Tasavvufun Bir İlim Olarak İnşâ Süreci: Şer’î ve Metafizik Bir İlim Olarak Tasavvuf

Yıl 2015, Cilt: 24 Sayı: 02, 149 - 175, 04.01.2016

Abdullah Kartal

Öz

Öz

İslam düşüncesinde ilimler arasında daima uzlaşma ya da çatışma şeklinde tezahür eden ilişki biçimleri olmuştur. Tasavvuf ilmi, belki de tarihî gelişim süreci açısından bu tarz ilişkilere muhatap olan başlıca ilimdir. Tasavvuf ile diğer ilimlerin ilişkisinde belirleyici olan unsur, tasavvufun bilgi üretme yöntemi olan bir ilim olup olmadığı meselesidir. Tasavvufun bu yönü açısından tarihsel gelişimine bakıldığında iki ana dönemi dikkat çekmektedir. Birinci dönemde tasavvuf, keşf ve müşâhedeye dayalı şer’î bir ilim olarak tanımlanmışken, İbnü’l-Arabî ile başlayan ikinci dönemde keşf ve müşahedenin varlık hakkında bilgi ürettiği metafizik bir ilim olarak inşa edilmiştir. Dolayısıyla bütün dönemlerinde tasavvufun bilgiyi üreten bir ilim olup olmaması temel sorununa, iki dönemde farklı iki cevap verilmiştir. Tasavvufun şer’î bir ilim olarak sunulması, fıkıh ve hadis gibi ilimlere karşı ve onların düzleminde gerçekleşmişken, tasavvufun metafizik bir ilim olarak tasavvur edilmesi, felsefe ve kelam düzleminde oluşmuştur.  

Anahtar Kelimeler: İlim, Tasavvuf, Metafizik, İbnü’l-Arabî, Şeriat, Hakikat

 

Building Process of Sufism as a Science: Sufism as a Shar‘ī and Metaphysical Science

Abstract

Throughout the history thought, sciences have always undergone various relations in form of either conciliation or conflict. Sufism might be the science that is most often subject to such relations during its development. The decisive element for the relation between Sufism and other sciences is whether Sufism, which is actually a methodology for generating knowledge, is a science. In this respect, two historical periods within the evolution of Sufism stand out. In the first era, Sufism was defined as a sharia science based on exploration and observation, whereas in the second era which began with Ibn Arabi, it was built as a metaphysical science where exploration and observation generates knowledge about being. Therefore, two eras provided two different responses to the question on whether Sufism is a knowledge-generating science. Sufism is presented as a sharia science with regard to and on the same basis as fiqh and hadith; while its envision as a metaphysical science grounds on philosophy and kalam. 

Key Words: Science, Sufism, Metaphysics, Ibn Arabi, Sharia, Truth 

Anahtar Kelimeler

İlim, Tasavvuf, Metafizik, İbnü’l-Arabî, Şeriat, Hakikat

Kaynakça

• Bosnevî, Abdullah, Tecelliyât, I-II, İstanbul 1290.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh (nşr. Muhibbüddîn el-Hatîb ve dğr.), I-IV, Kahire: el-Matbaatü’s-selefiyye 1980.
• Câbirî, Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı (çev. Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli), İstanbul: Kitabevi 1999.
• Cendî, Ebû Abdillâh Müeyyidüddîn b. Mahmûd b. Sâid, Şerhu Müeyyededdin el-Cendî alâ fusûsi’l-hikem (nşr. Âsım İbrahim Keyyâlî), Beyrut 2007.
• Cürcânî, Seyyid Serîf, Şerhu’l-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm, Kahire h.1266.
• Dâvûd-i Kayserî, “Risâle fî ilmi’t-tasavvuf” (nşr. Mehmet Bayraktar er-Resâil içinde), Kayseri 1997.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshak es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd (nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd), I-IV (iki cilt hâlinde), Beyrut: Dâru ihyâi’s-sünneti’n-nebeviyye t.y.
• Ebu Talip Mekkî, Kûtu’l-Kulûb, I-II, Dâr-u sâdr, ty.
• Feridüddin Attar, Tezkiretü’l-Evliya (çev. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergâh Yayınları 1985.
• Hucvirî, Hakîkat Bilgisi Keşfu’l-Mahcûb (çev. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergâh Yayınları 1996.
• İbn Sina, Şifa, Metafizik (çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker), I-II, İstanbul: Litera Yayıncılık 2004.
• İbnü’l-Arabî, “Kitâbu’l-Fenâ”, Resâilu İbnü’l-Arabî, Haydarabad, h. 1361.
• İbnü’l-Arabî, Bir Sufi’nin Portresi: Zunnûn-ı Mısrî (çev. Ali Vasfi Kurt), İstanbul: Gelenek Yayıncılık 2005.
• İbnü’l-Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye (çev. Ekrem Demirli), I-XVIII İstanbul: Litera Yayıncılık 2015.
• Kelâbâzî, Doğuş Devrinde Tasavvuf (çev. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergâh Yayınları 1979.
• Kılıç, Mahmut Erol, “Ekberiyye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), X, 544-545.
• Konevî, Ebü’l-Meâlî Sadrüddîn Muhammed b. İshâk b. Muhammed b. Yûsuf, Tasavvuf Metafiziği Miftâhu gaybi’l-cem ve’l-vücûd (çev. Ekrem Demirli), İstanbul: İz Yayıncılık 2002.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin, er-Risâle (nşr. Ma’rûf Züreyk-Ali Abdülhamid Baltacı), Beyrut 1991.
• Massignon, Hallâc-ı Mansûr’un Çilesi İslâm’ın Mistik Şehidi (cilt 1) (çev. Dr. İsmet Birkan), Ankara: Ardıç Yayınları 2006.
• Serrâc, Ebu Nasr, el-Luma’ (nşr. Kamil Mustafa en-Nührâvî), Beyrut 2007.