Dezavantajlı Bireylerde Madde Kullanımı ve Madde Kullanımı ile Mücadelede İyi Uygulama Örnekleri

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 1 - 28, 31.07.2025

Ilgın Karteper , Elif Demirbaş

https://doi.org/10.54961/uobild.1529583

Öz

Dezavantajlı bireyler yaygın olarak eğitim hizmetlerine erişememe, yeterli gelir elde edememe ve toplumda ayrımcılığa maruz kalma gibi problemlerle karşılaşmaktadırlar. Yaşadıkları problemlere ek olarak sahip oldukları uyuşturucu madde bağımlılıkları başta kendileri daha sonra ise toplum için ciddi bir problem haline gelebilmektedir. Bu makalede dezavantajlı bireyler özelinde uyuşturucu madde kullanımı, nedenleri ve sonuçlarının yanı sıra Türkiye’de ve dünyada bağımlılıkla mücadele kapsamında uygulanmış ve uygulanmakta olan iyi uygulama örneklerine yer verilmiştir. Madde bağımlılığın önleme, teşhis ve tedavinin yanı sıra tedavi sonrası yapılacak olan rehabilitasyon uygulamaları bu mücadelede kritik öneme sahiptir. İstihdam ve eğitim imkanlarını içeren projeler, toplum temelli rehabilitasyon programları ve uzmanlaşmış destek hizmetlerinin oldukça başarılı bir şekilde sonuçlandığı ifade edilebilir. Bu makalede dezavantajlı bireylerin madde kullanımı ile ilgili literatür taraması yapılarak var olan iyi uygulama örneklerinin incelenmesi hedeflenmektedir. Çeşitli dezavantajlı gruplarda madde kullanımının yaygınlığı, söz konusu gruplarda madde kullanımı için risk faktörlerinin neler olduğu, madde kullanımından korunabilmek adına etkili olabilecek faktörlerin hangilerinin olduğu üzerinde durulmuştur. Mevcut literatürde yer alan, madde kullanımı sonucunda dezavantajlı bireylerde ortaya çıkabilecek toplumsal, psikolojik ve ekonomik etkilerin neler olduğuna dair çalışmalar incelenmiş; psiko-sosyal ve eğitim programlarının yanı sıra sağlık hizmetleri gibi iyi uygulama örnekleri tahlil edilmiş ve bu yöntemlerin madde kullanan dezavantajlı bireyler üzerindeki olumlu etkisi tartışılmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda, daha önce uygulanmış ve/veya hali hazırda uygulanmakta olan projelerin bağımlı gruplar arasında olumlu etkiler yarattığı ve söz konusu programların geliştirilerek sürdürülebilirliğinin sağlanmasının madde kullanımı ile mücadelede oldukça önemli bir adım olduğunu ifade etmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Dezavantajlı bireyler , Madde kullanımı , İyi uygulama örnekleri

EXAMPLES OF GOOD PRACTICES IN COMBATING SUBSTANCE USE AND SUBSTANCE ABUSE IN DISADVANTAGED INDIVIDUALS

Öz

Disadvantaged individuals commonly face problems such as lack of access to education services, inability to earn sufficient income, and discrimination in society. In addition to the problems they face, their drug addiction can become a serious problem first for themselves and then for society. In this article, drug abuse, its causes, and consequences, as well as examples of good practices that have been implemented and are being implemented in Turkey and around the world within the scope of combating addiction are included. In addition to prevention, diagnosis, and treatment of substance addiction, rehabilitation practices after treatment are of critical importance in this struggle. It can be stated that projects that include employment and education opportunities, community-based rehabilitation programs, and specialized support services have been quite successful. This article aims to review the literature on substance use among disadvantaged individuals and to examine existing examples of good practices. The prevalence of substance use in various underprivileged groups, the risk factors for substance use in these groups, and the factors that can be effective in preventing substance use were emphasized. Studies in the existing literature on the social, psychological, and economic effects of substance use on disadvantaged individuals have been examined; examples of good practices such as psycho-social and educational programs as well as health services have been analyzed and the positive impact of these methods on disadvantaged individuals who use substances has been discussed. As a result of the research, it is possible to state that the projects that have been implemented and are currently being implemented have positive effects among addicted groups and that developing and ensuring the sustainability of these programs is a crucial step in the fight against substance abuse.

Anahtar Kelimeler

Substance Use , Risk Factors , Disadvantaged Groups

Kaynakça

• Akkaya, N., Aktürk,İ. Ve Yaman, Ö.(2023).Türkiye’de 2011-2021 yılları arasında uçucu nitelikli maddelerin kullanımına yönelik istatistiki verilerin değerlendirilmesi. Bağımlılık Dergisi, 24(2),239-272.
• Akkurt Yalçıntürk, A., Dikeç, G. ve Ata,E. (2019).Alkol ve madde kullanım bozukluğu olan bireylere yönelik rehabilitasyon çalışmaları: sistematik derleme. Bağımlılık Dergisi, 20(4):241-252.
• Aksoy İ.(2019).Dezavantajlı grupların istihdamına yönelik politikalar: gelişmiş ülke örnekleri ve Türkiye için politika önerileri. (Yüksek lisans tezi).Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2019.
• Altuner, D., Engin, N., Gürer, C., Akyay, İ., ve Akgül, A. (2009). Madde kullanımı ve suç ilişkisi: kesitsel bir araştırma. Tıp Araştırmaları Dergisi, 7(2), 87-9.
• Aslan, A. (2019). Madde bağımlılığına karşı toplumsal bilinç oluşmasında annelerin rolü: MANNE Projesi. Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 1(1), 12-18.
• Aslan, R., Aktaş, A., Akgur, S. (2023). Çocuk ve ergenlerde madde kullanımı ve adli toksikolojik analizler. Bağımlılık Dergisi,24(1):93-103.
• Atar, A. Ö., Yalçın, Ö., Uygun, E., Demirci, A. Ç. Ve Erdoğan, A. (2016). “Madde kullanım bozukluğu olan ergenlerde aile işlevlerinin, çift uyumunun ve anne baba tutumunun değerlendirilmesi”. ArchNeuropsychiatr 2016 Araştırma Makalesi, 53: 35-41.
• Avrupa Uyuşturucu Raporu: 2023. Erişim tarihi: 10 Ocak 2024. Erişim adresi https://euda.europa.eu/publications/european-drug-report/2023/drug-situation-in-europe-up-to-2023_tr
• Barret, A., ve Turner, R. (2006). Family structure and substance use problems in adolescence and early adulthood: Examining explanations for the relationship. Addiction, 101(1), 109- 120.
• Baysan Arabacı, L., Taş, G., ve Dikeç, G. (2017). Çocuk ve ergenlerde madde kullanımı, suça yönelme, ruhsal bozukluklar ve hemşirelik bakımı. Bağımlılık Dergisi, 18(4), 135-144.
• Bennur, K., Ayşe, F., ve Oğuz, Ö. (2015). İnönü Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin sigara, alkol, madde kullanımı, madde kullanımına etki eden etmenler ve aileden aldıkları sosyal desteğin etkisi. Kocaeli Tıp Dergisi, 2015 Araştırma Makalesi.
• Boles, S., ve Miotto, K. (2003). Substance abuse and violence: A review of the literatüre. Aggression and Violent Behavior, 8(2), 155-174.
• Brunborg, G. S., Mentzoni, R. A., ve Frøyland, L. R. (2014). Is video gaming, or video game addiction, associated with depression, academic achievement, heavy episodic drinking or conduct problems? J Behav Addict, 3, 27–32.
• Çılga, İ. (2009). Madde ve madde kullanımı ile mücadelede ulusal politika ve strateji öncelikleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 20(1), 7-22.
• Contalbrigo, L., De Santis, M., Toson, M., Montanaro, M., Farina, L., Costa, A., ve Nava, F. A. (2017). The efficacy of dog assisted therapy in detained drug users: A pilot study in an Italian attenuated custody institute. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(7), 683.
• Çavuşoğlu, Ç., ve Demirkol, M. (2018). Yaşlılarda bağımlılık. Bağımlılık Dergisi, 19(3), 59-69.
• Eğilmez, O., Örüm, M., Dumlupınar, E., ve Egeli, A. (2019). Denetimli serbestlik uygulaması kapsamında yapılan başvuruların geriye dönük olarak değerlendirilmesi: 2018 yılı verileri. Bağımlılık Dergisi, 20(2), 80-87.
• Epsoylu, H., & Nehir, S. (2019). Madde kullanım varlığının, suç işleyen ve işlemeyen hastalarda suç ve şiddet özelliklerine etkisi. STED, 28(2), 108-113.
• Ersöğütçü, F. (2015). Madde bağımlılığı tanısı almış bireylerde sosyal işlevsellik ve benlik saygısı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Ertekin Tipigil, S., ve Baysan Arabacı, L. (2021). Denetimli serbestlik uygulanan bağımlı hastalarda psikoeğitimin bireysel başetme ve umut-umutsuzluk düzeylerine etkisi. Bağımlılık Dergisi, 22(1), 53-64.
• Göçoğlu, V. (2015). Dezavantajlı gruplar üzerinde yapılan bir kamu politikası sonlandırmasının analizi: Eski hükümlülerin özel sektördeki istihdam zorunluluğunun kaldırılması. Journal of International Social Research, 8(36).
• Gökçearslan Çifci, E., ve Polat Uluocak, G. (2010). Almanya’da madde bağımlısı çocuk ve gençlere yönelik bir rehabilitasyon modeli: Parceval. Kriz Dergisi, 18(2), 11-18.
• Gücükoğlu, B., Ceylan, D. Y., & Ağır, A. (2015). Bağımlılıkla mücadelede yeni yaklaşımlar: TBM’nin web tabanlı interaktif eğitsel materyallerinin geliştirilmesi.
• Gaziantep Büyükşehir Belediyesi. (2012). Türkiye ve Hollanda madde bağımlılığına "dur" diyorlar. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2024.
• Güleç, G., Tamam, L., Karakuş, G., ve Güleç, M. (2005). Madde kullanım bozukluğu olan hastalarda dissosiyatif bozukluklar. Bağımlılık Dergisi, 6(3), 137-143.
• Hablemitoğlu, Ş. (2005). Madde bağımlılığı ve gençlik. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 58(1), 1-6.
• İlhan, İ. O., Demirbaş, H., ve Doğan, Y. B. (2005). Madde kullanım bozukluğu olan bireylerin suç ilişkilerinin değerlendirilmesi. Bağımlılık Dergisi, 6(2), 72-77.
• Karaman, M. A., ve Aydın, G. (2020). Madde kullanım bozuklukları ve gençlik: Riskler ve önleme yaklaşımları. Türkiye Klinikleri Sosyal Hizmet-Özel Konular, 6(2), 72-81.
• Karataş, H., ve İşli, A. (2021). Türkiye’de dezavantajlı gruplara yönelik sosyal hizmet uygulamaları. Sosyal Hizmet Çalışmaları Dergisi, 3(1), 45-59.
• Kaya, İ., ve Erden, S. (2022). Gençlerde madde bağımlılığı ve toplumsal etkileri. Sosyal Politika Araştırmaları Dergisi, 8(1), 89-102.
• Köknel, Ö. (1990). Ruh sağlığı: Bozukluklarının nedenleri ve tedavi yöntemleri. Altın Kitaplar Yayınevi.
• Ögel, K. (2012). Madde bağımlılığı: Temel bilgiler ve tedavi yaklaşımları. Yeniden Yayınları.
• Özdemir, F., ve Kılıç, F. (2021). Türkiye’de madde bağımlılığı tedavi merkezlerinin rolü ve işleyişi. Bağımlılık Dergisi, 22(3), 145-157.
• Sayın, A. (2018). Türkiye’de madde bağımlılığı ile mücadelede kamu politikaları ve uygulamaları. Yüksek lisans tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Ankara.
• Selvi, Y., Aydın, A., ve Akgün, B. (2010). Madde bağımlılığı tedavisinde bilişsel davranışçı terapilerin yeri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11(1), 69-75.
• Şahin, F., ve Demirtaş, H. (2015). Ergenlerde madde kullanımının psikososyal nedenleri. Türk Psikoloji Dergisi, 30(76), 1-12.
• TBMM. (2008). Türkiye'de uyuşturucu madde kullanımı ve bağımlılığı. Meclis Araştırma Komisyonu Raporu.
• Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (TUBİM). (2021). Uyuşturucu ile Mücadele Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2021-2023). İçişleri Bakanlığı.
• Uslu, A. (2016). Madde bağımlılığında risk faktörleri: Sosyolojik bir değerlendirme. Sosyoloji Konferansları Dergisi, (54), 145-166.
• Uysal, A. (2015). Sosyal hizmette bağımlılıkla mücadelede kullanılan yaklaşımlar. Sosyal Hizmet Dergisi, 29(2), 32-45.
• Yıldız, M., ve Biçer, N. (2020). Üniversite öğrencilerinde madde kullanım yaygınlığı ve etkileyen faktörler. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 11(1), 50-57.
• Yücel, R. (2022). Türkiye’de dezavantajlı gruplara yönelik madde bağımlılığı politikalarının analizi. Sosyal Politika ve Çalışma Hayatı Dergisi, 2(2), 22-39.