İbnü’l-Vezîr’in Kader Meselesine Dalma Yasağına Bakışı

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 31 - 57, 31.07.2023

İbrahim Bayram

https://doi.org/10.54122/umde.1316123

Öz

Zeydiyye mezhebine mensup iken Selef anlayışını seçen, itikadi görüşlerini daha çok İbn Teymiyye’nin fikirleri etrafında şekillendiren İbnü’l-Vezîr, diğer inanç konularının yanı sıra kader meselesi hakkında da düşüncelerini ortaya koymuştur. Bu son konu özelinde kader meselesine dalma yasağına dair de görüşlerini beyan etmiş, birtakım prensipler çerçevesinde fikirlerini izhar etmiştir. Daha çok hadis kaynaklarının şerhlerinde ve Selefiyye mensubu ilim ehlinin itikadi eserlerinde kendisine yer bulan mesele, bu kaynaklarda ağırlıklı olarak ilgili yasağın neleri kuşattığı üzerinden ele alınmaktayken İbnü’l-Vezîr, onu hem bu yönüyle hem de o yasağın neleri kapsamadığı çerçevesinde incelemiştir. Konuyu müstakil bir başlık altında ele alan müellif, önce bu yasağa kaynak olduğunu düşündüğü on hadise yer verip bunların sıhhat derecelerine dair bilgiler paylaşmış, ardından nasıl yorumlanması gerektiği hakkında görüşlerini beyan etmiştir. Bunu yaparken, mukayeseli bir yol izlemiş, ilgili hadislerin ortaya koyduğu yasağın neye yorulup neye yorulamayacağını dile getirmiştir. Yasağın özünü bidꜥata dalma ve kötülüklere neden olma maddesine dayandırmış, ayrıca birtakım kanıtlar üzerinden kader hakkında konuşmanın tümü ile yasak görülmeyeceğini temellendirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Hadis, İbnü'l-Vezîr, Kader, Yasak

The View of Ibn al-Wazīr on the Prohibition of Diving into the Issue of Destiny

Öz

Ibn al-Wazīr, who adopted the concept of salaf during his affliction with the Zaydiyya sect and centered his religious beliefs more on Ibn Taymiyyah’s theories, shared his opinions on the subject of predestination as well as other matters of faith. He discussed the restriction of delving deeply into the subject of predestination in this last topic, and he did it within the framework of several principles. Ibn al-Wazr examined the issue both from this perspective and within the context of what the prohibition does not cover, whereas the issue is primarily discussed in the commentaries of the hadith sources and the works of Salafi scholars. The author, who addressed the issue under a different heading, listed ten hadiths that he believed to be the foundation for this ban, provided information about their degree of reliability, and then offered his opinions on how they should be interpreted. He did this while using comparison to explain what can and cannot be attributed to the prohibition stated in the relevant hadiths. He based part of the evidence that discussing predestination would not be fully prohibited, as well as the prohibition’s core on the article of engaging in bid‘at and inciting evil.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Hadith, Ibn al-Wazīr, Fate, Prohibition

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb Arnavûd-Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1992.
• Âmidî, Seyfeddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Şeyh Abdürrezzâk Afîfî. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumay’î, 1424/2003.
• Bâbertî, Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed. Şerhü’l-Akîdeti’t-Tahâvî. thk. Abdüsselâm b. Abdülhâdî Şennâr. Beyrut: Dâru’l-Beyrûtî, 1430/2009.
• Bâcûrî, İbrâhim b. Muhammed. Hâşiyetü’l-Bâcûrî= Tahkikü’l-makâm ala Kifâyeti’l-avâm fi ilmi’l-kelâm. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Bâcûrî, İbrâhim b. Muhammed. Tuhfetü’l-mürîd Şerhu Cevhereti’t-tevhîd. tsh. Muhammed Halîlî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1424/2004.
• Batur, Muhammet Raşit. Zeydilik ve Selefilik Arasında İbnü’l-Vezir. Ankara: Gece Yayınları, 2018.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. el-Kaza ve’l-kader. thk. Muhammed b. Abdullah Al-i Âmir. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 1421/2000.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhalik el-Basrî. el-Bahrü’z-zehhâr=Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Adil b. Sa’d. 20 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1409/1988.
• Bihiştî, Ramazan Efendi. Şerh-i Ramazan Efendi ala şerhi’s-Saꜥd ale’l-Âkâidi’n-Nesefiyye. thk. Muhammed Hâdî eş-Şemmerî el-Mardinî. Diyarbakır: Mektebetü Seyda, 1433/2012.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Muvazzah İlm-i Kelâm Dersleri. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, 1339-1342.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiü’s-sahîh Sahîhu’l-Buhârî. haz. Bedreddin Çetiner. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Çalık, Enes. Yemen’de Sünnet Müdafaası İbnü'l-Vezîr el-Yemânî (h. 775-840) Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’l-Erbaîn fî usûli’d-dîn fi’l-akâid ve esrâri’l-ibâdât ve’l-ahlâk. thk. Abdullah Abdülhamîd Urvânî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1424/2003.
• Halebî, Nûreddîn Ali b. İbrâhim. es-Sîretü'l-Halebiyye. tsh. Abdullah Muhammed el-Halîlî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Harbî, Ali b. Ali Câbir. İbnü’l-Vezîr ve ârâuhü’l-itikâdiyye. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, Külliyetü’ş-Şerîa ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Doktora Tezi, 1406/1985.
• Heysemî, Nûreddîn Ali b. Ebî Bekr. Mecmaü’z-zevâid ve menbaü’l-fevâid. thk. Muhammed Abdülkâdir el-Atâ. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Hut, Ebû Abdurrahman Muhammed b. Derviş Muhammed. Esne’l-metâlib fî ehâdîsi muhtelifi’l-meratib. thk. Mustafa Abdülkâdir el-Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî en-Nemerî. et-Temhid limâ fi'l-Muvatta mine’l-meâni ve’l-esânid. 26 Cilt. Tıtvan: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1408/1998.
• İbn Kesîr Ebü’l-Fidâ İsmâil ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-Kur’ani’l-azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed vd. 14 Cilt. Cîze: Müessesetü Kurtuba, 1930. 8/461.
• İbn Receb, Abdurrahman b. Ahmed. Fazlu ilmi’s-selef ale'l-halef. thk. Ahmed Fethi Bükeyrî. Kahire: Dâru’l-Lü’lüe, 2021.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim. Der’ü teꜥâruzi’l-akl ve’n-nakl. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 11 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd, 2. Basım, 1411/1991.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim. İktizâ’ü’s-sırâti’l-müstakîm li-muhâlefeti ashâbi’l-cahîm. thk. Nâsır b. Abdülkerim Akl. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü Rüşd, ts.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalim. Mecmûatü’l-fetâvâ. haz. Âmir Cezzâr-Enver Baz. 37 Cilt. Medine: Dâru’l-Vefâ, 3. Basım, 1426/2005.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim. en-Nübüvvât. thk. Abdülaziz b. Sâlih et-Tavyân. Riyad: Mektebetü Edvâi’s-Selef, 1420/2000.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah el-Meâfirî el-İşbîlî. Kitâbü’l-Kabes fî şerhi Muvatta’-i Mâlik b. Enes. thk. Muhammed Abdullah Veled Kerim. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Saydü’l-hâtır. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 2020.
• İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî. el-Avâsım ve’l-kavâsım fi’z-zeb an sünneti Ebi’l-Kâsım. thk. Şuayb el-Arnaut. 9 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1992.
• İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî. Îsârü’l-hak ꜥale’l-halk fî reddi’l-hilâfât ꜥalâ mezâhibi’l-hak min usûli’t-tevhîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407.
• İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî. er-Ravzü’l-basim fi’z-zebbi an sünneti Ebi’l-Kâsım. thk. Ali b. Muhammed el-Amran. 2 Cilt. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, ts.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyin Yahyâ b. Ebü’l-Hayr b. Salim. el-İntisâr fi’r-red ale’l-Muꜥtezileti’l-Kaderiyyeti’l-eşrâr. thk. Suud b. Abdülaziz el-Halef. 3 Cilt. Riyad: Edvaü’s-Selef, 1419/1999.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Mugnî fî ebvâbi't-tevhid ve’l-adl. thk. Hızır Muhammed Nebhâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Kemalpaşazâde, Ahmed Şemseddîn. “el-Cebr ve’l-kader”. Resâil-i İbn Kemal. 158-185. Dârulhilâfetilaliyye: Matbaa-i İkdam, 1316.
• Lâlekâî, Hibetullâh b. Hasan. Şerhu Usûl-i itikadi ehli’s-sünne ve’l-cemâa. thk. Ebu Yakub Neş’et b. Kemal el-Mısrî. 3 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1425/2005.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasan Alaeddin Ali b. Süleymân. et-Tahbîr şerhu’t-Tahrîr fî usuli’l-fıkhi’l-Hanbelî. thk. Ahmed b. Muhammed b. Salih es-Serrâh. 8 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1421/2000.
• Mutayrî, Abdullah Muhammed. Mesâilü’l-itikâd inde Emîr es-Sanꜥanî Muhammed b. İsmâil. Kahire: Câmiatü’l-Kâhire, Külliye-i Dâru’l-ulûm, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiü’s-Sahîh. haz. Bedreddin Çetiner. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Osman, Hamed b. İbrâhim. Usûlü’l-cedel ve’l-münazara fî’l-kitâb ve’s-sünne. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2. Basım, 1425/2004.
• Özdemir, Ahmet. “İbnü’l-Vezîr el-Yemânî (öl. 840/1436) ve Hadisçiliği”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/20 (2018/2), 269-294.
• Özervarlı, M. Sait. “İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/240-242. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahreddîn Muhammed b. Ömer Fahreddîn. Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sanꜥânî, Muhammed b. İsmail Emir. Îkâzu’l-fikre li-mürâcaati’l-fıtre. thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hallâk. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1420/1999.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed. Bustânü’l-ârifîn. thk. Abdülvâris Muhammed Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2018.
• Suyûtî, Celaleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Hasâisü’l-kübrâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2017.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‛cemü’l-kebîr, thk. Hamdi Abdülmecid Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1404/1983.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. el-Akîdetü't-Tahâviyye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1416/1995.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. haz. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ukaylî, Muhammed b. Amr b. Mûsâ b. Hammâd. ed-Duafâü’l-kebîr. thk. Abdülmuꜥtî Emin Kalꜥacî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi'l-İlmiyye, 1404/1984.
• Zebîdî, Murtaza Muhammed b. Muhammed. İthâfü’s-sadeti’l-muttakîn bi-şerhi İhyâ-i ulûmi’d-dîn. 14 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Kitâbü’l-kebâir ve tebyînü’l-mehârim. thk. Muhyiddin Müstu. Dımaşk: Dâru İbn Kesir, 1987.