Mullahs in Cyprus Social Life (18th Century)

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 2, 493 - 518, 30.12.2022

Ümit Güler

https://doi.org/10.51447/uluifd.974785

Öz

Although the term “mullah” could be used for various coteries, it could be said that this concept is generally a scholarly appellation used for all madrasah graduates, whether they perform a religious mission or not. Enlightening the historical background of the mullahs, who have lost social value since the last periods of the Ottoman Empire, is of great importance in illuminating the Islamic social history of the Ottoman period. In this study, the mullahs, who have been left in the dark up to now and their places in the social network of the period were unknown, are the subject of research. The examined database of the research is the court records of the period of the 18th century, which is the most important and first-hand source of Ottoman social history studies. The data and findings obtained in the current study were examined under the headings of family relations, professions, economic relations, social roles and statuses, conflicts in the society, and criminal relations of the mullahs. All the data and findings obtained from the court records of the research have revealed that the mullahs were actively taken a role in the social life in Ottoman Cyprus. In addition, it has been revealed that they were respected and reliable people who add value to society, improve social life, and were an important part of the social history of Cyprus.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Islamic Social History, Cyprus, Mullah, Ottoman Cyprus.

Kıbrıs Sosyal Hayatında Mollalar (18. yy.)

Öz

Molla tabiri birçok zümre için kullanılabilmekle beraber genel itibariyle bu kavramın dinî bir görev icra etsin veya etmesin bilumum medrese mezunları için kullanılan ilmî bir unvan olduğu söylenebilir. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinden itibaren sosyal anlam-da değer kaybına uğrayan mollaların tarihsel geçmişine ışık tutulması, Osmanlı dönemi İslam sosyal tarihinin aydınlatılması noktasında büyük bir önemi haizdir. Bu çalışmada Kıbrıs sosyal tarihinde şimdiye kadar karanlıkta kalan ve dönemin sosyal ağı içerisindeki yerleri bilinmeyen mollalar araştırma konusu edilmiştir. Araştırmanın veri tabanı Osmanlı sosyal tarihi araştırmalarının en önemli ve birinci elden kaynağı olan şer‘iyye sicilleridir ve incelenen dönem 18. yüzyıldır. Araştırmada elde edilen veri ve bulgular, mollaların ailevi ilişkileri, meslekleri ve iktisadi ilişkileri, toplumsal rol ve statüleri, toplum içerisinde-ki ihtilafları ve suç ilişkileri gibi başlıklar altında incelenmiştir. Araştırmada belgelere dayalı olarak elde edilen tüm veri ve bulgular Osmanlı Kıbrısı’nda mollaların aktif biçimde sosyal hayatın içerisinde yer aldıklarını ortaya koymuştur. Bunun yanı sıra onların genel itibariyle topluma değer katan, sosyal hayatı ıslah eden saygın ve güvenilir kişiler olarak Kıbrıs sosyal tarihinin önemli bir parçası oldukları da ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, İslam Sosyal Tarihi, Kıbrıs, Molla, Osmanlı Kıbrısı., Islamic History, Islamic Social History, Cyprus, Mullah, Ottoman Cyprus.

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. “Talâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/496-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 5. Basım, 2010.
• Akgündüz, Ahmet. Şeri’yye Sicilleri. 2 Cilt. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1988.
• Algar, Hamid. “Molla”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/238-239. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Atay, Hüseyin. “Fatih Süleymaniye Medreseleri Ders Programları ve İcazetnameler”. Vakıflar Dergisi 13 (1981),171-235.
• Behçet, Hasan. Kıbrıs Türk Maarif Tarihi. Lefkoşa: y.y., 1969.
• Bozkurt, Fatih. “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD) 11/22 (2013), 193-229.
• Bruinessen, Martin Van. Ağa, Şeyh, Devlet, çev. Banu Yalkut. İstanbul: İletişim Yayın-arı, 7. Basım, 2011.
• Calmard J.. “Mollā”. The Encyclopedia of Islam. 7/221-223. Leiden: E. J. Brill, 1980.
• Çetin, Osman. Sicillere Göre Bursa’da İhtida Hareketleri ve Sosyal Sonuçları (1472-1909). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.
• Çiçek, Halil. Şark Medreselerinin Serencamı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2009.
• Dabashi, Hamid. “Mullah”. The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World. ed. John L. Esposito vd. 3/177. New York: Oxford University, 1995.
• Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukuku. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 2. Basım, 2012.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2005.
• Erdoğru, M. Akif. Kıbrıs’ta Osmanlılar II. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları, 2009.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. haz. Seyit Ali Kahraman – Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Güler, Ümit. Osmanlı Kıbrısı’nda Müslim-Gayrimüslim İlişkileri. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Güler, Ümit. Osmanlı’da Suç ve Ceza (Kıbrıs Örneği). Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Güler, Ümit. “XVII. Yüzyıl Kıbrıs Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Kıbrısı’nda “Evliliğin Sona Ermesi””. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 52/52 (Haziran 2017), 61-93. https://doi.org/10.15370/maruifd.333525
• Güler, Ümit. “Osmanlı Sosyal Hayatında Mollalar: 18. ve 19. yy. Diyarbekir Örneği”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 11/2 (2019), 860-895. https://doi.org/10.26791/sarkiat.580229
• Güler, Ümit. “Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Kıbrısı’nda Kölelik (17. ve 18. Yüzyıllar)”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 54/54 (Haziran 2018), 104-135. https://doi.org/10.15370/maruifd.452187
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Tarihi Hakkında Mühim Bir Kaynak”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 1/2 (1943), 89-96.
• İnalcık, Halil. “XVI. Asır Türkiye‘nin İktisadî ve İctimaî Kaynakları”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 15/1-4 (1953), 51-67.
• Jennings, Ronald C. Studies on Ottoman Social History in the Sixteenth and Seventeenth Centuries: Women, Zimmis and Sharia Courts in Kayseri, Cyprus and Trabzon. İstanbul: The Isis Press, 1999.
• Karataş, Ali İhsan. “Tereke Kayıtlarına Göre XVI. Yüzyılda Bursa‘da İnsan-Kitap İlişkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (1999), 317-328.
• Kıbrıs Kadı Sicilleri, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22 numaralı def-terler.
• Nesim, Ali. Batmayan Eğitim Güneşlerimiz. Lefkoşa: KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 3. Basım, 1993.
• Pekasil, Tahir. “Toplumsal Statü Göstergesi Olarak Dini Otorite Tipleri: Cizre Örneğinde Şeyh, Molla ve Seyyidler”. Bilim, Düşünce ve Sanatta Cizre (Uluslararası Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu Bildirileri). ed. M. Nesim Doru. s. 141-154. İstanbul: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Sabev, Orlin. “Osmanlı Toplumsal Tarihi İçin Değerli Kaynak Teşkil Eden Tereke ve Muhallefat Kayıtları”. Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası Kongresi 21-23 Kasım 2012 İstanbul, Bildiriler. ed. Mehmet Yıldırır, Songül Karaoğlu. 1/259-272. Ankara: Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Daire Bakanlığı, 2013.
• Subaşı, Necdet. “Şeyh, Seyyid ve Molla -Doğu ve Güneydoğu Anadolu Örneğinde Dinsel İtibarın Kategorileri”. İslâmiyât 2/3 (1999), 121-140.
• Şaʿbân, Zekiyyüddin. el-Aḥkâmü’ş-şerʿiyye li’l-aḥvâli’ş-şaḫṣiyye. Bingazi: Câmiatu Kar-yunus, 1989.
• Taş, Hülya. “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühûdü'l-Hâl” Nasıl Değerlendirilebi-lir?”. bilig 44 (Kış, 2008), 25-44.
• Toledano, Ehud R. Osmanlı Köle Ticareti 1840-1890. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Uğur, Yunus. “Şer‘iyye Sicilleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/8-11. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 3. Basım, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Şer‘î Mahkeme Sicilleri”. Ülkü Halkevleri Dergisi 5/29 (Temmuz 1935), 365-368.
• Yaman, T. Mümtaz, “Şer‘î Mahkeme Sicilleri”. Ülkü Halkevleri Dergisi 12/68 (İlk Teşrin 1938), 153-164.