Sultan II. Murad’ın Bursa Vakfiyesi

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 2, 583 - 623, 30.12.2022

Fatma Gül Altun

https://doi.org/10.51447/uluifd.1071329

Öz

Osmanlı Devleti’nin ilk başkenti olan Bursa, klasik dönem padişahlarının vakıf eserleriyle gelişerek bir şehir silüeti kazanmıştır. Siyasi ve ilmî alanlardaki başarılarının yanı sıra “Ebu’l-Hayrât” unvanına da sahip olan altıncı Osmanlı padişahı II. Murad meşhur eserlerini Edirne ve Bursa’da yaptırmış ve buralarda kurduğu vakıflarına hukuki statü kazandıran vakfiyeler yazdırmıştır. Bu makalede Sultan II. Murad’ın Bursa Muradiye Semti’nde inşa ettirdiği cami, medrese ve imaretine ait vakfiyenin Osmanlıca tercüme sureti (15 Receb 1325/24 Ağustos 1907) latinize edilmiş ve belli başlıklar altında ele alınmıştır. Çalışmada, aslına ulaşılamayan vakfiyenin Arapça sureti (22 Şevval 833/14 Temmuz 1430) de kullanılmıştır. 15. yüzyıla ait olan vakfiyede vakfın kurucusu, tarihi, bulunduğu yer, hayır müesseseleri, akarları (gelirleri) ve çalışanlarıyla ilgili detaylı bilgiler bulunmaktadır. Söz konusu vakfın 58 adet gelir sağlayan mevkûfatı ve 24 farklı vazifede toplam 89 kişilik çalışanıyla Bursa halkına hizmet etmiş zengin bir vakıf olduğu görülmektedir. Bu çalışmanın, dönemin sosyal, kültürel, ekonomik ve dinî yapısının daha iyi anlaşılmasına katkı sunacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Osmanlı Devleti, Bursa, Vakıf, Vakfiye, II. Murad.

Sultan II. Murad’s Bursa Waqfiyya

Öz

Bursa, the first capital of the Ottoman Empire, has gained a city silhouette by developing with the waqfs built by the sultans of the classical period. In addition to his achievements in the political and scientific fields, the sixth Ottoman sultan, who also had the title of "Ebu'l-Hayrât", II. Murad had his famous waqfs built in Edirne and Bursa and had written waqfiyyas that gave legal status to the waqfs he established there. In this article the Ottoman translation of the waqfiyya (15 Rajab 1325/24 August 1907) of the mosque, madrasah and imaret that Sultan II. Murad had built in Bursa Muradiye District was latinized and discussed under certain headings. In the study the Arabic copy of the waqfiyya (22 Shawwal 833/14 July 1430) whose original could not be reached was also used. The waqfiyya which belongs to the 15th century, contains detailed information about the waqf's founder, its history, its location, charitable institutions, incomes and employees. It is seen that the mentioned waqf was a rich waqf that served the people of Bursa, with 58 income generating waqf properties and a total of 89 employees in 24 different duties. We believe that this study will contribute to a better understanding of the social, cultural, economic and religious structure of the period.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Ottoman Empire, Waqf, Waqfiyya, İslam Tarihi, Osmanlı Devleti, Bursa, Vakıf, Vakfiye, II. Murad.

Kaynakça

• Acar, Türkan. “Tabhaneli Camilerin Tipolojisi Üzerine Bir Deneme”. Süleyman Demi-rel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 28 (Mayıs 2013), 303-326.
• Âşıkpaşazâde, Osmanoğullarının Tarihi Tevârîh-i Âl-i Osmân. haz. M. A. Yekta Saraç - Kemal Yavuz. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2018.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451). 4 Cilt. İstanbul: Baha Matbası,1972.
• Azamat, Nihat. II. Murad Devri Kültür Hayatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türki-yat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Başol, Samettin. Vakfiyelere Göre XV. Yüzyıl Bursa Vakıfları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Baykal, Kazım. Bursa ve Anıtları. Bursa: Aysan Matbası, 1950.
• Berki, Ali Himmet. Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılâh ve Tâbirler. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyatı, 1966.
• Berki, Ali Himmet. Vakıf Hukuku Yazıları. haz. Hüseyin Çınar. Ankara: VGM Yayınları, 2013.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılâhatı Fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1969.
• Cantay, Gönül. Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Baş-kanlığı Yayınları, 2002.
• Cezar, Mustafa. Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli - Haritalı. 6 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
• Çam, Mevlüt vd. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Rehberi. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2020.
• Çiftçi, Cafer. “II. Murad İmâreti”. Sultan II. Murad ve Dönemi. ed. İsmail Yaşayanlar. 316-332. Bursa: Bursa Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2015.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Ya-yınları, 33. Basım, 2017.
• Eyice, Semavi. “İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi Zâviyeler ve Zâvi-yeli Camiler”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 23/1-2 (Şubat 1963), 1-80.
• Gabriel, Albert. Bir Türk Başkenti Bursa. haz. Neslihan Er vd. 2 Cilt. Bursa: Osmangazi Belediyesi, ts.
• Gelibolulu Mustafa Âlî. Künhü’l-Ahbâr Dördüncü Rükn Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009.
• Gök, Bilal. “Osmanlı Dönemi’nde Zaviyeli Camiler”. Uluslararası Cami Sempozyumu (Sosyo-Kültürel Açıdan). ed. Fikret Karaman vd. 1/687-707. Ankara: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Günay, Hacı Mehmet. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Aralık 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/vakif
• Hammer, Baron Joseph Von Purgstall. Büyük Osmanlı Tarihi. haz. Mümin Çevik vd. 10 Cilt. İstanbul: Üçdal Hikmet Neşriyat, 1989-1992.
• Hızlı, Mefail. Osmanlı Klasik Döneminde Bursa Medreseleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Hızlı, Mefail. “Bursa’da Selâtîn İmâretleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (Ocak 2001), 1-30.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Vakıf Sisteminde Rakabe”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 6/1 (Ocak 1994), 53-70.
• Hoca Sadeddin Efendi. Tâcü’t-Tevârih. haz. İ. Parmaksızoğlu. 5 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 3. Basım, 1992.
• İnalcık, Halil. “Murad II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 2 Ocak 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/murad-ii
• Kallek, Cengiz. “Müd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Aralık 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/mud
• Kaplanoğlu, Raif. “Tahrir Defterlerine Göre Sultan II. Murad’ın Bursa Vakfı Köyleri”. Sultan II. Murad ve Dönemi. ed. İsmail Yaşayanlar. 499-539. Bursa: Bursa Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2015.
• Kaplanoğlu, Raif. Bursa Yer Adları Ansiklopedisi. İstanbul: Bursa Ticaret Borsası Kül-tür Yayınları, 1996.
• Karataş, Ali İhsan. Şeyhülislâm Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015.
• Kepecioğlu, Kâmil. Bursa Kütüğü. haz. Hüseyin Algül vd. 4 Cilt. Bursa: Bursa Kültür A. Ş., 2009.
• Keskin, Yusuf Ziya. “İslam’da Vakıf ve Toplum Açısından Önemi”. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (Haziran 1996), 181-192.
• Köç, Ahmet. “Sultan II. Murad Vakfı’nın Edremid Mukataaları (1530-1641)”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarih Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 30/30 (Ni-san 2011), 41-72. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000579
• Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Küçüker, Metehan - Can, Ahmet Vecdi. XV. Yüzyıl Osmanlı Devleti Muhasebe Uygulama-larında Yaşanan Gelişmeler: Muhyeddin Muhammed’in Mecma’ü’l-Kavâ’id Adlı Eseri. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
• Mehmed Neşrî. Kitâb-ı Cihan-nümâ Neşrî Tarihi. haz. Faik Reşit Unat - Mehmet A. Köymen. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Mutçalı, Serdar. Arapça Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah. Câmiü’d-Düvel Osmanlı Tarihi (1299-1481), haz. Ahmet Ağırakça. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Ṣaḥîḥ-i Müslim, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1374/1955
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Zâviyeler (Dinî, Sosyal ve Kültürel Tarih Açısından Bir Dene-me)”. Vakıflar Dergisi 12/12 (Haziran 1978), 247-269.
• Orbay, Kayhan. “Bursa’da II. Murad Vakıfı’nın Mali Tarihi (1608-1641)”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 61/2 (Kasım 2011), 293-322.
• Oruç Bey. Oruç Beğ Tarihi. haz. Necdet Öztürk. İstanbul: Çamlıca Basım, 2007.
• Öcalan, Hasan Basri vd. Bursa Vakfiyeleri I. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2013.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Sahillioğlu, Halil. “Dirhem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Aralık 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/dirhem
• Sahillioğlu, Halil. “Akçe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Aralık 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/akce
• Şeker, Mehmet. “Vakfiyelerin Türk Kültürü Bakımından Özellikleri”. Tarih İncelemeleri Dergisi 18/1 (Haziran 1993), 1-18.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 24 Ocak 2022. https://sozluk.gov.tr/
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Sultan İkinci Murad’ın Vasiyetnamesi”. Vakıflar Dergisi 4/4 (1958), 1-17.
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Vakfiye Defterleri, (VKF.d), No.595, Gömlek No.93.
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Vakfiye Defterleri, (VKF.d), No.741, Gömlek No. 136.
• Yılmaz, Yasin. Örfîzâde Vakfı. Ankara: Semih Ofset Baskı, 2012.
• Yiğit, İlker. “Divan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Erişim 24 Ocak 2022). https://islamansiklopedisi.org.tr/divan--nahiye