A Critical Approach to Causality and Rational Knowledge in Ibn Khaldūn

Yıl 2020, , 411 - 431, 31.12.2020

Çevirmen: Emrah Kaya

https://doi.org/10.54659/ulum.837132

Öz

The purpose of this study is to critically approach the thoughts of causality and rational knowledge in Ibn Khaldūn, who is one of the greatest names of Islamic philosophy. Ibn Khaldūn, who is a tremendously competent sociologist, historian, and politician, constituted his work entitled Muqaddima in a way exhib-iting the science of ʿumrān. One of the fundamentals of science undoubtedly is the theory of causality. We see that Ibn Khaldūn, who construed everything in the universe in the light of the causality, does not use the same theory when miracles and supernatural events are in question. This differentiation basing on the distinction of the human intellect and divine revelation has not eliminated any contradiction coming out in the context of the causality. Another matter we examine in this study is the critique of Ibn Khal-dūn about rational knowledge against philosophers. According to him, it is not a correct method reaching the universals with abstractions made from the particulars. It is because such universals have not been compatible with the facts. Ibn Khaldūn criticizes the philosophers in the context of metaphysical knowledge. But, if we consider the science of ʿumrān to be a kind of metaphysics, we might say that his method contains some contradictions.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Rational Knowledge, Critical Approach, Ibn Khaldūn, Causality

İbn Haldûn’un Nedensellik ve Rasyonel Bilgi Düşüncesine Eleştirel Bir Yaklaşım

Öz

Bu makalenin amacı İslam düşüncesinin en önemli isimlerinden olan İbn Haldûn’un nedenselliğe ve aklî bilgiye dair düşüncelerine eleştirel bir şekilde yaklaşmaktır. Son derece yetkin ve etkili bir sosyolog, tari-hçi ve devlet adamı olan İbn Haldûn’un Mukaddime eseri ümran ilmini etraflıca ele alan bir şekilde hazır-lanmıştır. İbn Haldûn tarafından tesis edilen ümran ilminin dayandığı en temel prensiplerden birisi şüphesiz ki nedensellik ilkesidir. Alemde olan her şeyi sebep-sonuç ilişkisi içinde anlamlandıran İbn Hal-dûn’un aynı metodu mucize ve keramet gibi konularda kullanmadığını görmekteyiz. Akıl ve vahiy ayrımına dayanan bu farklılaşmanın nedensellik bağlamında ortaya çıkan çelişkiyi tam olarak bertaraf ettiğini düşünmüyoruz. Makalenin ele aldığı diğer bir konu da İbn Haldûn’un filozoflara aklî bilgi ko-nusunda yönelttiği eleştiridir. Tikellerden tümel oluşturmanın doğru bir yöntem olmadığını iddia eden İbn Haldûn tümellerin realiteye uygun olmadığına inanmaktadır. İbn Haldûn filozofları metafizik bilgi bağlamında eleştirir. Ancak biz ümran ilminin bir tür metafizik olduğunu kabul edersek İbn Haldûn’un yaklaşımının çelişkili olduğunu söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, İbn Haldûn, Nedensellik, Akli Bilgi, Eleştirel Yaklaşım

Kaynakça

• Akyol, Aygün. “İbn Haldun’un İlim Anlayışında Felsefe ve Tarih Tasavvuru”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (2011), 29–59.
• Alon, Ilai. “Al-Ghazālī on Causality”. Journal of the American Oriental Society 100/4 (1980), 397–405.
• Arslan, Ahmet. İbn Haldun. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 4. Baskı, 2019.
• Bedir, Murteza. “İslâm Düşünce Geleneğinde Naklî İlim Kavramı ve İbn Haldun”. İbn Haldun: Güncel Okumalar. Ed. Recep Şentürk. 23–57. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Baskı, 2017.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Naḥnu ve’t-türâs: Ḳırâ’ât Muʿâṣıra fî türâsinâ’l-felsefî. Beyrut: Merkezü’s-saḳafî’l-ʿarabî, 6. Baskı, 1993.
• Canatan, Kadir. İbn Haldun Perspektifinden Bilgi Sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap, 2013.
• Ceyhan, Semih. “İbn Haldun’un Sûfîlere ve Tasavvufa Bakışı: Umranda Tasavvuf İlmi”. İbn Haldun: Güncel Okumalar. Ed. Recep Şentürk. 81–120. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Çaksu, Ali. “Ibn Khaldun and Hegel on Causality in History: Aristotelian Legacy Reconsidered”. Asian Journal of Social Science 35 (2007), 47–83. https://doi.org/10.1163/156853107X170169
• Ebû Bekir er-Râzî. “Et-Tıbbu’r-Rûhânî: Ahlâkın İyileştirilmesi”. çev. Mahmut Kaya. Felsefe Risâleleri. 82–195. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed. el-Medînetü’l-fâzıla: Tanrı-Âlem-İnsan. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. Baskı, 2019.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. Tehâfütü’l-felâsife. Ed. Süleyman Dünyâ. Kahire: Dâru’l-maʿrife, 1966.
• Görgün, Tahsin. “İbn Haldun’un Toplum Metafiziğinin Güncelliği ve Günümüzde Toplum Araştırmaları Açısından Önemi”. İbn Haldun: Güncel Okumalar. 325–368. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Baskı, 2017.
• Görgün, Tahsin. “İbn Haldûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim: 17 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-haldun#2
• Hassan, Ümit. İbn Haldun: Metodu ve Siyaset Teorisi. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 7. Baskı, 2019.
• Hüseyin, Taha. Felsefetü İbn Ḫaldūn el-ictimâʿiyye. çev. Abdullah İnân. Kahire: Maṭbaʿatü’l-iʿtimâd, 1925.
• İbn Ḫaldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 18. Baskı, 2018.
• İbn Ḫaldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Muḳaddime. Ed. Alî Abdulvâhid Vâfî. 3 Cilt. Kahire: Dâru nahḍa mıṣr, 7. Baskı, 2014.
• İbn Ḫaldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Şifâu’s-sâ’il ve tehzîbu’l-mesâil. Ed. Muḥammad Muṭîʿ el-Ḥâfıẓ. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1996.
• İbn Ḫaldûn, Abdurrahman b. Muhammed. The Muqaddimah: An Introduction to History. çev. Franz Rosenthal. 3 Cilt. London: Routledge & Kegan Paul, 1958.
• İbn Ḫaldûn, Abdurrahman b. Muhammed. İbn Haldun: Bilim ile Siyaset Arasında Hatıralar (et-Taʿrîf). çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Baskı, 2017.
• İbn Miskeveyh. Tehzîbu’l-aḫlâḳ ve Teṭhîru’l-aʿrâḳ. Mısır: el-Mektebü’l-ḥüseyniyye’l-mıṣriyye, 1908.
• İbn Tufeyl. Hay b. Yakzan. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2012.
• Kindî. “Hikemiyâtü’l-Kindî: Kindî’nin Hikemiyâtı”. çev. Mahmut Kaya. Kindî: Felsefî Risâleler. 313–324. İstanbul: Klasik Yayınları, 4. Baskı, 2018.
• Korkut, Şenol. “İbn Haldun’un es-Siyâsetü’l-Medeniyye Teorisini Eleştirisi”. İbn Haldun: Güncel Okumalar. 161–192. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Baskı, 2017.
• Lacey, Alan Robert. A Dictionary of Philosophy. London: Routledge & Kegan Paul Ltd, 3. Baskı, 1996.
• Ocak, Hasan. “İbn Haldun’un İslam Filozoflarına Yönelttiği Eleştiriler: Metafizik Örneği”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/3 (2013), 101–130.
• Ptolemaeus, Claudius. Ptolemy’s Almagest. çev. G. J. Toomer (Londra: Duckworth, 1984).
• Sarıtaş, Kamil. “Gazzâlî’nin Akıl Tasavvurunun İbn Haldûn’da Yansıması Sorunu”. Marife (Yaz 2014), 43-62.
• Say, Seyfi. İbn Haldun’un Düşünce Sistemi ve Uluslararası İlişkiler Kuramı. İstanbul: İlk Harf Yayınları, 2011.
• Şentürk, Recep (ed.). İbn Haldun: Güncel Okumalar. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Baskı, 2017.
• Tanrıverdi, Hasan. “Problem of Possible Rational Metaphysis According to Ibn Khaldun”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (2018), 1–30. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.466023
• Tomar, Cengiz. “Between Myth and Reality: Approaches to Ibn Khaldun in the Arab World”. Asian Journal of Social Science 36 (2008), 590–611. https://doi.org/10.1163/156853108X331556
• Türker, Ömer. “Mukaddime’de Aklî İlimler Algısı: İbn Haldun’un Bireysel Yetenekler Teorisi”. İbn Haldun: Güncel Okumalar. Ed. Recep Şentürk. 59–80. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Baskı, 2017.
• Uludağ, Süleyman. İbn Haldun: Hayatı, Eserleri, Fikirleri. Ankara: Harf Yayınları, 2. Baskı, 2015.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvufun Mahiyeti: Şifâu’s-Sâil li-Tehzîbi’l-Mesâil ve Mukaddime’de Tasavvuf İlmi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 5. Baskı, 2019.