Two Ḥadīths Correlating Sleep with Leaving Prayer and Evaluations of Their Implications

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 1, 89 - 113, 27.06.2022

Mehmet Şakar , Hüseyin Kahraman

https://doi.org/10.51447/uluifd.957821

Öz

Abstract: In Islam, just sleeping and forgetting is considered an obstacle to performing a prayer on time. This approach of religion, seems to be capable of establishing a connection between deeds and faith in a broad framework. As a matter of fact, the ḥadīths that indicate sleep and forget, preventing prayer being performed on time, accept enough to compensate the person performing his prayer when he wakes up or remembers and does not mention any sanction or punishment. There are rumors in the ḥadīth books that can be a concrete example of this situation. In one of these the Prophet said to companions who cannot wake up in the morning prayer “Make your prayer when you wake up!” and to who spend the whole night sleeping “Devil pissed in his ear!”. The Prophet’s contentment with this reaction was interpreted by some scholars as action is not a piece of faith. It is understood from this point of view that it will be expected that a problem that might harm faith in the prayer, which is one of the worship that forms the basis of religion, will be punished, even violently. The article explores the fairness of this comment. Because sleep is unintentional, it seems worth investigating that abandonment of worship based on such an excuse is considered as an example and evidence on a serious subject such as the relationship of action. In this respect, the research can be considered as an example for determining the suitability of the evidence put forward in the debates about the deeds of action.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Action-Faith Relationship, Prayer (Ṣalāt), Sleep, Abandonment of Prayer.

Uyku ile Namazın Terki Arasında Bağlantı Kuran İki Hadis ve Delaletleriyle İlgili Değerlendirmeler

Öz

Kur’an ve sünnette en çok zikri geçen ibadet namazdır. Namazdan bahseden ayet ve hadislerin bir kısmında onun vaktinde edasına engel durumlardan bahsedilmiş ve bunlara çözümler sunulmuştur. Bu konudan bahseden hadislerden anlaşıldığına göre din, namazın vaktinde eda edilmesine engel bir mazeret olarak sadece uyku ve unutmaya vurgu yapar. Dinin bu yaklaşımı yani bir namazın ancak uyku veya unutma sebebiyle terk edilebileceğini kabul etmesi, geniş çerçevede, amel ile iman arasında bir bağlantı kurmaya da müsait görünmektedir. Nitekim namazın kendi vaktinde eda edilmesine engel durumları uyku ve unutma olarak sayan hadisler, telafi olarak bunların uyanınca veya hatırlanınca kılınmasını istemekte ve dolayısıyla herhangi bir yaptırımdan ve cezadan bahsetmemektedir. Hadis kitaplarında bu duruma somut örnek olabilecek rivayetler vardır. Bunların birinde Allah resûlü sabah namazlarına uyanamayan sahabiye “Namazını uyanınca kıl!” buyur-makta, gecenin tamamını uyku ile geçiren bir başkasını da “Kulağına şeytan bevletmiş!” ifadesiyle tavsif etmektedir. Hz. Peygamber’in bu tepkiyle yetinmesi, bazı çevreler tarafın-dan “Amel imanın şartlarından değildir.” şeklinde yorumlanmıştır. Bu bakış tarzından öyle anlaşılıyor ki, dinin temelini oluşturan ibadetlerden olan namaz konusunda, imana zarar verebilecek bir probleminin mutlaka ve hatta şiddetli bir şekilde cezalandırılması beklenecektir. Makalede bu yorumun haklılık payı araştırılmaktadır. Zira uykunun istem dışı olmasının ve bir ibadetin böyle bir mazerete binaen terk edilmesinin, amel-iman ilişkisi gibi ciddi bir konuda örnek ve delil sayılması tenkide değer görünmektedir. Bu açıdan araştır-ma, amel-iman münasebeti tartışmalarında öne sürülen delillerin amaca uygunluğunu belirleme konusunda bir örnek addedilebilecek durumdadır. 

Anahtar Kelimeler

Hadis, Amel-İman Münasebeti, Namaz, Uyku, Namazın Terki.

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed b. Nasr el-Kissî. el-Müsned. thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâʾî. Kahire: y.y., 1988.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Kitâbu’z-Zühd. Beyrut: y.y., 1983.
• Algın, Demet İlhan – Akdağ, Gönül – Erdinç, Oğuz Osman. “Kaliteli Uyku ve Uyku Bozuklukları”. Osmangazi Tıp Dergisi 38/1 (2016), 29-34.
• Ali el-Kārî, Ebü’l-Hasan Ali b. Sultan el-Molla. Mirḳātu’l-mefâtîḥ şerḥu Mişkâti’l-meṣâbîḥ. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1422/2002.
• Altaylı, Fatih. “Teke Tek Programı”. YouTube. Yayın Tarihi 04.08.2015. https://www.youtube.com/watch?v=_T06Y9eKf1c.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. ʿUmdetü’l-ḳārî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Şerḥu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Hâlid b. İbrâhîm el-Mısrî. Riyad: 1999.
• Bahammam, Ahmed S. “İslâmî Bir Perspektiften Uyku”. çev. Faruk Özdemir. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Temmuz 2013), 361-375.
• Begavî, Ebü’l-Kāsım Abdullah b. Muhammed. Muʿcemu’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Muhammed el-Emîn b. Muhammed. 5 Cilt. Kuveyt: Mektebetü Dârü’l-Beyân, 1421/2000.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesʿûd. Şerḥu’s-sünne. thk. Şuʿayb el-Arnaʾût. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. Şüʿabü’l-îmân. thk. Abdülalâ Abdülhamîd Hâmid. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. el-Müsned. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullâh. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988-2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâʿîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1407/1987.
• Çapan, Ergun, “Kur’an ve Sünnet’te Kaza Namazı”. EKEV Akademi Dergisi, 15/47 (Bahar 2011), 195-211.
• Dârimî, Ebû Amr Osman b. Saʿîd. es-Sünen. thk. Rızâullah b. Muhammed el-Mübârekfûrî. 6 Cilt. Riyad: Dârü’l-Âsime 1416.
• Ebû Avâne, Yaʿkûb b. İshâk en-Neysâbûrî. el-Müstaḫrec. thk. Eymen b. Ârif. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1419/1998.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Şuʿayb el-Arnaʾût. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Yaʿlâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî. el-Müsned. thk. Hüseyin Selim Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Meʾmûn li’t-Türâs, 1404/1984.
• Emîr es-Sanʿânî, Ebû İbrâhîm Muhammed b. İsmâʿîl. et-Taḥbîr li îḍâḥi meʿâni’t-teysîr. thk. Muhammed Subhî. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1433/2012.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Mustafa Abdülkādir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed el-Büstî. Meʿâlimü’s-Sünen. 4 cilt. Haleb: el-Matbaʿatü’l-İlmiyye, 1351/1932.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullâh b. ez-Zübeyr. el-Müsned, thk. Habîburrahmân el-Aʿzamî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. et-Temhîd li-mâ fî’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî. Beyrut: Müessesetü Kurtuba, ts.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. el-İstiẕkâru’l-câmiʿ li-meẕâhibi fuḳahâʾi’l-emṣâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Esʿad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Suud: Mektebetü Nizâr Mustafa, 1419.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Haydarabad: Matbaʿatü Meclisi Dâʾirati’l-Maʿârifi’l-Osmâniyye, 1271/1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Muṣannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhammed Fuʾâd Abdülbâkī. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehẕîbu’t-Tehẕîb. 12 cilt. Hindistan: Matbaʿatü Meclisi Dâʾirati’l-Maʿârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed el-Kurtubî. el-Muḥallâ bi’l-âs̱âr, 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. eṣ-Ṣahîh. thk. Şuʿayb el-Arnaʾût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1998.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme en-Neysâbûrî. eṣ-Ṣahîh. thk. Muhammed Mustafa el-Aʿzamî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1424/2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd b. Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuʾâd Abdülbâkī. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Raslân el-Makdisî. Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Hüseyin. Şerḥu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Hâlid er-Ribât. 20 Cilt. Mısır: Dârü’l-Felâh, 1437/2016.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meʿâfirî. ʿÂriḍatü’l-aḥveẕî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seʿâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İlmiyye, 1399/1979.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm en-Neysâbûrî. el-İknâʿ. thk. Abdullâh b. Abdilazîz. 2 Cilt. Beyrut: y.y., 1408.
• İbrâhîm Mustafa. el-Muʿcemu’l-vasîṭ. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Katar, Mehmet. “Kefâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/177-179. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Kasapoğlu, Abdurrahman.“Kur’ân’ın Amaçları Açısından Uyku Hakkında Bir Değerlendirme”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (Güz 2004), 45-77.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ömer. el-Müfhim li-mâ eşkele min Telḫîṣi kitâbi Müslim. thk. Muhyiddîn Dîb Misto. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib. 1417/1996.
• Molla Gürânî, Ahmed b. İsmâʿîl. el-Kevseru’l-cârî ilâ riyâḍi eḥâdîs̱i’l-Buḫârî. thk. Ahmed İnâyet. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-Arabî, 1429/2008.
• Muhammed Fuʾâd Abdülbâkī. el-Muʿcemu’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-kerîm. Kahire: y.y. 1364.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc en-Neysâbûrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuʾâd Abdülbâkī. Kahire: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâʾî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuʿayb. es-Sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 8 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbûʿâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc şerḥu Ṣaḥîḥi Müslim b. el-Ḥaccâc. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392.
• Pala, Ali İhsan. “Namazlarln Kazası Meselesine Metodolojik Bir Yaklaşım”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 3/1 (Bahar 2004), 231-251.
• Semʿânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed el-Mervezî. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. thk. Yâsir b. İbrâhîm. 6 Cilt. Riyad: y.y., 1418/1997.
• Sindî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Muhammed b. Abdilhâdî. Ḥâşiyetü’s-Sindî ʿalâ Süneni’n-Nesâʾî. 8 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Matbûʿâti’l-İslâmiyye, 1986.
• Soysaldı, Mehmet. “Kur’ân Âyetleri ve Hadisler Perspektifinden Uyku Hakkında Bir Değerlendirme”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Güz 2018), 79-102.
• Sübkî, Mahmûd Muhammed Hattâb. el-Menhelu’l-ʿaẕbi’l-mevrûd şerḥu Süneni’l-İmâm Ebî Dâvûd. thk. Emîn Mahmûd Muhammed. 10 Cilt. Kahire: Matbaʿatü’l-İstiḳāme, 1351.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dîbâc ʿalâ Ṣaḥîḥi Müslim b. el-Ḥaccâc. thk. Ebû İshâk el-Huveynî. 6 Cilt. Suud: Dâru İbn Affân, 1416/1996.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. el-Muʿcemu’ṣ-ṣaġîr. thk. Muhammed Şekûr. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1405/1985.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân fî teʾvîli’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: y.y., 2000.
• Tahâvî, Ebû Caʿfer Ahmed b. Muhammed. Şerḥu Müşkili’l-âs̱âr. thk. Şuʿayb el-Arnaʾût. 15 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1987.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Yatkın, Nihat. “Hz. Peygamber’in Sünnetinde Namazların Kazası”. EKEV Akademi Dergisi, 3/1 (Bahar 2001), 163-177.
• Yücel, İrfan. “Kaza Namazı Konusundakı Tereddütlerle İlgili Bir Açıklama”. Diyanet Dergisi, , 27/3 (Güz 1991), 67-78.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Osmân. Kitâbu’l-Kebâʾir. Beyrut: Dârü’n-Nedveti’l-Cedîde, ts.