâhîm Besyûnî, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l- Kitâb, 2. Baskı, Kâhire, 1401/1981.
• Müslim b. Haccâc, Ebu’l-Hüseyn (v. 261/875), el-Câmiu’s-Sahîh bi Şerhi’l-İmâm Muhyiddîn en-Nevevî, I-XIX, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1417/1996.
• Râğıb el-Isfehânî, Ebu'l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal (v. 502/1108), Müfredâtu Elfâzı’l-Kur’ân, Tahkîk: Safvân Adnân Dâvûdî, Dâru’l-Kalem, Dımeşk, 1413/1992.
• er-Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin b. Ali el-Kuraşî et-Teymî el-Bekrî (v. 606/1209), Mefâtîhu’l-Ğayb, I-XXXII, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1401/1981. Türkçe Tercümesi: Tefsîr-i Kebîr (Mefâtîhu’l-Ğayb), 23 cilt, Terc: Suat Yıldırım - Lütfullah Cebeci - Sadık Kılıç - Cafer Sadık Doğru, 2. Baskı, Huzur Y., İstanbul, 2002.
• Saçaklızâde Mehmed Efendi (v. 1145/1732), Desîsâtü’l-Beyzâvî, Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi, Haraççıoğlu, 1339/5, vr. 51-82.
• es-Sülemî, Ebû Abdurrahmân Muhammed b. Hüseyin b. Muhammed b. Mûsâ el-Ezdî (v. 412/1021), Tefsîru’s-Sülemî: Hakâiku’t- Tefsîr, I-II, Tahkîk: Seyyid İmrân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1421/2001.
• Şeyhzâde, Muhyiddîn Mehmed b. Muslihuddîn Mustafa (v. 951/1544), Hâşiyetü Şeyhzâde alâ Tefsîri’l-Kâdi’l-Beyzâvî, I- IV, Hakikat Kitabevi, İstanbul, 1419/1998.
• et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (v. 310/922), Câmiu’l- Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, I-XXVI, Tahkîk: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, Kahire, 1422/2001. et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra (v. 279/892), es- Sünen, I-V, Çağrı Y., İstanbul, 1413/1992.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Y., İstanbul, 1991.
• ------, “A’yân-ı Sâbite”, DİA, IV, 198-199, TDV Y., İstanbul, 1991.
• ------, “İşârî Tefsir”, DİA, XXIII, 424-428, TDV Y., İstanbul, 2001.
• ------, “Keramet”, DİA, XXV, 265-268, TDV Y., Ankara, 2002.
• Yüce, Abdulhakim, Râzî’nin Tefsirinde Tasavvuf, Çağlayan Y., İzmir, 1996.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed (v. 538/1143), el-Keşşâf an Hakâikı Ğavâmizı’t- Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, I-IV, Tashîh: Muham- med Abdüsselâm Şâhîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1416/1995.