Tasavvuf Kaynaklarına Göre Bir Sûfî Olarak Süfyân-ı Sevrî

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 2, 697 - 726, 30.12.2022

Kübra Zümrüt Orhan

https://doi.org/10.51447/uluifd.1176054

Öz

Hicri ikinci asırda yaşamış çok yönlü bir âlim olan Süfyân-ı Sevrî (ö. 161/778), muhaddis, fakih, müfessir ve zâhid kimliğiyle tanınmıştır. Sûfî kelimesinin kullanımının yaygınlaşmaya başladığı bir dönemde hayatının önemli bir kısmını Kûfe’de geçiren ve buradaki zühd halkasının önderlerinden kabul edilen Sevrî, tasavvufun temel eserlerinde zühd yaşantısı resmedilen, çağdaşı diğer sûfîlerle münasebetlerinden bahsedilen ve tasavvufun muhtelif konularına dair söz ve görüşleri nakledilen bir isimdir. Bu çalışmada Sevrî sûfî kimliğiyle ele alınmış, onun tasavvuf anlayışının temel unsurları incelenmiş, diğer sûfîlerle ilişkisinden hareketle döneminin tasavvuf çevrelerindeki yeri tespit edilmeye çalışılmış-tır. Çalışma Gazâlî öncesi dönemle sınırlandırıldığından Gazâlî öncesi kaynaklarda Sevrî’ye yapılan atıflar incelenmiştir. Niyetini düzeltmek, Allah korkusu, zühd ve mümkün olduğunca uzleti tercih etmek onun tasavvufi hayatının temellerini oluşturur. Öte yandan hayatında ve tasavvuf anlayışında havf hâlinin tezahürleri gözlemlenen bir sûfî olması hasebiyle Hasan-ı Basrî’nin korku ağırlıklı tasavvuf geleneğini devam ettirdiği, İbrâhim b. Edhem’den özellikle tevekkül ve melâmet, Râbia el-Adeviyye’den rızâ ve muhabbet gibi konularda etkilendiği, verâ hususunda da Fudayl b. İyâz’ı etkilediği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Süfyân-ı Sevrî, Niyet, Havf, Zühd, Uzlet., Ṣūfism, Sufyān al-Thawrī, İntention, Khawf, Zuhd (Renunciation), Uzlah (Seclusion).

Sufyān al-Thawrī According to Ṣūfī Sources

Öz

Sufyān al-Thawrī (d. 161/778), a versatile scholar who lived in the second century of the hijra, was known as both a muḥaddith, a jurist, an exegete and an ascetic. Al-Thawrī, who spent a significant part of his life in Kūfa at a time when the use of the word sufi began to become widespread, and was accepted as one of the leaders of the Kūfa ascetic circle, is mentioned by the authors of the classical works of ṣūfism, whose ascetic identity is mentioned, whose words and views on various subjects of ṣūfism are conveyed, and whose relations with other Ṣūfīs living in the period are mentioned. In this study, al-Thawrī will be dealt with his Ṣūfī identity, the basic elements of his understanding of ṣūfism will be examined and his place in the Ṣūfī circles of his period will be tried to be determined based on his relations with other Ṣūfīs. Since the study will be limited to the pre-Ghazālī period, the references to al-Thawrī in the pre-Ghazālī sources will be examined. Correcting his intentions, fearing Allah, asceticism and preferring seclusion as much as possible form the basis of his Ṣūfī life. On the other hand, due to the fact that he was a ṣūfi in whose life and ṣūfi thought manifestations of fearing (khawf) were observed, it can be said that he continued the fear-based Ṣūfī tradition of Hasan al-Basrī, influenced by Ibrāhīm b. Adham particularly on subjects such as tawakkul and malāmah and by Rābiʿa al-ʿAdawiyya on subjects such as consent and affection, and influenced al-Fuḍayl b. ʿIyāḍ on warā.

Anahtar Kelimeler

Ṣūfism, Sufyān al-Thawrī, İntention, Khawf, Zuhd (Renunciation), Uzlah (Seclusion).

Kaynakça

• Akpınar, Ömer Faruk. “Süfyân-ı Sevrî’nin Hayatı ve Eserleri”. Usûl: İslâm Araştırmaları 22 (Temmuz-Aralık 2014), 115-167.
• Anatoprak, Tuğba. Süfyân es-Sevrî Tefsirinde Ulûmu’l-Kur’ân. Isparta: Süleyman Demi-rel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Aykul, Abdulmuid. Süfyân-ı Sevrî ve Cezâ Hukukuna İlişkin Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakikat Tasavvufun Teşekkül Süreci. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Beyânûnî, Muhammed Ebü’l-Feth. el-İmâm Süfyân es-Sevrî: ḥayâtuhü’l-ʿilmiyye ve’l-ʿameliyye. Beyrut: Dârü’s-Selâm, 1984.
• Bilgin, Mustafa. “Hâtim el-Esam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/470-472. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Ceyhan, Semih. “Zühd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/530-533. İstan-bul: TDV Yayınları, 2013.
• Çift, Salih. “Yahyâ b. Muâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/257-258. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Dursun, Harun. Süfyân es-Sevrî ve Hadis İlmindeki Yeri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Engin, Sezai. “Erken Dönemde Hadis İlmi ve Usûlü: Süfyân es-Sevrî’nin Görüşleri Özelinde Bir İnceleme”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Selçuk Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi] 38 (2014), 81-100.
• Ezzi, Ahmed Ali Hussein - Taş, Sakin. “et-Tefsîrû’l-mensûb ilâ Süfyân es̱-S̱evrî: Maṣâdiruhû ve mevżûʿâtuhû ve âs̱âru’l-ʿaṣri’l-ictimâʿiyye ve’s-siyâsiyye ʿalâ muḥtevâhu”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 20/1 (2020), 453-486.
• Fellâhe, Sevsen Ferid. el-İmâm Süfyân es-Sevrî ve ârâʾuhü’l-fıḳhiyye muḳāreneten bi’l-meẕâhibi’l-uḫrâ. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 2007.
• Fesevî, Yaʿkūb b. Süfyân. Kitâbü’l-Maʿrife ve’t-târîḫ. thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. 3 Cilt. Bağdat: Matbaatu İrşâd, 1948.
• Gül, Halime. İbrahim bin Edhem ve Tasavvuf Tarihindeki Yeri. Konya: Selçuk Üniversi-tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Hargûşî, Ebû Saʿd. Tehẕîbü’l-esrâr. thk. Bessâm Muhammed Bârûd. [Abudabi]: el-Mecmau’s-Sakafî, 1999.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Ali b. Osman. Keşfü’l-maḥcûb. thk. Mahmûd Âbidî. Tahrân: İn-tişârât-ı Sadâ vü Sîmâ, 7. Basım, 1390 HŞ.
• İsfahânî, Ebû Nuʿaym. Hilyetu’l-Evliyâ ve-Tabakâtu’l-Asfiyâ. çev. Hüseyin Yıldız vd. 12 Cilt. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2015.
• Kalʿacî, Muhammed Revvâs. Mevsûʿatu fıḳhi Süfyân es-Sevrî. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1990.
• Kavuncu, Ömer Faruk. “Fudayl b. İyâz’ın Hadis Tarihindeki Yeri ve Temel Hadis Kaynaklarındaki Rivayetleri”. Mevzu Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (2019), 167-189.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir. et-Taʿarruf li meẕhebi ehli’t-taṣavvuf. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Kuşeyrî Risâlesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Ya-yınları, 2003.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. er-Risâletü’l-Ḳuşeyriyye. thk. Abdülhalim Mahmûd - Mahmûd b. eş-Şerîf. 2 cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Ḳūtü’l-ḳulûb fî muʿâmeleti’l-maḥbûb. thk. Âsım İbrâhim el-Keyâlî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2005.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtü’l-kulûb: Kalplerin Azığı. çev. Muharrem Tan. 4 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2018.
• Meşhedânî, Hâşim Abdüyâsin. Süfyânü’s-Sevrî ve eseruhû fi’t-tefsîr. Bağdad: Dârü'l-Kitâb, 1981.
• Muâfâ b. İmrân. Kitâbü’z-Zühd. nşr. Âmir Hasan Sabrî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1999.
• Muhâsibî, Hâris. Âdâbü’n-nüfûs. thk. Abdülkadir Ahmed Ata. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1987.
• Öngören, Reşat. “Sûfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/471-472. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Sevrî, Süfyân. Tefsîru Süfyâni’s-Sevrî. nşr. Ebû Caʿfer Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. İlk Zâhid ve Sûfîler:Tabakâtu’s-sûfiyye. çev. Abdurrezzak Tek. Bursa: Bursa Akademi, 2018.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Ẕikru’n-nisveti’l-müteʿabbidâti’s-ṣûfiyyât. thk. Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Tan, Nedim. “Teşekkül Dönemi Tasavvuf Metinlerinde Niyet Konusu”. Dînî ve Felsefî Düşüncede Niyet Kavramı. ed. Ömer Türker - Hacı Bayram Başer. Ankara: Nobel Ya-yıncılık, 2017, 117-148.
• Tan, Nedim. Bir Dinî İdealin İfade Biçimleri Râbia el-Adeviyye’den Kalanlar. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2020.
• Tek, Abdurrezzak. “Süfyân es-Sevrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/28. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Tekin, Abdülkadir. Süfyân es-Sevrî ve Fıkıh İlmindeki Yeri. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2014.
• Tekin, Abdülkadir. Süfyân es-Sevrî’nin Usûlü ve Fıkhî Görüşleri. Ankara: Fecr Yayınları, 2015.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrâc. el-Lümaʿ . thk. Muhammed Edîb el-Câdir. Ammân: Dâru’l-Feth, 2016.