GARCİSTÂN BEYLERİ: ŞÂR AİLESİ

Yıl 2021, Sayı: 15, 127 - 136, 03.02.2022

İzzetullah Zeki

https://doi.org/10.23897/usad.1067802

Öz

Şâr ailesi, XI. yüzyılda günümüzde Afgan Türkistan’ında bulunan Murgab Nehri kıyılarında yaşamıştır. Hanedan ilk başta Sâmânîlere bağlı yarı bağımsız bir Türk Beyliği olarak varlığını korumuştur. Ailenin kurucusu Şâr Reşid’dir. Kurucusunun künyesine nispetle hanedanın başına geçen tüm hükümdarlar Şâr olarak anılmıştır. Başta Şâr Reşid olmak üzere altı kişi hanedanın başına gelmiştir. Bunlar Şâr Ebu Nasr Muhammed b. Esed, Şâr Şah Ebu Muhammed b. Muhammed, Şâr Urdeşir, Şâr İbrahim b. Urdeşir ve Şâr Şah b. İbrahim’dir. Hanedan bir müddet Sâmânîlere bağlı isyancı Ebu Ali Simcûrî’nin saldırılarına maruz kalmıştır. Sebük Tegin’in devreye girmesiyle tekrar eski statüsünü kazanan Şâr ailesi, 389/999 yılında Şâr Ebu Nasr döneminde Gaznelilere bağlanmış, Garcistân sikkeleri Sultan Mahmud adına basılıp camilerinde adına hutbe okutulmuştur.
Bir müddet sonra Gazneli Mahmud, Hindistan’a gazaya gitmeye niyetlenmiştir. Şâr ailesinin de yanında yer almasını istemiştir. Ancak hanedanın başında bulunan Şâr Şah, türlü bahaneler ileri sürerek Gazneli Mahmud’un fetih hareketlerine katılmaktan imtina etmiştir. Hindistan gazasını daha ehemmiyetli gören Gazneli Mahmud, haritasını çizdiği fetih hareketine devam etmiştir. Fakat Şâr ailesiyle hesaplaşmayı daha sonraya bırakmıştır. Kısa bir süre sonra gazadan dönen Gazneli Mahmud, güçlü bir ordu ile emirlerinden Emir Hâcib Altıntaş ve Arslan Câzib’i Garcistân üzerine göndermiştir. Gazneli ordusuna karşı savaşamayacağını anlayan Şâr Ebu Nasr, oğlu Şâr Şah’ı isyanından vaz geçirmeye çalıştıysa da başarılı olamamıştır. Savaştan sonra Gazne’ye getirilen Şâr ailesi Gazneli Mahmud’un ihsan ve ikramına mazhar olmuş, ihtiyaçları görülmüştür. Herat’ta Gaznelilerin gözetiminde tutulan Şâr Ebu Nasr, 407/1016 yılında vefat etmiştir. Bundan böyle Gaznelilerin topraklarına katılan Garcistân, ilerleyen tarihlerde Selçuklular ve Hârizmşahların egemenliğine girmiştir.

Anahtar Kelimeler

Garcistân, Şâr, Sâmânîler, Gazneliler, Şar Şah

Kaynakça

• Akkuş, M. (2019). Gazneli Mahmud’un mutasavvıflarla ilişkileri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (45), 353-369.
• Anonim. (1983). Hudûdü’l-âlem mine’l-maşrik ile’l-Mağrib. Tahran: Kitâbhâne-i Tahûrî.
• Bilâzûrî, A. (1989). Fütûhü’l-büldan (C. IV). Tahran: İntişârât-ı Nukra.
• Celali, N. (2002). Sergüzeşt-i Gazneviyân. Tahran: Ehl-i Kalem.
• Dehhuda, A. E. (1994). Lûgatnâme (C. X). Tahran: Müessese-i İntişârât ve Çâp-ı Danişgah-ı Tahran.
• Gerdîzî, E. A. (1949). Zeynü’l-ahbâr. Tahran: Çahâne-i Armağan.
• Gerdîzî, E. A. (2005). Zeynü’l-ahbâr (târîh-i Gerdîzî). Tahran: Encümen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengi Yay.
• Gubar G. M. (1947). Horasan. Kâbil: Neşriyât-ı Mecelle-i Aryana, Matbaa-ı Umumi-i Kâbil.
• Gubar G. M. (2005). Afganistan der mesir-i tarih. Kâbil: Benigâh-i İntişarât-ı Meyvend.
• Hamevî, E. A. (1939). Mucemü’l-buldân (C. 4). Beyrut: Dâr-ı Sadr.
• Hamevî, E. A. (1977). Mucemü’l-buldân (C. 2). Beyrut. Dâr-ı Sadr.
• Hüseyin, N. (2002). Sahtar-ı tabiî Hazaracat. Kâbil: İntişârât-ı Salsal.
• İbn Havkal, E. (1938). Kitabü sûretü’l-arz. Beyrut: Dar-ı Sadr.
• İbnü’l-Esîr (1987). el-kâmil fî’t-târîh (C.8). Beyrut: Dârü’l-Kitâbü’l-İlmiyye.
• Muhammed, B. A. (1987). Rusûmü’l-Gazneviyyîn ve nazmuhumü’l-ictimaiyye. Kahire: Mektebetü’l- Encilü’l-Mısrıyya.
• Muhammed, B. A. (2020). el-hayatü’s-siyasiyye ve mazahirü’l-hadara fi’l-Irak ve’l-maşrikü’l-İslamî: min evail-i karnü’r-rabî el-hicrî hatta zuhûrü’s-Selacika. Kahire: Dârü’l-Âlem-i Arabi.
• Utbî, E. A. (1966). Târîh-i yemînî. Tahran: Tahra Üniversitesi Yay.
• Yağlıkçızade, A. R. (1881). Lûgât-ı târîhîyye ve coğrafiyye (C. 3-4). İstanbul: Mahmut Bek Matbaası.
• Zeki, İ. (2019). Gazneli Mahmud’un din politikası. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Zeki, İ. (2020b). Horasan’da hâkimiyet mücadelesi (821-1005). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Zeki, İ. (2020a). İlk dönem Horasan valileri: Emeviler ve Abbasilerin Horasan politikası (651-821). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Nebizade, M. İ. Garcistân ser zemin-i Köhen ve istibdadzade-i Afganistan. http://www.ariaye.com/dari6/siasi/nabizadah9.html, Erişim Tarihi: 16.03.2021.
• https://www.iranicaonline.org/articles/garcestan?fbclid=IwAR11LnCdIgiJrenKgB755-ahrugCA4UoO8UkSdYQ3AEajCXiXFpsY1y5Kdw, Erişim Tarihi: 17.04.2021.