Mustafa Naîma Efendi’nin Tȃrih-i Naȋma Bağlamında Tarihçiliği

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 123 - 139, 31.07.2022

Vildan Çalışkan

https://doi.org/10.54659/ulum.1093096

Öz

Tarih, geçmişte yaşanan olayları inceleyen bir bilim dalı olup, tarih yazıcılığı ise yine geçmişte yaşanan olayların tarihçiler vasıtayla yazıya geçirilerek gelecek nesillere aktarılmasıdır. Osmanlı Devleti’nin tarihçilik anlayışı kendinden önceki Türk-İslam devletlerinin mirası üzerine inşa edilmiş olsa da zamanla kendine özgü bir yapıya bürünmüştür. Bu çerçevede devletin ilerleyen dönemlerinde tarih yazımı faaliyetleri önem kazanmış ve vak’anüvislik adıyla resmȋ devlet görevi olarak ortaya çıkmıştır. Çalışmamızın konusunu teşkil eden Mustafa Naȋmâ Efendi; 1655 yılında Halep’te doğmuş, 17. yüzyıl Osmanlı döneminde yaşayan meşhur vak’anüvislerden birisidir. O, ilk vak’anüvis olarak kaleme aldığı Ravzatü’l-Hüseyn fȋ hulâsati ahbâri’l-hâfikayn isimli eseriyle Osmanlı tarihçiliğinde, birçok yönden diğer Osmanlı tarih yazıcılarından ayrılmaktadır. Bu yönüyle müellif ve eserinden her dönemde çokça istifade edilmiştir. Bu çalışmamızda Mustafa Naȋmâ Efendi’nin kısaca hayatı, eseri, söz konusu eseri bağlamında tarihçiliği ve tarih alanına kattığı yenilikleri kısaca değerlendirmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Naȋmâ Efendi, Târih-i Na’ȋmâ, Osmanlı Tarihi, Tarih Yazıcılığı, Vakanüvislik

History of Mustafa Naîmȃ Efendi in the Context of Tȃrih-i Naȋmȃ

Öz

History is a branch of science that examines the events in the past, and historiography is the transfer of the events that happened in the past to future generations by writing them down through historians. Although the Ottoman Empire's understanding of historiography was built on the legacy of the Turkish-Islamic states before it, over time it took on a unique structure. In this context, in the later periods of the state, historiography activities gained importance and emerged as an official state duty under the name of chronicler. Mustafa Naȋmâ Efendi, who is the subject of our study; He is one of the famous chroniclers who was born in 1655 in Aleppo and lived in the 17th century Ottoman period. He is distinguished from other Ottoman historiographers in many ways in Ottoman historiography with his work called Ravzatü’l-Hüseyn fȋ hulâsati ahbari’l-hâfikayn, which he wrote as the first chronicler. In this respect, the author and his work have been widely used in every period. In this study, we will try to evaluate Mustafa Naȋmâ Efendi's life, his work, historiography in the context of his work, and the innovations he brought to the field of history from a contemporary perspective.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Naîmâ Efendi, History of Nâ'îma, Ottoman Historyh, Historiography, Chroniclers

Kaynakça

• Aktepe, M. Münir. “Amcazâde Hüseyin Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/8-9. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Altınay, Ahmet Refik. Köprülüler. İstanbul: Timaş Yayınları, 1999.
• Altınay, Ahmet Refik. Kadınlar Saltanatı. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 2000.
• Altınay, Ahmet Refik. Samur Devri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Arıker, Samet. “Osmanlı Tarih Yazıcılığı”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8 (2015), 199-217.
• Arslantürk, Zeki. Türk Sosyoloji Tarihinde Naȋmâ’nın Yeri ve Osmanlı Devleti’nin Çöküş Sebepleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Doktora Tezi, 1979.
• Arslantürk, Zeki. Naȋmâ’ya Göre XVII. Yüzyıl Toplum Yapısı. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 1997.
• Baysun, M. Cavid. “Naȋmâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/44-49. İstanbul: TDV Yayınları, 1964.
• Bolat, Kasım. “Naȋmâ’ya Göre Devlet Adamları Arasında Muhalefet”, Tarih Okulu 13 (Sonbahar-Kış 2012), 89-114.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. Haz. Fikri Yavuz-İsmail Özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınları, 1975.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Çelebi, Asaf Halet. Naȋmâ. Ankara: Hece Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Erkan, Mustafa. “Gazavatnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/439-440. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Güfta, Hüseyin. “Sâlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/46-47. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Günay, Fatih. “Râşid Mehmed Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/463-465. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• İpşirli, Mehmet. “Naȋmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/316-318. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kanar, Mehmed. Farsça-Türkçe Büyük Sözlük. İstanbul: Birim Yayınları, 1998.
• Kiel, Machiel. “Balyabadra”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/42-43. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kütükoğlu, Bekir. “Vak’anüvis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/457-461. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Kütükoğlu, Bekir. Vekayi’nüvis Makaleler. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1994.
• Menage, Viktor L. “Osmanlı Tarih Yazıcılığının İlk Dönemleri”. çev. Mehmet Öz. Söğüt’ten İstanbul’a Os-manlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar. der. Oktay Özel-Mehmet Öz. 73-91. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2015.
• Mustafa Naȋmâ Efendi. Târih-i Naȋmâ. nşr. Mehmet İpşirli. 4 Cilt. Ankara: TTK Yayınları, 2007.
• Mustafa Naȋmâ Efendi. Naȋmâ Tarihi. çev. Zuhuri Danışman. İstanbul: y.y., 1969.
• Özlem, Doğan. Tarih Felsefesi. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2001.
• Özcan, Abdülkadir. “II.Bayezid Devri Tarihçiliği ve İlk Standart Osmanlı Tarihleri”. FSM İlmȋ Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 2 (2013), 141-153.
• Özcan, Abdülkadir. “Osmanlı Tarihçiliğine ve Tarih Kaynaklarına Genel Bir Bakış”. FSM İlmȋ Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 1 (2013), 271-293.
• Öztürk, Necdet. İmparatorluk Tarihinin Kalemli Muhafızları: Osmanlı Tarihçileri-Ahmedȋ’den Ahmed Refik’e-. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi, 3. Basım, 2018.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarihi ve Deyimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 4. Ba-sım, 1993.
• Refik, Ahmet. Âlimler ve Sanatkârlar. İstanbul: Orhaniye Matbaası, 1924.
• Refik, Ahmet. Âlimler ve Sanatkârlar. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2013
• Şahin, Haşim. “Menâkıbnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/112-114. Ankara: TDV Ya-yınları, 2004.
• Şahiner, Yakup. “Mustafa Naȋmâ Efendi’nin Hayatı, Tarihçiliği ve Eseri Hakkında Kısa Bir Değerlendirme”. ANASAY 1(Ağustos 2017), 85-100.
• Şimşek, Ahmet (ed.). Türk Tarihçileri. Ankara: Pegem Akademi, 1.Basım, 2016.
• Şimşir, Nahide. Osmanlı’ya Yön Veren Tarihçiler ve Eserleri. İstanbul: Post Yayınları, 1.Basım, 2018.
• Taşbaş, Erdal. “Klasik Dönem Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserlerine Kısa Bir Bakış”. Mediterranean Jour-nal of Humanities 1/2 (2011), 213-223.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 4 Cilt. Ankara: TTK Yayınları, 2011.
• Yediyıldız, Bahaeddin. “Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış”. Türkler 10 (2002), 183-215.