SELÇUKLULARIN ORTAYA ÇIKIŞI SIRASINDA REY ŞEHRİNİN DURUMU

Yıl 2022, Sayı: 16, 19 - 36, 12.08.2022

Mustafa Aylar

https://doi.org/10.23897/usad.1161184

Öz

Orta İran’ın önemli şehri Rey, İslam hâkimiyeti ile birlikte büyük bir değişim-dönüşüm geçirmiştir. IX. yüzyılın ilk yarısına kadar Arap hâkimiyetinin yaşandığı şehirde, Abbâsîlerin zayıflaması ile birlikte İran asıllı hânedanlar idâreyi eline almışlardır. IX. yüzyılın ikinci yarısı ile X. yüzyılın ilk yarısı arasında genel itibariyle bir karışıklık döneminin yaşanmasının ardından Büveyhîlerin iktidârı ele geçirmesi ile birlikte bu devletin Cibâl kolunun başşehri olmuştur. XI. yüzyılın başına kadar istikrârlı bir şekilde varlığını devam ettiren şehir bu tarihten itibaren Selçukluların şehirdeki hâkimiyetine kadar ki süreçte çalkantılı bir durum geçirmiştir. Öte yandan XI. yüzyılın başlarından itibaren İran’ın, Türkler tarafından fethedilmeye başlanması neticesinde Rey şehri Türklerin hâkimiyetine geçmiştir. Gazneliler ile başlayan bu dönem, Gazneliler içinde yaşanan Türkmen meselesi nedeniyle şehirde bir takım karışıklıklar yaşanmasına sebebiyet vermiştir. Şehirdeki siyasi istikrâr ancak Gaznelileri mağlup ederek ortaya çıkan Selçukluların şehre egemen olması ile başlayacaktır. Bu çalışmada Selçukluların ortaya çıkışı sırasında Rey şehrinin durumu incelenmiş olup, bu bağlamda Rey’deki Büveyhî idaresinin sonu ve Gaznelilerden Selçukluların hâkimiyetine kadar ki dönem ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rey, Büveyhîler, Gazneliler, Selçuklular, Türkmenler

THE STATUS OF THE CITY OF RAYY DURING THE APPEARANCE OF THE SELJUKIDS

Öz

Rayy, the important city of Central Iran, experienced a great transformation with the Islamic conquests. İt was dominated by the Arabs until the first half of the 9th century, and then Iranian dynasties took over the administration instead of the Abbasids. There was also such a period of disorder between the second half of the 9th century and the first half of the 10th century, when the Buwayhids seized power. Rayy became the capital of the Jibal branch of this state and preserved its stability until the beginning of the 11th century. Afterwards it went into the turbulent situation from this date until the domination of the Seljukids. On the other hand, as a result of the conquests from the beginning of the 11th century, it began to be ruled by the Turks. This period, which started with the Ghaznavids, caused another disturbance in the city due to the Turkmen trouble among the Ghaznavids. Political stability could only be restored with the efforts of the Seljukids, who emerged subsequent to the Ghaznavids. In this study, the situation of the city of Rayy during the emergence of the Seljukids was examined, and in this context, the end of the Buwayhid administration in Rayy and the period from the Ghaznavids to the domination of the Seljukids were discussed.

Anahtar Kelimeler

Rayy, Buwayhids, Ghaznavids, Seljuks, Turkmens

Kaynakça

• Aylar, M. (2020). X . Yüzyılda Rey şehri̇nde siyasi durum. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 13, 1–26.
• Azer, P. T. (1397). Deylemiyân der Gostere-i Târîh-i İran (hükûmetha-yi mahallî, Âl-i Ziyâr, Âl-i Bûye). Tahran.
• Behâr, M.-Ş. (Ed.). (y.y.). Mücmelü’t-Tevârîh ve’l-Kısas. Tahran: Kelâle-i Hâver.
• Beyhakî, E.-F. M. b. H. (2019). Târîh-i Beyhakî. Kırlangıç, H. H. (Ed.), (Lügal, N. Çev.). Ankara: TTK Yay.
• Bosworth, C. E. (1970). Dailamīs in central Iran: The Kākūyids of Jibāl and Yazd. Iran, VIII(1), 73–95. https://doi.org/10.1080/05786967.1970.11834791
• Bosworth, C. E. (1975). The early Ghaznavids. R. N. Frye (Ed.), The Cambridge History of Iran, 162–197.
• Bosworth, C. E. (2005). Doğuşundan Günümüze İslam Devletleri (Canlı, H. Çev.). İstanbul: Kaknüs Yay.
• Ebû’l-Ferec, İ.-İ. (1992). Târîhu muhtasari’d-düvel. T. A. S. el-Yesu’î (Ed.), Dârü’ş-Şark.
• Ebû’l-Fidâ, el-M.-M. İ. İ. b. A. (1325). el-Muhtasar fi ahbârü’l-beşer (C. 2). Kahire.
• Ebû’r-Recâ Kummî, N. (1388). Zeyl-i nefsetü’l-masdûr. T. H. M. Tabâtabâyî (Ed.), Meclis-i Şûrâ-yi İslâmî.
• El-Benâkitî, E. S. D. b. E.-F. M. (1348). Târîh-i benâkitî. Şiâr, C. (Ed.), Encümen-i Âsâr-ı Millî.
• Fakîhî, A. A. (1378). Târîh-i Âl-i Bûye. Şirket-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
• Gerdîzî, E. S. A. b. el-D. b. M. (1363). Zeynü’l-ahbâr. T. A. Habîbî (Ed.), Donyâ-yi Kitâb.
• Güner, A. (2001). Kâkûyîler. İslâm Ansiklopedisi (C. 24, s. 219–221). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Hândmîr, G. b. H. (1355). Düstûru’l-vüzerâ. Nefîsi, S. (Ed.).
• Hândmîr, G. b. H. (1362a). Habîbü’s-siyer fi ahbâr-i efrâdü’l-beşer (C. 2). T. M. D. Siyâkî (Ed.).
• Hândmîr, G. b. H. (1362b). Habîbü’s-siyer fi ahbâr-i efrâdü’l-beşer (C. 3). T. M. D. Siyâkî (Ed.).
• Hâtûn Âbâdî, S. A. el-H. (1352). Vakâyi el-sinîn ve’l-avâm. T. M. B. Behbûdî (Ed.). Kitâbfurûşi-yi İslâmiyye.
• Huart, C. (1979). Kâkûyîler. İslâm Ansiklopedisi (C. 6, s. 108–109). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• İ’timâdü’s-Saltana, M. H. H. (1367). Târîh-i muntazam-i Nâsırî (C. 1). Donyâ-yi Kitâb.
• İbn Haldûn, A. b. M. (1421). Târîhu İbn Haldûn (el-İber) (C. 4). (T. H. Şehâde & S. Zekkâr (Ed.). Dârü’l-Fikr.
• İbn Kesîr, E.-F. İ. İ. bin Ş. Ö. (1994a). el-Bidâye ve’n-nihâye (büyük İslam tarihi) (C. 11). (Keskin, M. Çev.). İstanbul: Çağrı Yay.
• İbn Kesîr, E.-F. İ. İ. bin Ş. Ö. (1994b). el-Bidâye ve’n-Nihâye (Büyük İslam Tarihi) (C. 12). (Keskin, M. Çev.). İstanbul: Çağrı Yay.
• İbnü’l-Cevzî, C. E.-F. A. b. A. b. M. (1412). el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk (C. 15). (M. A. Atâ & M. A. Atâ (Ed.). Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Esîr, E.-H. İ. A. b. M. b. M. eş-Ş. el-C. (1991). el-Kâmil fi’t- Târîh (C. 9). (Özaydın, A. Çev.). İstanbul: Bahar Yay.
• İbnü’l-Verdî, Z. Ö. b. M. b. E.-F. (1417). Târîhu İbnü’l-Verdî (C. 1). Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• Kadı Ahmed Tetevî, A. H. K. (1382). Târîh-i Elfî (C. 3). (Mecid, T. G. T. (Ed.). İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
• Kazvînî, Hamdullah Müstevfî. (1364). Târîh-i Güzîde (Nevâî, T. A. (Ed.). Emîr Kebîr.
• Merçil, E. (1989). Gazneliler devleti tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Merçil, E. (2004). Mes‘ûd b. Mahmûd-ı Gaznevî. İslâm Ansiklopedisi (C. 29, s. 346–347). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Miles, G. C. (1938). The numismatic history of Rayy (C. 2). American Numismatic Society.
• Mîrhând, H. M. b. H. b. M. el-B. (1380). Ravzatu’s-safâ fî sîret el-enbiyâ ve’l-mülûk ve’l-hulefâ (C. IV/1). Kiyânfer, C. (Ed.). İntişârât-ı Esâtîr.
• Nizamü’l-Mülk. (2009). Siyâsetnâme (Ayar, M. T. Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Özgüdenli, O. G. (2008). Rey. İslâm Ansiklopedisi (C. 35, s. 40–41). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özgüdenli, O. G. (2017). Selçuklular, cilt I: Büyük Selçuklu devleti tarihi (1040-1057). İstanbul: İsam Yay.
• Şebânkârâ'î, M. bin A. bin M. (1381). Mecmau’l-Ensâb (C. 2). (Muhaddis, M. H. (Ed.).
• Şîrâzî, E.-A. M. A. b. Ş. E.-H. Z. (1350). Şîrâznâme. İntişârât-ı Bonyâd-ı Ferheng-i İran.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ş. E.-M. Y. b. K. (1434). Mirâtü’z-zaman fî târîhü’l-âyân (C. 18). (Ez-Zeybek, T. İ. (Ed.). Dârü’l-Risâletü’l-Âlemiyye.
• Strange, G. Le. (1930). The Lands of the Eastern Caliphate: Mesopotamia, Persia, and Central Asia from the Moslem conquest to the time of Timur.
• Unsurü’l-Meâlî, K. b. İ. (1285). Kâbûsnâme.
• Utbî, E. N. M. b. A. (1374). Târîh-i Yemînî Şi’âr, T. C. (Ed.), (E.-Ş. N. Curfâdakânî, Çev.). İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
• Ya’kûbî, A. b. İ. (1422). Kitâbü’l-Büldân (Zanâvî, T. M. E. (Ed.). Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• Yâkût el-Hamevî, Ş. Y. b. A. el-R. (1995). Mu’cemü’l-Büldân (C. 5). Beyrut: Dâru Sâdr.