Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünyâ Algısına Toplu Bir Bakış

Yıl 2006, Cilt: 15 Sayı: 2, 13 - 76, 01.06.2006

Zafer Erginli

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünyâ Algısına Toplu Bir Bakış

Öz

Tasavvuf düşüncesinde dünyâ kavramı, insan bilincinin farklı seviyelerine göre farklı şekillerde anlaşılmıştır. Sûfîlerin tasavvuftaki bilinç türleri olarak ortaya koydukları avâm, havâss ve ehass gruplamasına göre dünyâ karşısındaki tutumun da değiştiği görülmektedir. Sûfîlerin avâmın dünyâ algısını âfet, havâssın dünyâ algısını nîmet, ehassın dünyâ algısını âyet olarak gördükleri söylenebilir. Sûfîlerin hedefi bilinçte tevhîdin gerçekleşmesidir. Sûfîler verâ, zühd, sabır, şükür, tevekkül gibi terimlerin avâm, havâss ve ehassa mahsûs üç boyutunun varlığını kabul etmektedirler. Bu da, insan bilincinde yükselişe yardım eden hiçbir tavrın, hiçbir aşamada göstermektedir. değer ve işlevselliğini yitirmediğini

Anahtar Kelimeler

Dünyâ, hayât, âfet, nîmet, âyet, ibret, avâm, havâss, ehass, zühd, mârifet, tevhîd

Kaynakça

• Abdülmennân, Muhammed; İslâm Ekonomisi Teori ve Pratik, trc. Bahri Zengin-Tevfik Ömeroğlu, (İstanbul 1980); İslâm ve Çağdaş Ekonomik Konular, trc. Ali Zengin, (İstanbul 1984).
• Afîfî, Ebu’l-Âlâ; Tasavvuf İslâm’da Manevî Hayat, trc. Ekrem Demirli-Abdullah Kartal, (İstanbul 1999).
• Ahmed b. Hanbel; Kitâbu’z-zühd, haz. Mehmed Emin İhsanoğlu, I-II, (İstanbul 1993).
• Altıntaş, Ramazan; “İslâmî Gelenekte ‘el-Hayâtü’d-dünyâ’ Kavramını Anlama Biçimleri”, Bir Kelâm Problemi Olarak Din-Dünyâ İlişkisi İlahiyat Fakülteleri Kelâm Ana Bilim Dalı VII. Eğitim-Öğretim Meseleleri Koordinasyonu Toplantısı ve Sempozyumu 06-08 Eylül 2002, (Çorum 2003), ss. 11-36.
• Âsım, Kamus Tercemesi, c. IV, (İstanbul 1305).
• Bedevî, Abdurrahman; Şehîdetü’l-‘aşki’l-ilâhî, Kahire ts..
• Bolat, Ali; Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İnsan Yayınları, İstanbul 2003; “Muhâsibî’nin el-Mekâsib’i Bağlamında Tasavvufta Dünyâya Bakış ve Hakiki Zühd Anlayışı, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sy. 11 (Ankara 2003), ss. 177-196.
• Cebecioğlu, Ethem; Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, (Ankara 1997).
• Çapra, Ömer; İslâm’da İktisadî Nizam, trc. Hulusi Yavuz, (İstanbul 1977).
• Çiftçi, Cafer; “18. Yüzyılda Bursa’da Zaviyelere Ait Para Vakıfları”, Sempozyumu-4 (Bildiriler), (Bursa 2005), ss. 413-429.
• Bursa Tasavvuf Kültürü
• Debbağoğlu, Ahmet; İslâm İktisadına Giriş, (İstanbul 1979).
• Demirci, Mehmet; “Zâhidlik Nedir? Dünyâ-Ahiret Dengesi Nasıl Kurulur?”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. IV, (İzmir 1987), ss. 105-128.
• Fromm, Erich; Sahip Olmak Ya da Olmak, trc. Aydın Arıtan, (İstanbul 1991).
• el-Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed; Minhâcü’l- ‘âbidîn, nşr. Muvaffak Fevzi el-Cebr, el-Hikme, Beyrut 1994; İhyâ’u ‘ulûmi’d-dîn, I-V, (Beyrut 2000).
• el-Geylânî, Abdülkadir; el-Gunye li tâlibi tarîki’l-Hakki azze ve celle fî ma‘rifeti’l-âdâbi’ş-şer‘iyye ve ma‘rifeti’s-Sâni‘, I-II, Mısır 1375/1956; Fütûhu’l-gayb (Şetnûfî’nin Behcetü’l- esrâr hamişinde), Mısır 1330/1912 [Fütûhu’l-Gayb Âlemlerin Kapısı, Şerh İbn Teymiye, trc. İlyas Aslan- Derya Çakır, (İstanbul 2004)]; Kitâbü’l-fethi’r-Rabbânî ve’l-feyzi’r-Rahmânî, (Beyrut 1403/1983).
• Gölpınarlı, Abdülbâkî; Melâmîlik ve Melâmîler, (İstanbul 1992); “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, c. 11, sy. 1-4, (1949-1950), ss. 6-354.
• Güler, İlhami; “Dünyanın Başına Gelen ‘Derin Sapkınlık’: Dünyevileşme”, İslâmiyât, IV (2001), sy. 3, ss. 35-58.
• Güllülü, Sabahattin; Sosyoloji Açısından Ahî Birlikleri, (İstanbul 1992).
• Güngör, Erol; İslâm Tasavvufunun Meseleleri, (İstanbul 1989).
• Gürdoğan, Ersin; Teknolojinin Ötesi Kaybolan Ölçü Bozulan Denge, (İstanbul 1985); Görünmeyen Üniversite, (İstanbul 1991).
• Gürer, Dilâver; Abdülkadir Geylânî Hayatı, Eserleri, Görüşleri, (İstanbul 1999).
• Hasan el-Basrî, Zühd, nşr. Muhammed Abdürrahîm Muhammed, Kahire ts. (Dâru’l-Hadîs).
• el-Herevî, Ebû İsmail Abdullah b. Muhammed el-Ensârî; Menâzilü’s-sâ’irîn ile’l-Hakk ‘azze şe’nüh, Mısır 1966.
• Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisi, Ankara 1993.
• el-Hücvîrî, Ebu’l-Hasen Ali b. Osman b. Ebî Ali el-Cüllâbî el- Gaznevî; Keşfü’l-mahcûb, nşr. İbrâhîm ed-Düsûkî Şitâ, (Kahire 1974) [Keşfu’l-Mahcûb Hakikat Bilgisi, haz. Süleyman Uludağ, (İstanbul 1982)].
• Illich, Ivan; Tüketim Köleliği, trc. Mesut Karahasan, (İstanbul 1990).
• İbn Arabî, Muhyiddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Arabî, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye fî ma‘rifeti’l-esrâri’l-mâlikiyye ve’l-melekiyye, nşr. Muhammed Abdurrahmân el- Mer’aşlî, I-IV, (Beyrut 1997)/nşr. Osman Yahyâ, I-XIV, Beyrut 1405/1985-1412/1992 [Marifet ve Hikmet, trc. Mahmut Kanık, (İstanbul 1995)].
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Manzûr; Lisânü’l-‘Arab, nşr. Emin Muhammed Abdülvehhâb- Muhammed es-Sâdık el-Ubeydî, I-XVIII, (Beyrut 1996).
• Kara, Mustafa; Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, (İstanbul 1985); Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, (İstanbul 1990); “Melâmetiye”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası Prof. Dr. Sabri F. Ülgener’e Armağan, c. 43, sy. 1-4, 1987, ss. 561-598; “Tasavvuf Düşüncesinde Zihniyetimiz”, Zihniyet Değişiklikleri ve Çağdaşlaşma Problemleri Sempozyumu (Bildiriler), (Bursa 1990), ss. 157-165. Münasebetleri ve
• Karakoç, Sezai; İslâm Toplumunun Ekonomik Strüktürü, (İstanbul 1987).
• el-Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed b. İshak el-Buhârî; et- Ta‘arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf, nşr. Arthur John Arberry, Kahire 1933 [Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf, trc. Süleyman Uludağ, (İstanbul 1992)].
• Kılıç, Mahmut Erol; Muhyiddîn İbnu’l-Arabî’de Varlık ve Mertebeleri (Vücûd ve Merâtibu’l-Vücûd), (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü basılmamış doktora tezi), (İstanbul 1996).
• Konuk, Ahmed Avni; Tedbîrât-ı İlâhiyye Tercüme ve Şerhi, haz. Mustafa Tahralı, (İstanbul 1992).
• el-Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin, er-Risâletü’l- Kuşeyriyye fî ‘ilmi’t-tasavvuf, (Mısır 1379/1959) [Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi, haz. Süleyman Uludağ, (İstanbul 1991)].
• Mâlik Bin Nebî; Ekonomi Dünyasında Müslüman, trc. Mehmet Keskin, (İstanbul 1976).
• el-Mekkî, Ebû Tâlib; Kūtü’l-kulûb fî mu‘âmeleti’l-mahbûb ve vasfi tarîki’l-mürîd ilâ makâmi’t-tevhîd, I-II, nşr. Saîd Nasîb Mekârim, (Beyrut 1995) [Kūtü’l-Kulûb Kalplerin Azığı, trc. Muharrem Tan, (İstanbul 1999)].
• Mevlânâ; Mesnevî-i Şerîf Aslı ve Sadeleştirilmişiyle Manzum Nahifî Tercümesi, nşr. Âmil Çelebioğlu, I-VI, (İstanbul 1967) [Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi, trc. Şefik Can, I-VI, (İstanbul 2004)].
• Morris, Brian; Din Üzerine Antropolojik İncelemeler Bir Giriş Metni, trc. Tayfun Atay, (Ankara 2004).
• el-Muhâsibî, Ebû Abdullah el-Hâris b. Esed; Kitâbü’r-ri‘âye li hukūkillah, thk. Margaret Smith, (London 1940); el- Mekâsibü rızkı’l-halâl ve hakîkatü’t-tevekkül ale’llah, nşr. Muhammed Osman el-Huşt, (Kahire 1983); Âdâbü’n-nüfûs, nşr. Abdülkadir Ahmed Atâ, (Beyrut 1991); Vesâyâ, nşr. Abdülkadir Ahmed Atâ, (Beyrut 2003).
• Nakvî, M. Haydar; Ekonomi ve Ahlâk, trc. İlhan Kutluer, (İstanbul 1985).
• Nicholson, Reynold A.; İslâm Sûfîleri, trc. Yücel Belli-Murat Temelli, İstanbul 2004; Tasavvufun Menşei Problemi, trc. Abdullah Kartal, (İstanbul 2004).
• Orman, Sabri; Gazâlî’nin İktisat Felsefesi, (İstanbul 1984).
• Ornstein, Robert E.; Yeni Bir Psikoloji, trc. Erol Göka-Feray Işık, (İstanbul 1990).
• Özköse, Kadir; “Zühd ve Sûfîlerin Zühde Yükledikleri Anlam”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. VI
• Öztürk, Mustafa; “Kur’an’ın Değer Sisteminde Dünya ve Dünyevi Hayatın Anlamı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 7 [2006], sy. 16, ss. 65-86.
• Râgıb el-Isfahânî; Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî, (Beyrut 1992).
• Schimmel, Annemarie; İslâm’ın Mistik Boyutları, trc. Ergün Kocabıyık, (İstanbul 2001).
• Serrâc, Ebû Nasr Serrâc Tûsî; Kitâbü’l-luma‘, nşr. Abdülhalim Mahmud-Tâhâ Abdülbâkî Sürûr, (Bağdat 1960) [el- Lüma‘ İslâm Tasavvufu, trc. Hasan Kâmil Yılmaz, (İstanbul 1996)].
• Sıddıkî, Muhammed Necâtullah; İslâm Ekonomi Düşüncesi, trc. Yaşar Kaplan, (İstanbul 1983).
• Smith, Margaret; Bir Kadın Sufi: Rabia, trc. Özlem Eraydın, (İstanbul 1991).
• es-Sühreverdî, Şihâbüddin Ebû Hafs Ömer b. Muhammed; ‘Avârifü’l-me‘ârif, I, nşr. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî, (Beyrut 1999) [Tasavvufun Esasları –Avârifü’l-Meârif Tercemesi-, haz. H. Kâmil Yılmaz-İrfan Gündüz, (İstanbul 1990)].
• es-Sülemî, Ebu Abdi’r-Rahman Muhammed İbn el-Hüseyin; Tasavvufta Fütüvvet, trc. Süleyman Ateş, (Ankara 1977).
• et-Tehânevî, Muhammed Ali; Mevsû‘atü keşşâfi ıstılâhâti’l- fünûn ve’l-‘ulûm, thk. Ali Dehrûc, I-II, (Beyrut 1996).
• Türer, Osman; “Melâmîliğe Dair”, Türk Kültürü Araştırmaları, sy. 39, (Aralık 1985), ss. 25-51; “Melâmet Düşüncesinin Orijinal Özelliği ve Bu Düşüncede Zamanla Meydana Gelen Değişmeler”, İslâmî Araştırmalar, c. II, sy. 7, (Ankara 1988), ss. 57-67.
• Uludağ, Süleyman; Bâyezîd-i Bistâmî, Ankara 1994; İbn Arabî, Türkiye (Ankara 1995); Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, (İstanbul 1996); “Dünya”, DİA, İstanbul 1994, X, ss. 22- 25; “Ruhbanlık ve Tasavvuf”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara 2004, Yıl 5, sy. 13. ss. 9-23.
• Uysal, Muhittin; Tasavvuf Kültüründe Hadis, (Konya 2001).
• Ülgener, Sabri F.; Zihniyet ve Din: İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlâkı, (İstanbul 1981); İtkisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, (İstanbul 1991).
• Vaux, Carre de; “Dünyâ”, İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul 1993), III, ss. 669.
• Veinstein, Gilles; “Bir Sentez Denemesi”, İslâm Dünyasında Tarîkatlar, ed. Alexandre Popovic-Gilles Veinstein, trc. Osman Türer, (Ankara 2004), ss. 559-592.
• Yavuz, Ömer Faruk; “Kur’an Perspektifinde Dünya-Ahiret Bütünlüğü”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI
• Yazıcı, Muhammed; “Dünyâ-Âhiret Kavramlarının Analizi”, Bir Kelâm Problemi Olarak Din-Dünyâ İlişkisi İlahiyat Fakülteleri Kelâm Ana Bilim Dalı VII. Eğitim-Öğretim Meseleleri Koordinasyonu Toplantısı ve Sempozyumu 06- 08 Eylül 2002, (Çorum 2003), ss. 39-56.
• Yazır, Mahmud Bedreddin; Kalem Güzeli, haz. Uğur Derman, I- II, (Ankara 1981).
• Yetik, Erhan; “Mevlâna’nın Dünya Görüşü ve Topluma Bakışı”, Ondokuzmayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 6 (Samsun 1992), s. 101-108; “Mevlânâ Celâleddîn Rumî’nin Hayata Bakışı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştıma Dergisi, Ankara 2005, yıl 6, sy. 14, ss. 55-62.
• Yıldırım, Ahmet; Din, Dünyevîleşme ve Zühd, (Ankara 2005).
• Yılmaz, Hasan Kâmil; Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, (İstanbul 1994); “Kur’ân-ı Kerîm ve Sünnette Tasavvuf”, Tanımı, Kaynakları ve Tesirleriyle Tasavvuf (Vefatının Onuncu Yılında Mehmed Zâhid Kotku ve Tasavvuf Sempozyumu Tebliğleri), (İstanbul 1991), ss. 25-62.
• Yılmaz, Ömer; “Tasavvuf Kültüründe İnsan-Dünya İlişkisi”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 8 [2007], sy. 18, ss. 191-203.
• Yüksel, Müfid; “Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin”, Tezkire, sy. 7-8, (1994), ss. 57-101.