Platon’dan Plotinos’a Phantasia Kavramının Gelişim ve Dönüşüm Seyri

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 1, 257 - 276, 25.06.2020

Nursema Kocakaplan

Öz

İslâm ve Batı düşüncesini derinlemesine etkilemiş kavramlardan biri de kökenini Antik Yunan Felsefesinde bulabileceğimiz phantasiadır. Ruhun yetilerinden biri olarak kabul edilen phantasia, duyu algısı ve noûs arasında köprü konumundadır. Soyutlanan suretleri koruyarak duyu algısı ve çeşitli terkipler oluşturarak noûs ile iletişim halindedir. Ruhun yetileriyle olan irtibatta merkezi konumda olması nedeniyle bilginin oluşumunda temel bir noktadadır. Bu makalede Platon’dan itibaren phantasianın duyu algısı ve noûsun yanı sıra doksa ve hafızayla nasıl ilişkilendirildiği konusu üzerinde duracağız. Özellikle Aristoteles’in canlı türlerinde phantasianın bulunuşuyla ilgili yaptığı sınıflandırmayı belirterek her katmandaki türün phantasiasına ait özellikleri inceleyeceğiz. İnsanı diğer canlılardan ayıran akıl yetisinin phantasiayla olan bağlantısına odaklanarak phantasianın Aristoteles’in epistemolojideki konumunu belirlemeye çalışacağız. Hem Aristoteles hem de Yeni Platoncuların önemsediği konulardan biri olan phantasianın müstakil bir yeti olup olmadığı sorununu inceleyeceğiz. Yeni Platonculukla birlikte phantasianın metafizik alanla ilişki kurulmasında üstlendiği aracı rolün üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler

Hayal yetisi, Duyu algısı, Doksa, Noûs, Hafıza

Kaynakça

• Alvarez, Al. Gece / Gece Hayatı, Gecenin Dili, Uyku ve Rüyalar. çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Annas, Julia. “Aristotle on Memory and the Self”. Essays on Aristotle’s De Anima. ed. A.O.Rorty M.C.Nussbaum. Oxford: Oxford University Press, 1995.
• Aristoteles. Hayvanların Hareketi Üzerine (De Motu Animalium). çev. H.Nur Beyaz Erkı-zan. Bursa: Sentez Yayıncılık, 2013.
• Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 5. Basım, 2014.
• Aristoteles. Retorik. çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Aristoteles. Ruh Üzerine. çev. Zeki Özcan. Sentez Yayıncılık, 5. Basım, 2018.
• Aristotle. De Anima-Books II and III (with Passages from Book I). çev. D. W. Hamlyn. Oxford: Clarendon Press, 2002.
• Aristotle. “Parva Naturalia-De Memoria et Reminiscentia”. In Basic Works of Aris-totle. ed. W.D.Ross J.I.Beare. Oxford: Clarendon Press, 1908.
• Aristotle - Hicks, Robert Drew. Aristotle - De Anima: With Translation, Introduction and Notes, 429a 1-5. Cambridge: Cambridge University Press, 1907.
• Bundy, Murray Wright. The Theory of Imagination in Classical and Mediaeval Thought. Urbana: The University of Illinois Press, 1927.
• Cevizci, Ahmet. “Phantasia”. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları,2013.
• Charles, H. Ahn. Essays on Aristotle’s De Anima. ed. A.O.Rorty M.C.Nussbaum. Oxford: Oxford University Press, 1995.
• Cocking, John M. Imagination- A Study in the History of İdeas. London: Routledge press, 1991.
• Çankaya, Aylin. “Aristoteles’te Nous ve Noesis Kavramları Üzerine Belirlenimler”. Cogito/Aristoteles 77 (2014), 131-149.
• Çelgin, Güler. “Eski Yunanca - Türkçe Sözlük”. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011.
• Dağtaşoğlu, Ahmet Emre. “ANTİK YUNAN FELSEFESİ’NDE ‘FANTASİA’NIN EPİSTEMO-LOJİK ROLÜ”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 17 (2014), 265-288.
• Herakleitos. Fragmanlar, Fragman 26,. çev. Cengiz Çakmak. Alfa Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Iamblichus. On the Mysteries of the Egyptians, Chaldeans and Assyrians,. çev. Thomas Taylor. Walworth, 1821.
• Lycos, K. “Aristotle and Plato on ‘Appearing’”. Mind 73/292 (1964), 496–514. https://doi.org/10.1093/mind/LXXIII.292.496
• Miller, Patricia Cox. Geç Antikçağda Düş Görme Bir Kültürün Düş Gücüne İlişkin Araştır-malar. çev. Medet Yolal. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2015.
• Papachristou, Christina S. “Three Kinds or Grades of Phantasia in Aristotle’s De Anima”. Journal of Ancient Philosophy 7/1 (2013), 19-48. https://doi.org/10.11606/issn.1981-9471.v7i1p19-48
• Peters, Francis E. “Phantasia”. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Para-digma Yayınları, 31 Aralık 2004.
• Plato. Sophist. çev. H. N. Fowler. London: William Heinemann Press, 1921.
• Plato. The Republic I-V. çev. Paul Shorey. London: Harvard University Press, 1937.
• Plato. Theaetetus. çev. H.N. Fowler. London: William Heinemann Press, 1921.
• Platon. Philebos. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2013.
• Platon. Timaios 71e-72a. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Plutarch. Moralia V, The Oracles at Delphi. Çev. Frank Cole Babbitt. ed. Jeffrey Hender-son. London: Harvard University Press, 2003.
• Richardson, Henry S. “Desire and the Good in De Anima: The Mover of Movement and the Aims of Animals”. Essays on Aristotle’s De Anima. ed. A.O.Rorty M.C.Nussbaum. Oxford: Oxford University Press, 1995.
• Ricoeur, Paul. Hafıza, Tarih, Unutuş. çev. Mehmet Emin Özcan. İstanbul: Metis Yayın-ları, 2. Basım, 2012.
• Saygin, Tuncay. “Felsefenin Kâbusu: Rüyalar”. Doğu-Batı 76 (ts.), 53-65.
• Scheiter, Krisanna M. “Images, Appearances, and Phantasia in Aristotle”. Phronesis 57/3 (2012), 251-278. https://doi.org/10.1163/156852812X641272
• Sorabji, Richard. The Philosophy of the Commentators 200 – 600 AD: A Source Book Vol.1 Psychology. London: Duckworth, 2004.
• Taylor, Alfred E. A Commentary on Plato’s Timaeus. Oxford: Clarendon Press, 1928.
• Uzdavinys, Algis. The Golden Chain An Anthology of Pythagorean and Platonic Philo-sophy. Canada: World Wisdom, 2004.
• Watthew Walker. Niçin Uyuruz? Yeni Uyku ve Rüya Bilimi. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2019.
• Watson, Gerard. Phantasia in Classical Thought. İrlanda: Galway University Press, 1988. https://www.amazon.com/Phantasia-classical-thought-Gerard-Watson/dp/0907775306
• Zeki Özcan. “Aristoteles’te Noûs Kavramı”. Cogito/Aristoteles 77 (2014), 150-180.